Microsoft Word hc ssri turkiye
Yüklə 4,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
474
yayılma siyasətinə qarşı ciddi təhlükə görürdü. Bununla bağlı ÜİK(b)P MK-nın Siyasi Bürosu 1949-cu ilin yayında İtaliyanın Şimali Atlantika blokuna qoşulmasına qarşı SSRİ Xarici İşlər Nazirliyi tərəfindən İtaliya hökumətinə təqdim edilmək üçün hazırlanmış notanın mətninin təsdiq etmişdi. Eyni zamanda NATO-nun yaranması ilə bağlı ABŞ, Böyük Britaniya və Fransa hökumətlərinə təqdim edilən notalar da Siyasi Büroda təsdiq olunmuşdu (47). 1949-cu ilin yazında və yayında baş vermiş bir sıra hadisələr Sovet-Türkiyə münasibətlərinə əlavə gərginlik gətirmişdi. Bunlardan birincisi, Sovet səfirliyinin ikinci katibi Qaryağdı Həsənovun həyat yoldaşı Sənubər Həsənovanın Türkiyə hakimiyyət orqanlarından siyasi sığınacaq istəməsi, ikincisi Türkiyə Xarici İşlər Nazirliyinin diplomatik kuryeri Fuad Güzaltanın Soçi yaxınlığında qatarda "özünü intihar etməsi" ilə bağlı qalmaqal, üçüncüsü isə Sovet təyyarəçisi V.Bortun Türkiyəyə qaçması idi. SSRİ-yə geri çağırılan Sovet səfirliyinin əməkdaşı Q.Həsənov ona qarşı müxtəlif repressiyaların ola biləcəyini nəzərə alaraq Türkiyə hökumətindən siyasi sığınacaq almaq qərarına gəlmişdi. Bunu hiss edən Sovet xüsusi xidmət orqanları gizli əməliyyat nəticəsində onu SSRİ-yə apara bilmişdilər. Lakin onun həyat yoldaşı S.Həsənova imkan tapıb Türkiyə hakimiyyət orqanlarına sığınacaq üçün müraciət edə bilmişdi və onun müraciəti təmin edilmiş, özü isə müvəqqəti Adanada yerləşdirilmişdi. Sovet səfirliyinin üç nəfər əməkdaşı onu Adanadan qaçırmağa cəhd göstərsə də, bu cəhd baş tutmamışdı. Bundan sonra Sovet səfirliyi guya S.Həsənovanın SSRİ-yə getmək üçün səfirliyə müraciət etməsi barədə Türkiyə xarici və daxili işlər nazirliyinə məktub göndərsə də, S.Həsənova Ankaraya gəlib mətbuat orqanlarına açıqlama vermişdi ki, o, belə bir ərizə ilə Sovet səfirliyinə müraciət etməyib, eyni zamanda S.Həsənova Türkiyədən sığınacaq aldığını və türk vətəndaşlığını qəbul etdiyini açıq şəkildə təsdiq etmişdi. O qeyd etmişdi ki, "Mənim həyat yoldaşım Türkiyədən sığınacaq almaq istədiyinə görə zorla Rusiyaya göndərilib. Dəqiq bilirdim ki, məni də həmin tale gözləyir və ona görə də Türkiyə hakimiyyət orqanlarına sığınacaq almaq üçün müraciət etdim. Mənim müraciətim təmin edildi və mənə Adanada yaşamağa icazə verildi. Lakin burada da məni rahat buraxmadılar və həyat yoldaşımı zorla göndərdikləri kimi məni də zorla ələ keçirmək istəyirdilər. Türkiyənin rəsmi hakimiyyət orqanlarının müdaxiləsindən sonra bunu etmək onlara nəsib olmadı. Sonra fikirləşdim ki, Moskva radiosu bu hadisədən yalan və böhtan uydurmalar üçün istifadə edəcək, ona görə də qərara aldım ki, Ankaraya gəlib öz arzumla Türkiyədə qaldığımı sübut edim və məlumat verim ki, məni zorla aparmaq mümkün olmadı". S.Həsənova Ankaraya gələndən sonra Türkiyə xarici və daxili İşlər nazirlikləri Sovet səfirliyinə rəsmən onunla əlaqə yaratmasına icazə versə
475
də, lakin səfirlikdən bu istiqamətdə elə bir təşəbbüs göstərilmədi və bu məsələ öz əhəmiyyətini itirdi (48). Bu hadisə ilə eyni vaxtda Türkiyə Xarici İşlər Nazirliyi iyul ayının 3-də SSRİ orqanlarına istinadən Soçi ərazisində nazirliyin diplomatik kuryeri F.Güzaltanın guya tapançadan atəş açmaqla özünə qəsd etməsi və Soyet həkimlərinin onun həyatını xilas etməsi üçün ciddi cəhdlər göstərməsinə baxmayaraq F.Güzaltanın xəstəxanada vəfat etməsi haqqında məlumat yaydı. S.Həsənova ilə bağlı qalmaqalın gərginləşdiyi məqamda bu məlumatın elan olunması Türkiyənin bütün dairələrinin əsəblərini əməlli-başlı tarıma çəkdi. Hamı başa düşürdü ki, SSRİ ərazisində qatarda yol gedən və diplomatik vəzifə yerinə yetirən xarici bir vətəndaşın Sovet İttifaqında özünə qəsd etməsi təsadüfi hadisə deyildir. Türk mətbuatı bu qəsd hadisəsi ilə bağlı yazılarında onun şübhəli məqamlarına eyham vurulurdu. Bir sıra yazılarda qeyd edilirdi ki, Türkiyə ilə Rusiyanın münasibətləri dostluqdan çox uzaqdır, lakin günahsız kuryerin ölümü heç nəyi həll etmir. Mətbuat mötəbər mənbələrə istinad edərək bu hadisə ilə bağlı məsələləri müzakirə etmək üçün N.Sadak və Xarici İşlər Nazirliyinin baş katibinin prezident İ.İnönü ilə görüşdüyü haqqında məlumat yaymışdı. F.Güzaltanın "özünü intiharı" iyun ayının 11-də Millət Məclisində anti sovet müzakirələrlə müşayiət edildi. Onun cənazəsini İstanbula aparan qatar iyunun 11-də Ankarada dayandıqda Məclisin deputatları, xarici işlər naziri N.Sadak, müdafiə naziri H.Çakır, Baş qərargah rəisi dəmir yol vağzalına gəlib cənazənin üstünə əklil qoydular. F.Güzaltan çox təmtəraqlı formada İstanbulda dəfn edildi, hakimiyyət orqanları, yüksək rütbəli hərbçilər və digər rəsmi şəxslər onun dəfnində iştirak etdilər. İyul ayının 10-da İstanbulda mətbuat nümayəndələrinin suallarına cavab verən N.Sadak bildirdi ki, Moskvadakı səfir bu yaxınlarda Ankaraya gələcək va Güzaltının şəxsi əşyalarını, o cümlədən onun "Öz başına vurduğu tapançanı və gülləni" də özü ilə gətirəcək. Onda biz təhqiqat üçün əlavə zəruri məlumatları əldə etmiş olacağıq. Sovet səfirliyi bu hadisə ilə bağlı SSRİ Xarici İşlər Nazirliyinə göndərdiyi geniş məlumatda F.Güzaltanın dəfninin Sovetlər əleyhinə sərt təbliğat kompaniyası fonunda təşkil edildiyi və rəsmi dairələrin bu işdə yaxından iştirak etdiyini göstərirdi (49). 1949-cu ilin iyun ayının 19-da Türkiyənin Moskvadakı səfiri F.Z.Akdur fəaliyyət müddətinin başa çatması ilə bağlı SSRİ xarici işlər nazirinin müavini F.Qusevlə görüşdü. O, Kanadadakı türk səfiri Müzəffər Tekerin Moskvaya yeni səfir təyin olunduğunu F.Qusevin nəzərinə çatdırdı. Eyni zamanda Faik Akdur bildirdi ki, bundan sonra o, fəaliyyətini Türkiyə Xarici İşlər Nazirliyinin Baş katibi kimi davam etdirəcəkdir (50). F.Akdur Türkiyəyə qayıdanda F.Güzaltının şəxsi əşyalarının və müvafiq sənədlərinin Sovet orqanları tərəfindən ona verildiyini təsdiq etdi və
Yüklə 4,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|