Microsoft Word hc ssri turkiye
Yüklə 4,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
496
1951-ci ilin fevral ayı ərzində ABŞ Britaniya ilə fikir ayrılığına görə Türkiyə ilə bağlı öz siyasətini daha da fəallaşdırdı. Fevralın ortalarında ABŞ Dövlət katibinin müavini Corc Makqinin başçılığı ilə İstanbulda Birləşmiş Ştatların Yaxın və Orta Şərq ölkələrindəkı diplomatik nümayəndəliklərinin konfransı keçirildi. Eyni zamanda həmin vaxt ABŞ-ın aviasiya qüvvələrinin rəhbəri Finletterin də Türkiyəyə səfəri həyata keçirildi və o da öz növbəsində fevral ayının 14-dən 21-nə qədər keçirilən İstanbul konfransının iclaslarına qatıldı. İstanbul konfransında Dövlət Departamentinin Türkiyə, Yunanıstan və İran şöbəsinin direktoru Rountri, Yaxın Şərq şöbəsinin müdiri Cons, admiral Kerniy, Aknaradakı səfir Uodsvort, Tehrandakı səfir Qredi, Afinadakı səfir Pürifey, Bağdaddakı səfir Kroker, Səudi Ərəbistanındakı səfir Xayer, İsraildəki səfir Devis, Pakistandakı səfir Uorren, Yaxın Şərqdə Fələstin qaçqınları üzər nümayəndə Blandfort, İsraildəki barışıq komissiyası üzrə nümayəndə Palmer, Livandakı nümayəndə Pinkerton, Suriyadakı nümayəndə Kennon, Qahirədəki səfir Mattison, Transiordaniyadakı işlər vəkili Frisman, Londondakı Amerika səfirliyinin birinci katibi Palmer və digərləri iştirak edirdi. Hələ konfransa qədər Ankaraya səfər edən Makqi fevralın 11 -də F.Köprülü ilə iki saat davam edən danışıqlar apardı. Fevralın 12-də onun C.Bayar və A.Mendereslə söhbətləri də bir o qədər davam etdi (94). Görüş zamanı Makqi ABŞ-ın Türkiyənin təhlükəsizliyinə böyük əhəmiyyət verdiyini və ona görə də Türkiyənin Amerikadan hərbi yardım alan birinci ölkələrdən olduğunu C.Bayara bildirdi. O əlavə etdi ki, Türkiyə Sovet təcavüzünə məruz qalarsa bu böyük müharibəyə səbəb olacaqdır. Belə bir vəziyyətdə ABŞ-ın təhəddüdləri nədən ibarət olacaqdır? Makqinin sözlərinə görə, bu sual çoxdan Amerika rəsmilərini düşündürürdü. O dedi: "Bu məsələ Şimali Atlantika paktı qurulan zaman ortaya çıxdı və keçən il Türkiyə bu pakta qoşulmaq arzusunu ifadə etdiyi zaman təkrarlandı. Bizim Şimali Atlantik paktı ilə əlaqəmiz Birləşmiş Ştatların girdiyi ilk təhəddüddür. Bu qərar Konqresin çox gərgin müzakirələrindən sonra verilmişdir". Makqi Türkiyənin Koreya savaşına qatılmasını və türk ordusunun oradakı qəhrəmanlığını yüksək qiymətləndirdi. O dedi: "Koreyadakı türk əsgərinin savaş qabiliyyəti azad dünyanın rəğbətini qazanmışdır". Dövlət katibinin müavini Koreya müharibəsinin başlanması ilə ABŞ-ın xərclərinin artdığını, hərbi xərclərin 13 milyarddan 50 milyard dollara yüksəldiyini və ilk imkan yaranan kimi ABŞ-ın Türkiyə ilə təhlükəsizlik paktı bağlamaq arzusunu dilə gətirdi. Makqi təsdiq etdi ki, Birləşmiş Ştatların Şimali Atlantik paktına qoşulması onun Türkiyənin təhlükəsizliyinə diqqətinin azalması kimi şərh edilə bilməz. C.Bayar açıq danışdığına görə ABŞ rəsmisinə təşəkkürünü bildirdi və dedi: biz ikiyə bölünmüş dünyanın bölünməz sərhədlərində yaşayırıq... Dünya ikiyə bölünmüş, bloklar yerini almışdır. Biz bu
497
bloklardan birinin silah yardımını qəbul etmişik. Bu nə deməkdir? Bu o deməkdir ki, o biri bloka qarşı bizi hazırlayırsınız. Bir müdaxiləyə məruz qalsaq, müdafiə gücümüzü yaxşılaşdırarsınız. Fəqət, əleyhinə silahlandığımız blok bizə qarşı bir müdaxiləyə başlasa verilmiş bir təminatımız yoxdur. Məmləkətimi həm qarşı blokun düşmənliyinə məruz qoymaq, həm də birlikdə hərəkət etmək istədiyimiz blokun təminatından məhrum etmək Türkiyəni razı salacaq bir durum deyildir (95). Eyni söhbəti C.Bayar fevral ayının 23-də Ankaradakı Britaniya səfiri Noel Çarlz və Brayrı Robertson ilə də apardı. Bu görüşlər göstərdi ki, Türkiyənin NATO-ya daxil olması getdikcə daha çox tələb xarakteri almağa başlamışdır. Fevral ayında istər Ankaradakı görüşlər, istərsə də İstanbulda ABŞ-ın Yaxın və Orta Şərqdəki diplomatlarının iştirakı ilə keçirilən konfrans Türkiyənin Atlantika paktına daxil olması istiqamətində müsbət fikir formalaşdırdı. 1951-ci ilin may ayının 11-də ABŞ-ın Türkiyə ilə bağlı mövqeyi haqqında Milli Təhlükəsizlik Şurasında hazırlanmış məruzədə göstərilirdi ki, Türkiyə SSRİ-nin ətrafında ən güclü anti-kommunist, Şərqi Aralıq və Orta Şərq regionunda Sovet təcavüzünə əsaslı şəkildə müqavimət göstərmək qətiyyətinə və imkanına malik yeganə dövlətdir. Türkiyənin coğrafi mövqeyi onun davamlı şəkildə azad dünya tərəfindən dəstəklənməsini ABŞ üçün strateji cəhətdən vacib edir. ABŞ qərargah rəislərinin birləşmiş komitəsi Birləşmiş Ştatların Türkiyədəki dərin maraqlarını və mənəvi öhdəliyini nəzərə alaraq Amerika ilə Türkiyə arasında qarşılıqlı təhlükəsizlik sazişinin bağlanmasını zəruri sayırdı. Milli Təhlükəsizlik Şurasında hazırlanmış məruzədə qeyd olunurdu: Türkiyə və ABŞ-ın da daxil olacağı qarşılıqlı təhlükəsizlik sazişinin imzalanmasından öncə Türkiyəyə hücum olacağı təqdirdə ABŞ Türkiyənin Sovet nəzarəti altına düşməsinin qarşısını almaq üçün bu ölkəyə lazımi dəstəyi verməlidir. Əks halda bunun ABŞ-ın təhlükəsizlik maraqlarına ciddi şəkildə təsir edə biləcək siyasi və hərbi nəticələri ola bilər (96). Bu dəyərləndirmədən dörd gün sonra ABŞ NATO üzvlərinə məktub yazıb Türkiyə və Yunanıstanın bloka tam hüquqlu üzv kimi qəbul olunmalarını təklif etdi. Bundan təxminən bir ay sonra, iyunun 15-də Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin hazırladığı xüsusi dəyərləndirmədə isə artıq söhbət Türkiyənin NATO-ya qəbul edilməsinə Sovetlərin mümkün reaksiyasından gedirdi. Dəyərləndirmədə ilk növbədə Türkiyə və Yunanıstanın NATO-ya daxil olmasına, bu iki ölkənin daxil olacağı, ABŞ-ın isə üzv kimi iştirak edəcəyi Aralıq dənizi müdafiə sazişinin imzalanmasına, habelə Atlantika paktı ölkələrinin Türkiyə və Yunanıstanla təhlükəsizlik sazişi imzalanmasına SSRİ-nin mümkün reaksiyası araşdırılırdı. Sənəddə deyilirdi: "Biz hesab edirik ki, Kremlin Yunanıstan və Türkiyənin yuxarıda adı çəkilən təhlükəsizlik sazişlərindən hər hansı birinə qoşulduqları üçün geniş müharibə yə başlayacağı real görünmür. SSRİ Yunanıstan və Türkiyənin qərbin hər hansı bir təhlükəsizlik sazişinə
Yüklə 4,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|