Microsoft Word hc ssri turkiye
Yüklə 4,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
470
gətirmişdi. A.Lavrişev son vaxtlar bir sıra mətbuat orqanlarında Türkiyənin Atlantika paktına birləşmək arzusu haqqında məlumatların getdiyi ilə maraqlananda N.Sadak cavab vermişdi ki, bu ayrı-ayrı jurnalistlərin fantaziyasıdır. O dedi ki, Türkiyə ondan bu qədər uzaqda olan ölkələrə münasibətdə öz üzərinə hərbi öhdəlik götürə bilməz və onun belə bir niyyəti yoxdur (38). Eyni mövqeyi N.Sadak fevral ayının əvvəllərində Marşall planının növbəti müzakirəsi ilə bağlı xarici işlər nazirlərinin Paris konfransına yola düşərkən də təsdiqlədi. O, qeyd etdi ki, Atlantika paktı onu yaradanların fikrinə uyğun olaraq müəyyən coğrafi ərazini əhatə edir. Onun adı "Şimali Atlantika paktı" adlanır və ona görə də ona Şimali Atlantikaya yaxın olan dövlətlər qoşula bilərlər. Türkiyə isə Atlantika sahillərindən uzaqdır və onun təhlükəsizlik zonası tamamilə digər coğrafi ərazidə yerləşir. Lakin bununla belə, N.Sadak təhlükəsizlik sisteminə bütöv baxdığını və təhlükəsizliyin yalnız Avropanın bir hissəsini əhatə edəcəyinə inanmadığını vurğuladı. O dedi: "Madam ki, Avropada sülh və təhlükəsizliyin müdafiə olunması nəzərdə tutulur, bu məqsədə yalnız Avropanın bir hissəsində nail oluna bilməz" (39). Parisdə olarkən N.Sadakın Britaniya xarici işlər naziri E.Bevin və Fransa xarici işlər naziri Şümanla apardığı danışıqlar coğrafi uyğunsuzluq anlamında Türkiyənin Atlantika paktından kənarda qaldığını təsdiqləyirdi. Bununla belə Paris görüşündə N.Sadak Britaniya, Fransa və Yunanıstan xarici işlər nazirləri ilə Aralıq dənizi blokunun yaradılması ilə bağlı ilkin fikir mübadiləsi apardı. Lakin NATO-nun yaradılması istiqamətində ciddi hazırlıq işləri getdiyindən Britaniya Xarici İşlər Nazirliyi Aralıq dənizi paktinin təsis edilməsinin vaxtının yetişmədiyini vurğuladı. Danışıqlar zamanı Ankaranın narahatçılığını azaltmaq məqsədilə E.Bevin bildirdi ki, Türkiyənin təhlükəsizliyinə təminat ingilis-fransız-türk ittifaq müqaviləsilə verilir və Trümen doktrinası bu təhlükəsizliyə daha etibarlı təminatdır. N.Sadak Parisdən döndükdən sonra Türkiyə Millət Məclisində mart ayının 16-da çıxış edib Aralıq dənizi paktına münasibətdə heç bir qərarın qəbul olunmadığını bildirdi. Sovetlər 1949-cu ilin əvvəllərindən genişlənən bloklaşma siyasətindən və Türkiyənin hər hansı formada bu bloklara cəlb edilməsindən ciddi narahatçılıq keçirirdi. Aralıq dənizi paktı ilə bağlı müzakirələr genişləndiyindən Ankaradakı Sovet səfiri A.Lavrişev mart ayında Türkiyənin bu pakta münasibətilə bağlı Xarici İşlər Nazirliyinə şifahi sorğu ilə müraciət etdi. Bu sorğuya cavab olaraq Türkiyə tərəfi bildirdi ki, Aralıq dənizi paktı bilavasitə müdafiə məqsədləri üçün yaradılır və Türkiyə ona qoşulmağa hazırdır. Aralıq dənizi paktına münasibətdə A.Lavrişevin "qeyri-rəsmi demarşı" türk mətbuatında geniş müzakirəyə səbəb oldu. Məsələnin ciddiliyi eyni zamanda onunla izah edilirdi ki, Sovetlər nə Türkiyəyə yönəlmiş öz iddialarından imtina edir, nə də Türkiyənin sovet təhdidləri
471
qarşısında öz təhlükəsizliyini təmin etmək cəhdləri ilə barışmaq istəyirdi. Bütün bu məsələlər və "Sovet demarşının" doğurduğu digər nəticələr mart ayının 10-da Londondakı türk səfiri C.Açıkalınla E.Bevinin görüşündə müzakirə edildi (40). 1949-cu ilin mart ayında Sovet rəhbərliyində bir sıra dəyişikliklər edilməsi, uzun müddət SSRİ xarici siyasətinə rəhbərlik edən V.Molotovun A.Vışinski və xarici ticarətinə rəhbərlik edən A.Mikoyanın M.Menşikovla əvəz edilməsi Türkiyənin bəzi dairələrində səhv olaraq Sovetlərin xarici siyasətində dəyişiklik olacağı fikrini yaratmışdı. Xüsusilə V.Molotovun xarici işlər naziri vəzifəsindən azad edilməsi türk mətbuatında son illərin ən mühüm hadisəsi kimi dəyərləndirilir, o, Sovetlərin yeritdiyi ekspansionist və imperialist siyasətin başlıca nümayəndəsi kimi qiymətləndirilirdi. Lakin SSRİ-də gedən dəyişiklikləri diqqətlə izləyən Türkiyə siyasi dairələri bunu Sovetlərin xarici siyasətinə heç bir təsir göstərməyəcəyini bildirirdilər. N.Sadak türk mətbuatının çoxsaylı sorğularına cavab olaraq qeyd edirdi ki, Molotovun Vışinski ilə əvəz olunması SSRİ-nin xarici siyasətində heç bir dəyişikliyə gətirib çıxarmayacaq. Onun fikrincə, Türkiyənin səmimi niyyətlərinə baxmayaraq SSRİ Türkiyəyə münasibətdə düşmənçilik meyllərindən hələ ki, imtina etməmişdir. N.Sadak deyirdi: "Molotovun Vışinski ilə əvəz edilməsi Sovetlərin Türkiyəyə münasibətdə dostluq ifadə edəcəyinə, bolşevik siyasətinin dəyişəcəyinə ümid bəsləmək olmaz". Xarici işlər nazirinin açıqlamasını şərh edən bir sıra türk qəzetləri haqlı olaraq belə nəticəyə gəlirdilər ki, bugünkü Rusiyanın siyasəti bütövlükdə İ.Stalinin əlində toplanmışdır, xarici işlər naziri vəzifəsini kimin tutmasından asılı olmayaraq bu siyasət dəyişməz qalacaqdır (41). 1949-cu ilin mart ayının ortalarında Atlantik paktının layihəsi elan olundu. Həmin vaxt Paris görüşü barədə Millət Məclisinə hesabat verən N.Sadak eyni zamanda NATO-nun yaradılması ilə bağlı məsələlərə də toxundu. O, bir daha təsdiq etdi ki, Şimali Atlantika paktı bəlli bir coğrafi ərazini əhatə etdiyindən Türkiyənin bu paktda iştirakından söhbət gedə bilməz. Eyni zamanda xarici işlər naziri Məclisə məlumat verdi ki, Türkiyənin yerləşdiyi rayonda sülhü qoruyub saxlamaq üçün İngiltərə və Amerika ilə danışıqlar davam etdirilir. Mart ayının 18- də isə E.Bevin və D.Açeson açıqladılar ki, NATO-nun yaradılması heç bir halda ABŞ və Britaniyanın Türkiyəyə diqqətini azaltmır. Mart ayının 22-də Birləşmiş Ştatların Milli Təhlükəsizlik Şurası Sovetlərin ABŞ-ın təhlükəsizliyinə təhdidlərinin qarşısını almaq üçün Amerikanın Yunanıstan və Türkiyə ilə bağlı siyasəti barədə prezidentə geniş məruzə hazırladı. Orada qeyd olunurdu ki, SSRİ Türkiyəyə nəzarəti aşağıdakı vasitələrlə ələ keçirməyə çalışır: 1) Boğazlarda birgə Sovet-Türkiyə nəzarətini təmin etmək cəhdləri; 2) Boğazlara birgə nəzarətlə əlaqədar
Yüklə 4,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|