Microsoft Word hc ssri turkiye
Yüklə 4,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
462
rikanlar belə hesab edirdilər ki, Trümen doktrinası üzrə göstərilən yardım türk ordusunun bir hissəsinin tərxis olunması ilə nəticələndiyindən Türkiyənin iqtisadi vəziyyəti yaxşılaşacaqdır. Trümen doktrinası çərçivəsində Türkiyəyə göstərilən yardım amerikanların fikrincə eyni zamanda siyasi əhəmiyyətə malik idi (18). Marşall planında məsələnin belə qoyuluşu Türkiyə siyasi dairələri və mətbuatı tərəfindən ciddi tənqidlərlə qarşılandı. Bu tənqid kampaniyası elə geniş xarakter aldı ki, Marşall planının icraçısı Qofman 1948-ci ilin aprel ayının 20-də Türkiyəyə 10 milyon dollar kreditin ayrılması barəsində qərarı elan etdi. Türkiyə yardım alan ölkələrin sırasında olmadığından buna nail olunması mühüm əhəmiyyətə malik idi. Digər tərəfdən yardımın miqdarı Türkiyənin ehtiyacları baxımından simvolik xarakter daşıyırdı. "Cümhuriyyət" qəzeti haqlı olaraq yazırdı ki, müttəfiqlərə qarşı vuruşan Almaniya 549 milyon dollar yardım alır, Almaniya və Yaponiyaya müharibə elan edən, müttəfiqlərin cəbhəsindən ayrılmayan, öz ordusunu 9 il hərbi hazırlıq vəziyyətində saxlayan Türkiyəyə isə 10 milyon dollarlıq yardım göstərilir (19). 1948-ci ilin aprel ayının sonlarında Ankaradakı Sovet səfiri ilə görüşdə E.Vilson Marşall planı üzrə Türkiyəyə 10 milyon dollar kredit verilməsini təsdiq etdi və dedi ki, bu son hədd deyildir, Türkiyəyə göstərilən yardım bir neçə dəfə artırılacaqdır. Səfir izah etdi ki, əvvəl Türkiyənin Marşall planı üzrə avadanlıqları yalnız nəğd hesablaşma ilə alması barədə qərar var idi. E.Vilson dedi ki, Türkiyə hökuməti ciddi cəhdlə kredit almağa nail oldu və o, səfir kimi bu işdə ABŞ hökuməti qarşısında Türkiyəni fəal müdafiə etmişdir. ABŞ səfiri Sovet səfirinə bildirdi ki, Türkiyəyə ABŞ tərəfindən göstərilən yardım əvəzsizdir. O əlavə etdi ki, Türkiyəyə hərbi materialların göndərilməsi planı artıq həyata keçirilməyə başlayıb və qarşıdakı yaxın bir neçə ay ərzində yerinə yetiriləcəkdir (20). ÜİK(b)P MK-nın Siyasi Bürosu mart ayının 29-da yeni səfir qismində Ankaraya yola düşmək ərəfəsində olan A.Lavrişevə V.Molotov tərəfindən hazırlanan göstərişləri təsdiq etdi. Doqquz bənddən ibarət olan göstərişlərin birinci bəndində deyilirdi ki, türk hökuməti ölkəni Sovet İttifaqına və Balkanların yeni demokratik ölkələrinə qarşı ingilis-amerikanların hərbi əməliyyat meydanına çevirdiyi üçün Ankaradakı SSRİ səfirliyi Türkiyə ilə münasibətlərin yaxşılaşdırılması istiqamətində təşəbbüs göstərməməlidir. Orada qeyd olunurdu: "Türk hökumətinə bəhanə vermək lazım deyil ki, Ankaraya yeni Sovet səfirinin təyin edilməsini Sovet-Türk münasibətlərinin yaxşılaşdırılması və ya Sovet hökumətinin Türkiyəyə, onun indiki siyasətinə münasibətdə öz əvvəlki mövqeyindən geri çəkilməsi kimi şərh etsin. Siyasi Büronun göstərişlərində deyilirdi ki, Sovet səfirinin və Türkiyədə təmsil olunan Sovet səfirliyi əməkdaşlarının türk hökumətinə münasibəti rəsmi əlaqələr çərçivəsindən kənara
463
çıxmamalıdır. Sənədin ikinci bəndində göstərilirdi ki, səfirlik yalnız hakim Xalq Cümhuriyyətçi partiyasının yüksək rəhbərliyi ilə rəsmi əlaqələr saxlamaqla məhdudlaşmalıdır. Üçüncü tapşırıqda hakimiyyətə münasibətdə müxalifət nümayəndələrinin səfirə müraciətlərinə ehtiyatla yanaşılması tövsiyə olunurdu və bu məsələdə hökumətin öz gizli agentlərini müxalifət adı altında səfirliyə göndərməsinin mümkünlüyü qeyd olunurdu. Dördüncü bənddə Boğazlarla bağlı Sovet mövqeyinin 7 avqust və 24 sentyabr 1946-cı il Sovet notalarında olduğu kimi qüvvədə qaldığı bildirilirdi. Beşinci bənddə deyilirdi: "Əgər türklər Sovet- Türk sərhədləri məsələsinə toxunsalar, bu məsələnin tənzim olunmamış qaydada davam etməsi cavabı ilə məhdudlaşmaq lazımdır". Altıncı göstəriş ticarət əlaqələri ilə bağlı idi. Orada göstərilirdi: "Türklər tərəfindən SSRİ ilə ticarət əlaqələri məsələsinə toxunulsa, cavab vermək lazımdır ki, belə ticarət SSRİ-nin kommersiya maraqlarından asılıdır". Yeddinci bənddə səfirə tapşırılırdı ki, o, Türkiyədə amerikan-ingilis siyasətini və onlar arasında ziddiyyətləri, ABŞ-ın Marşall-Trümen planları üzrə tədbirlərini diqqətlə izləməli, Marşall-Trümen planının necə həyata keçirilməsi barəsində mütəmadi olaraq Xarici İşlər Nazirliyini məlumatlandırmalıdır. Səkkizinci bənddə səfirə ingilis-amerikanların Türkiyə və İranın iştirakı ilə Şərq bloku yaratmağa yönəlmiş "fitnələrinin" sistematik müşahidə edilməsi tapşırılırdı. Doqquzuncu bənddə isə Türkiyənin ərəb ölkələri, İran və Yunanıstanla münasibətlərinin diqqətlə izlənilməsi, bu sahədə mühüm hesab edilən faktlar barədə XİN-nin məlumatlandırılması tapşırılırdı (21). Bu mühüm tapşırıqları aldıqdan sonra Aleksandr Lavrişev aprel ayının 3-də Ankaraya gəldi. Qarşılanma mərasimində Sovet səfirliyinin bütün heyəti, SSRİ- nin təsiri altında olan Şərqi Avropa və Balkan ölkələrinin səfirləri iştirak edirdilər. Qarşılanma mərasimində iştirak edən jurnalistlərdən biri yeni səfirin mətbuat nümayəndələrinə sözü olub-olmadığını soruşduqda o, qeyd etdi ki, əvvəlcə Türkiyə ilə tanış olacaq və sonra danışacaqdır (22). Aprel ayının 16-da A.Lavrişev etimadnaməsini prezident İ.İnönüyə təqdim etdi. Mərasim zamanı İ.İnönü ümidvar olduğunu bildirdi ki, SSRİ ilə Türkiyə arasında münasibətlərin normallaşması üçün səfir əlindən gələni edəcək və bu istiqamətdə A.Lavrişev Türkiyə hökumətinin köməyinə arxayın ola bilər. A.Lavrişev dedi ki, bu məsələ tək ondan asılı deyil, Sovet İttifaqının digər ölkələr ilə, ilk növbədə qonşu ölkələrlə dostluq münasibətləri ancaq qarşılıqlı qaydada ola bilər. İ.İnönü cavab verdi ki, Türkiyə həmişə Sovet İttifaqı ilə dostluq münasibətləri saxlamağa cəhd edib və məlum olduğu kimi, SSRİ ilə Türkiyə arasında keçmiş münasibətlər dostluğa əsaslanıb. Prezident ümidvar olduğunu bildirdi ki, səfir Türkiyənin SSRİ ilə münasibətləri yoluna qoymaq istiqamətində
Yüklə 4,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|