Microsoft Word ihyo ilm ziyouz com doc

Ihyou ulumid-din (Din ilmlarini jonlantirish) – Ilm kitobi. Abu Homid al-G’azzoliy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
77
olovga o‘xshaydi.  
 
Olimlar uch xil bo‘ladi: 
1. O‘zini ham, boshqalarni ham halok etuvchi olimlar. Ular ochiqdan-ochiq dunyo talab 
qilganlar va unga yuz tutganlar. 
2. O‘zini ham, boshqalarni ham saodatga eltguvchi olimlar. Ular xalqni zohiru botinda 
Allohga da’vat qiladi. 
3. O‘zlarini halok qilib, boshqalarni saodatga yo‘llovchi olimlar. Ular zohiran odamlarni 
oxiratga chorlaydi, tashqaridan dunyoni tark qilganga o‘xshab ko‘rinadi, lekin botini, asl 
maqsadi xalqni o‘zi tomonga og‘dirish yoki biror obro‘ga ega bo‘lishdir. 
 
Bas, holat shunday ekan, sen o‘zingning qaysi toifadan ekaningga e’tibor ber! Kimlardan 
ibrat  olayotganingga xolis qara. Alloh o‘zi uchun qilinganidan boshqa biror ilm yoki 
amalni qabul etmasligini xotiringdan chiqarma. Bu haqda dalillar «Riyo» kitobi va 
«Rub’ul muhlikot» bo‘limida yetarlicha keladi, inshaalloh. 
 
 
Beshinchi bob 
Ta’lim oluvchi va ta’lim beruvchi odoblari haqida 
 
Talaba rioya qilishi lozim bo‘lgan ko‘plab odob va zohiriy vazifalar bor. Lekin biz ulardan 
faqat o‘ntasini keltirish bilan cheklanamiz. 
 
Birinchi vazifa: talaba avvalo qalbini jirkanch xulqlardan, mazmum  yomon sifatlardan 
poklab olishi kerak. Chunki ilm  qalb ibodati, maxfiy namoz va Allohga botiniy 
yaqinlikdir. Zohiriy a’zolar vazifasi bo‘lgan namoz faqat hadas va nopokliklardan zohiriy 
tozalanish bilangina durust bo‘ladi. Botinning ibodati va qalbning ilm bilan obod bo‘lishi 
ham, faqatgina uni jirkanch    xulqlar va razil sifatlardan poklash bilan yuzaga chiqadi. 
Payg‘ambar (sollallohu alayhi vasallam) hadislaridan birida: «Bu din poklik ustiga barpo 
bo‘lgan»,
125
 deganlar. Zohiran ham, botinan ham u shundaydir. Alloh taolo poklik va 
najosat zohiriy his etish bilangina cheklanmaganini aqllarga tanbeh o‘laroq aytadi:  
 
«Albatta, mushriklar najasdirlar». Mushrik pokiza libosda, badani yuvilgan holda 
bo‘lishi mumkin, lekin u javharan baribir najasdir. Ya’ni, botini (shirk, kufr kabi) 
iflosliklar bilan bulg‘angandir. 
 
125. Bu ko‘rinishda topmadim. Ammo Ibn Hibbon va Tabaroniylar zaif sanad bilan rivoyat qilishgan bir oz boshqacha rivoyat bor.
 
 
Najosat – kishi saqlanishi, undan uzoq yurishi lozim bo‘lgan narsa. Botiniy iflosliklardan 
chetlanish esa, yanada muhimroqdir. Chunki u iflos bo‘lish bilan birga, oqibatda 
halokatga ham olib boruvchidir. Shuning uchun janob Rasululloh (sollallohu alayhi 
vasallam): «It bo‘lgan uyga farishtalar kirmaydi»,
126
 deganlar. Qalb ham bir uy, 
farishtalar qo‘nadigan makon. G‘azab, shahvat, gina, hasad, kibr, manmansirash va 
shunga o‘xshash razil sifatlar qopog‘on itga o‘xshaydi. Farishtalar qanday qilib, endi 
ko‘ppaklar orasiga kiradi?! Holbuki, Alloh taolo ilm nurini qalbga faqat farishtalar vositasi 
ila yuboradi:  
 
«Inson bilan Alloh (bevosita) so‘zlashishi mumkin emas. Faqat vahiy orqali yo 
parda ortidan yoki elchi (farishta) yuborib, (Allohning) izni bilan u xohlagan 

---

Ihyou ulumid-din (Din ilmlarini jonlantirish) – Ilm kitobi. Abu Homid al-G’azzoliy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
78
narsani vahiy qilishi mumkin» (Sho‘ro surasi, 51-oyat). 
 
Shuningdek, ilm qalblarga muakkil farishtalar orqali yetib keladi. Maloikalar pokiza, 
muqaddas zotlar bo‘lib, turli mazmum sifatlardan xolidirlar. Ular pok o‘rinlarni sayr 
etadilar, faqat pokiza makonlarni obod qiladilar. Men bu so‘zlar bilan, bayt-uydan murod 
qalb, kalb-itdan murod mazmum sifatlar, demoqchi emasman. Balki o‘sha ma’nolarga 
ham tashbeh borligini aytmoqchiman. Zohirni botinga ta’bir qilish bilan uni tasdiq qilgan 
holda botinga tashbeh etish o‘rtasida farq bor. Botiniylikni mana shu nozik nuqtada 
ajratib ol! Bu ibrat olinadigan yo‘ldir. Bu yo‘l ulamo va arboblar maslagidir. Ibrat zikr 
etilgan narsani boshqa ma’nolarga ham ta’bir qilish bilan bo‘ladi. Oqil kishi boshqaning 
boshiga tushgan musibatdan o‘zi uchun ibrat oladi. O‘zi ham o‘shanday musibatlar 
changaliga tushib qolishi mumkinligini anglaydi. Zero, dunyoning dunyoligi uning 
o‘zgaruvchanligidir. (Ya’ni, bugun bunday, ertaga unday.) Boshqalardan o‘zi uchun, 
o‘zidan esa, dunyoning aslini anglash uchun ibrat olish mahmud amallardan hisoblanadi. 
Bas, shunday ekan, sen ham maxluqlar uyi bo‘lmish «bayt»dan Allohning uyi bo‘lgan 
«qalb»ni ham tushun, uni suvrati uchun emas, balki yirtqichlik, vahshiylik kabi sifatlari 
uchun mazammat qil.  
 
126. Muttafaqun alayh. 
 
 
Kalb-it ham suvrati uchun emas, vahshiylik sifatlari va najosatligi uchun yomonlanadi. 
G‘azab, dunyoparastlik, ochko‘zlik, odamlar obro‘sini to‘kish, nomusini poymol etish kabi 
illatlarga to‘lgan qalb, suvratan qalb deb atalsa-da, siyratan kalb-«it» ekanini bilib qo‘y! 
Basirat nuri suvratlarni emas, ma’nolarni mulohaza qiladi. Bu olamda suvrat siyratdan 
ustun kelib, asl ma’no  ko‘rinmay ketdi. Oxiratda esa, suvratlar siyratga ergashadi, 
ma’no g‘olib bo‘ladi. Shu sababdan, har bir shaxs qiyomatda ma’naviy suvratida keladi.  
 
«Insonlar nomusini toptaganlar  vahshiy ko‘ppak, mol-mulklarga ko‘z olaytiruvchilar – 
daydi bo‘ri, o‘zini yuqori ko‘ruvchilar – qoplon, amalparastlik qilganlar – arslon suvratida 
tiriladi».
127
 Bu haqda ko‘plab xabarlar sobit bo‘lgan, basirat sohiblari – qalb ko‘zi ochiq 
zotlar ularni mushohada qiladi. 
 
 Agar, qanchadan-qancha buzuq axloqli talabalar ilmga erishdi-ku, deya e’tiroz 
bildirsang, shunday javob beraman: Buzuq  xulq bilan ilmga erishgan kishilar oxirat 
saodatiga eltuvchi haqiqiy foydali ilmlardan mahrum kishilardir. Haqiqiy tolibi ilm bilan 
buzuq xulq ila ilm talab qiluvchi orasidagi farq katta.  
 
127. Sa’labiy zaif sanad bilan «Tafsirda» rivoyat qilgan. 
 
 
Gunohlarning zahri qotil ekanini ko‘rsatish ilmning birlamchi vazifasidir. Endi ayt-chi, 
zaharning halok etuvchi ekanini bilaturib, kim uni iste’mol qiladi?! Zohiriy ilm 
suratkashlari gohida tillari bilan aytib, gohida     qalblari bilan uni rad etayotgan so‘zda 
ilmdan hech narsa yo‘q. Ibn Mas’ud (r.a.): «Ilm ko‘p rivoyat qilishdan iborat emas, balki 
u,  qalbga sochiladigan nurdir», deganlar. Ba’zi olimlar ilmning asosiy xossalaridan biriga 
ishora qilib: «Ilm qo‘rquvdir», deb aytishadi. Zero, Alloh taolo Qur’onda:  
 
«Allohdan bandalari orasidagi olim-bilimdonlarigina qo‘rqur» (Fotir surasi, 28-
oyat), deb aytgan. Shundan bo‘lsa kerakki, olimlardan biri: «Biz ilmni Allohdan boshqa 

---