Ihyou ulumid-din (Din ilmlarini jonlantirish) – Ilm kitobi. Abu Homid al-G’azzoliy
www.ziyouz.com kutubxonasi
9
«Men bilan sizlarning oramizda Alloh taolo va Kitob – Qur’on ilmidan xabardor
bo‘lgan har bir kishi yetarli guvohdir» (43-oyat).
Yana Alloh taolo Naml surasida aytadi:
«Kitob (Lavhul mahfuz)dan ogohligi bor bo‘lgan bir zot esa: «Men uni senga
keltirurman», dedi» (40-oyat). Bu oyatda Alloh taolo Sulaymon alayhissalomning
kotiblari ilm quvvati bilan mazkur ishga qodir bo‘lganini ta’kidlamoqda.
Qasas surasida aytadi:
«Ilm-ma’rifat ato etilgan kishilar esa: «O‘lim bo‘lsin sizlarga! Iymon keltirgan
va yaxshi amal qilgan kishi uchun Alloh beradigan ajr-savob yaxshiroq-ku!»
(80-oyat). Bu oyatda ham Alloh taolo oxiratdagi ajr-mukofotning buyukligi ilm bilan
bo‘lishini bayon etyapti.
Ankabut surasida aytadi:
«Ushbu masallarni Biz odamlar (ibrat olishlari) uchun ayturmiz. (Lekin) ularni
faqat ilm egalarigina anglay olurlar» (43-oyat).
Niso surasida esa bunday deydi:
«Agar (ular o‘zlariga kelgan xabarni har kimga yoyib yurmasdan)
payg‘ambarga yoki o‘zlaridan bo‘lgan boshliqlargagina yetkazganlarida edi, uni
(ya’ni, mana shu xabarning haqiqatini) bilmoqchi bo‘lgan kishilar o‘shalardan
bilgan bo‘lar edilar» (83-oyat). Alloh bu oyatda voqealar hukmini olimlar va
amirlardan olishni buyurib, Allohning hukmini tushunishda ularning martabalarini
payg‘ambarlar rutbasiga yaqin qildi.
A’rof surasidagi:
«Ey Odam bolalari! Biz sizlarga avratlaringizni berkitadigan libosni ham,
yasan-tusan (libosini) ham tushirdik. (Hammasidan) yaxshiroq libos taqvo
libosidir» (26-oyat), degan so‘zi tafsirida ba’zi ulamolar «libos»ni «ilm», «yasan-tusan
libosi»ni «iymon» deb tushuntirishgan.
A’rof surasining 52-oyatida bunday deyiladi:
«Haqiqatan, Biz ularga (Makka aholisiga) bilimimiz bilan mufassal qilgan bir
Kitobni (Qur’onni) keltirdikki, u Qur’on iymon keltiruvchi qavm uchun hidoyat
va rahmatdir».
Alloh azza va jalla yana aytadi:
«Endi, albatta, ularga bilgan holimizda, (qilib o‘tgan ishlari haqida) so‘ylab
berurmiz» (A’rof surasi, 7-oyat);
«Yo‘q, u (Qur’on) ilm berilgan zotlarning dillarida (yod bo‘lguvchi) aniq-
ravshan oyatlardir» (Ankabut surasi, 49-oyat);
«U zot insonni yaratib, unga bayonni (nutqni) ta’lim berdi» (Rahmon surasi, 34-
oyatlar).
Alloh taolo bu oyatlarda ilmni ne’mat o‘laroq zikr qildi.
Ihyou ulumid-din (Din ilmlarini jonlantirish) – Ilm kitobi. Abu Homid al-G’azzoliy
www.ziyouz.com kutubxonasi
10
Hadisi shariflarda esa, ilm fazilati quyidagicha bayon etiladi:
Payg‘ambar (sollallohu alayhi vasallam) aytadilar: «Kimga Alloh
yaxshilikni iroda qilsa,
uni dinda faqih (teran anglovchi) (sollallohu alayhi vasallam) qilib qo‘yadi va unga to‘g‘ri
yo‘lni ko‘rsatadi».
4
Payg‘ambar yana marhamat qiladilar: «Olimlar payg‘ambarlarning vorislaridir».
5
Ma’lumki, payg‘ambarlik rutbasidan ustunroq hech bir rutba yo‘q va bu rutbaga
merosxo‘r bo‘lish oliy sharafdir.
Payg‘ambar (sollallohu alayhi vasallam) marhamat qiladilar: «Olimga yerdagi va
osmondagi barcha narsalar istig‘for aytadi».
6
Yerdagi jonzotlar va osmonlardagi
maloikalar istig‘for aytib turuvchi kishilarning mansabidan ziyoda mansab bormi?!
4
. «Dinda faqih qilib qo‘yadi» so‘zigacha Imom Buxoriy va Imom Muslim rivoyat qilishgan. Tabaroniy
rivoyatlarida ziyodasi bilan
kelgan.
5
. Abu Dovud, Termiziy, Ibn Moja va Ibn Hibbonlar Abu Dardodan rivoyat qilishgan.
6
. Yuqorida Abu Dardodan qilingan hadisni davomi.
Payg‘ambar (sollallohu alayhi vasallam) yana marhamat qiladilar: «Hikmat sharafli
kishining sharafini ziyoda etadi va qulni podshohlar darajasigacha ko‘taradi».
7
Bu
hadisda ilmning dunyodagi samarasi bayon qilinyapti. Ammo oxiratdagi mevasi undan-
da xayrli hamda abadiydir.
Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam) aytadilar: «Ikki
xislat borki, munofiqda hargiz
bo‘lmaydi: chiroyli xulq va dinda faqih bo‘lish».
8
Zamonamizdagi ba’zi faqihlarning munofiqligini ko‘rib, bu hadisga shubha bilan qarama.
Chunki Payg‘ambar (sollallohu alayhi vasallam) sen gumon qilgan ma’noni iroda
qilmaganlar. Fiqhning ma’nosi endi keladi. Faqihlikning eng past darajasi oxirat diyori bu
dunyodan yaxshiroq ekanini bilishdir. Agar bu ma’rifat faqihda tasdiq topsa,
nifoq va
riyodan xalos bo‘ladi.
Payg‘ambar (sollallohu alayhi vasallam) marhamat qiladilar: «Odamlarning afzali hojat
tushsa, foyda beradigan, behojat bo‘linsa, o‘ziga foyda beradigan iymonli olimdir».
9
7.
Abu Nu’aym, Ibn Abdulbar va Abdulg‘ani Azdiylar Anasdan (r.a.) zaif isnod bilan rivoyat qilishgan.
8.
Termiziy g‘arib isnod bilan rivoyat qilgan. Alboniy esa «Sahih» kitoblarida zikr qilgan.
9.
Bayhaqiy zaif isnod bilan Abu Dardodan rivoyat qilgan.
Payg‘ambar (sollallohu alayhi vasallam) aytadilar: «Iymon yalong‘ochdir, uning libosi
taqvo,
ziynati hayo, mevasi esa ilmdir».
10
Nabiy (sollallohu alayhi vasallam) aytadilar: «Payg‘ambarlik darajasiga eng yaqin
odamlar ilm va jihod ahlidir. Ilm ahli payg‘ambarlar keltirgan ta’limotlarni odamlarga
yetkazadilar. Jihod ahli esa, payg‘ambarlar keltirgan ta’limotlarning
himoyasi uchun
qilichlari bilan jang qiladilar».
11
Payg‘ambar (sollallohu alayhi vasallam) aytadilar: «Bir qabilaning o‘limi bir olimning
vafotidan yengilroqdir».
12
