Microsoft Word II cild -meruze metnlerin toplusu son2
Yüklə 5,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans:
TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (II hissə)
35 əlaqə və münasibətləri yaratmaq funksiyasını yerinə yetirə bilməyərək donuqlaşır və bir anlayışı ifadə etməyə başlayırlar. Məsələn: yola vermək, qulağına çatdırmaq, öz gözündə tiri görməmək, özgə gözündə qıl axtarmaq, göz qoymaq və s. Sabit söz birləşmələrinin tərkibindəki leksemlər ayrılıqda bildirdikləri müstəqil mənalarından uzaqlaşır. Onlar üzvi surətdə əlaqələndikləri üçün bir-birindən ayrıla bilmir. Belə birləşmələrin hər hansı komponentini başqası ilə əvəz etmək olmur. Bu, haqqında danışdığımız birləşmələrin mahiyyətini təşkil edir. Sabit birləşmələr dildə hazır şəkildə, daşlaşmış vəziyyətdə olur. Frazeoloji birləşmələr sabit birləşmələr deməkdir. Belə birləşmələrin tərkibindəki sözlər arasında sıx məna bağlılığı olur, onları bir-birindən ayırmaq mümkün deyildir. Bu birləşmələrin komponentlərində sərbəstlik yoxdur. Frazeoloji birləşmələr dilin tarixi inkişafı prosesində yaranmış və sabitləşmişlər. Ünsiyyət prosesində bunlardan hazır şəkildə istifadə edilir. Belə birləşmələri yaradan sözlər öz əvvəlki mənalarından az və ya çox dərəcədə uzaqlaşır. Frazeoloji birləşmələrin tərkib hissələri əlaqələnərək ümumi bir məna fonu əmələ gətirir. Yəni tərkib hissələrinə ayrılıqda xas olan mənalar birləşmədə itir. Həmin hissələr vahid məcazi məna bildirir.
ƏDƏBİYYAT 1. M.N.Özön. Türkçe tabirler sözlüğü. İstanbul, 1943. 2. С.К. Кенесбаев. Устойчивые сочетания слов казахского языка (парные слова, идиомы и фразы). Докт. дисс. Алма-Ата, 1944. 3. А.Н.Кононов. Грамматика современного турецкого литературного языка. М., Л. 1956. 4. В.В.Виноградов. Об основных типах фразеологических единиц в русском языке. Сб., А.А.Шахматов, М. 1947. 5. З.Г.Ураксин. Фразеология башкирского языка. М. 1975. 6. С.Т.Наурузбаева. Фразеологические единицы в каракалпакского-русском словаре. Ташкент, 1972. 7. M. Hüseynzadə. Müasir Azərbaycan dili. B. 1954. 8. S.Cəfərov. Müasir Azərbaycan dilinin leksikası. B. 1958. 9. Ə.Dəmirçizadə. Azərbaycan dilinin üslubiyyatı. B. 1962. 10. A.Qurbanov. Müasir Azərbaycan dilinin frazeologiyası. B. 1963. 11. R.Məhərrəmova. Sabirin dili. B. 1976. 12. Ə.Ə.Orucov. Azərbaycanca-rusca frazeoloji lüğət. B. 1976. 13. K.Əliyev. Bədii ƏDƏBIYYATda frazeologiyanın üslubi xüsusiyyətləri. Nam.diss. B. 1966.
14. N.Rəhimzadə. Azərbaycan dilində idiomatik ifadələr. Nam. diss. B. 1967. 15. H.Bayramov. Azərbaycan dili frazeologiyasının əsasları. B. 1978. 16. H.Həsənov. Azərbaycan dilinin frazeologiyası. B. 1979. 17. Z.Əlizadə. Azərbaycan atalar sözlərinin həyatı. B. 1985. 18. A.Axundov. Ümumi dilçilik. B. 1979. 19. M.Mirzəliyeva. Türk dilləri frazeologiyasının nəzəri problemləri. B. 1995. 20. S.Mehdiyeva. Mətnlə frazeoloji ifadənin qarşılıqlı münasibəti // EA Xəbərləri. B. 1988, №4
N.F.Seyidaliyev On the question of phraseology in Turkic studies
ABSTRACT In the article, firstly, short information is given about the 1 st Turkological Congress which was held in 1916; then investigation of phraseology in turkology is commented. Furthermore, detailed I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans:
TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (II hissə)
36 information about scholars who have done first researches about phraseology in Turkish nations’ family is also presented in the article. In the article, scientific theoretical and practical investigations relating to phraseology in Azerbaijan linguistics which have been made since the middle of the last century are also indicated in detail.
Keywords: Turkological congress, turkology, Turkish language, Azerbaijan linguistics, phraseology
Yaşar Qasımbəyli, fil.ü.e.d. AMEA Ədəbiyyat İnstitutunun baş elmi işçisi
ÖZBƏK MAARİFÇİLƏRİNİN MİLLİ DİL GÖRÜŞLƏRİ (Mahmudxoca Behbudinin yaradıcılığı əsasında)
Özbək xalqının XX əsrdə yetişdirdiyi böyük tarixi şəxsiyyətlərdən biri olan Mahmudxoca Behbudi (1875-1919) özünün çoxcəhətli və zəngin yaradıcılığı ilə Türküstanda milli mədəniyyətin və maarifin yüksəlişində misilsiz rol oynamışdır. İlk dəfə Kırımda fəaliyyət göstərməyə başlayan “üsuli-cədid” məktəblərinin və İsmayıl bəy Qaspıralının başlatdığı maarifçilik hərəkatının Türküstanda geniş əks-səda verməsində və yayılmasında Mahmudxoca Behbudinin zəhməti və əməyi müqayisə edilməzdir. XX əsrin əvvəllərindəki Türküstan xalqlarının bütün ictimai-siyasi, ədəbi-mədəni, iqtisadi, həyati ehtiyaclarına və qayğılarına onun zəngin yaradıcılığında, atəşin vətənpərvərlik və vətəndaşlıq mövqeyindən yazılmış məqalələrində fəal münasibət bildirilmişdir. Çoxsaylı və çoxmillətli Türküstan xalqlarının yeni ictimai-siyasi problemlərinin həllində, ölkənin Rusiya istiliasından sonrakı dövrdə həyat və ictimai münasibətlərinin təzədən formalaşdırılmasında, yeni ədəbi-mədəni və milli dil siyasətinin ərsəyə gəlməsində Mahmudxoca Behbudi ideyalarının, o dövr üçün yüksək professionallıqla yazılmış publisistika və məqalələrinin əhəmiyyəti bugün də öz təsir gücünü və qüdrətini qoruyub saxlamaqdadır. Müstəqillik dövründə tanınmış özbək tarixçiləri və ədəbiyyatşünasları Mahmudxoca Behbudi yaradıcılığının və fəaliyyətinin öyrənilməsi sahəsində xeyli əhəmiyyətli tədqiqatlar ortaya qoymuşlar. Onlardan xüsusən, Nəim Kərimovun (1), Payan Rövşənovun (2), Həlim Seyidovun (3) və başqalarının müstəqillik illərində ərsəyə gələn tədqiqatlarını və araşdırmalarını ayrıca qeyd etmək məqsədə müvafiqdir. Tanınmış özbək ədəbiyyatşünası, filologiya elmləri doktoru, prof. Naim Karimov “Mahmudxoca Behbudi” kitabında yazır: “Mahmudxoca Behbudi XX əsrin əvvəllərində Türküstanda meydana gələn milli oyanış hərəkatının görkəmli rəhbərlərindən biri olaraq, bu dövrdə özbək xalqı ictimai şüurunun oyanmasında mühüm rol oynamışdır. O, Türküstanda yeni üsul məktəblərinin açılması , milli mətbuatın yaranmasında fəal iştirak etməklə kifayətlənməmiş, eyni zamanda, birinci özbək dramını yazıb, professional özbək teatr sənətinin meydana gəlməsinə zəmin hazırlamışdır. O, xalq və cəmiyyəti maarifləndirmək vasitəsilə müstəqilliyə nail olmaq ideyasını irəli sürən və bu müqəddəs yolda həyatının və yaradıcılığının çiçəkləndiyi bir vaxtda həlak olan ulu əcdadımızdır.” (1, s. 3). Ötən yüzilin 20-ci illərinin əvvəllərində Mahmudxoca Behbudinin faciəli və sirli ölüm xəbəri məlum olan kimi ən məşhur və sadiq davamçıları mətbuatda matəm məqalələri ilə çıxış edirlər. Həmin məqalə və xatirələrdən Hacı Muin (4), Vədud Mahmud (5), Ləziz Əzizzadənin (6) qələminə məxsus olan yazılar xüsusi ilə diqqətə layiq idi. Məsələn, L.Əzizzadə ustadının xatirəsinə həsr etdiyi məqaləsində aşağıdakıları vurğulayırdı: “Onun qiyməti tarixin məlum bir mərhələsində və milli-ictimai inkişafımızın müəyyən dövründəki xidmətləri ilə səciyyələnir. Ustad Behbudinin xidmətlərini fransızların Jan Jak Russoları, rusların Lomonosov, Çernişevski, Dobrolyubovları, Qafqaz türklərinin Mirzə Fətəli Axundov və Nəcəf bəy Vəzirovları, tatarların Ş.Mərcani və
Yüklə 5,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|