Microsoft Word Irevan-son redakte 05. 01. 2015. doc
Yüklə 8,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
157 zə – vəliəhd Məhəmməd Həsən Mirzə ilə görüşə yol- landılar. Nümayəndələri qəbul edən vəliəhd Tehranla məsləhətləşmələrdən sonra mötəbər və rəsmi bir nüma- yəndə heyəti təşkil edib, Naxçıvana yola saldı. Xüsusi fərmanla nümayəndə heyətinə Mirzə Əli Heyət rəh- bərlik edirdi”. 1 Naxçıvanda vəziyyət ağır olsa da, o erməni cayna- ğından xilas ola bildi. Lakin gördüyümüz kimi, əsrlər boyu müsəlmanların vətəni olmuş İrəvanda və onun ət- raf yerlərində daşnaklar xaricilərin köməyi ilə soyqırım törətməklə, yerli müsəlmanları didərgin salmaqla hə- min əraziləri qəsb edib, o torpaqların sakinlərinin cə- sədləri üzərində Ermənistan Respublikasını yaratdılar. Bu proses, yəni soyqırım və bu diyarın müsəlman- larını dərbədər salmaq siyasəti sonralar da davam etdiri- lib. 1950-ci ildə azərbaycanlıların xeyli hissəsi zorla Er- mənistandan xaric edildi. Ermənilər öz cinayətkar əməllərini gizlətmək üçün türk-azəri məntəqələrinin çoxunun adlarını dəyişib erməni adları ilə əvəz etdilər. Səbahəddin Eloğlu Zəngəzur hadisələri haqqındakı kita- bında (Zəngəzur hadisələri, Bakı, 1992) yazır: "Ermə- nistanın indiki ərazisinin 82 faizi Azərbaycan torpaq- larıdır. Bu əraziləri 1828-ci il Türkmənçay müqavilə- sindən sonra ruslar müxtəlif vaxtlarda və müxtəlif yollarla Azərbaycandan ayırıb ermənilərə verib. Məsə- lən, Zəngəzur, Dərələyəz, İrəvan xanlığı, Şəmsəddin vilayəti, Göycə azəribaycanlıların ata-baba torpaqlarıdır. Bu yerlərdə 15-dən artıq rayon, 10 böyük şəhər, 11 kiçik şəhər və ya qəsəbə, yüzlərlə kənd adı dəyişdirilib. Onlardan bir neçəsini sadalayırıq: Allahyarlı – Tuman- yan, Hacı Həzər - Kamo, Karvansara - İcevan, Duzkənd 1 Eynulla Müddəli. Heyət ailəsi və Naxçıvan, Doktor Cavad Heyət. Məqalələr toplusu, Bakı, 1995, səh.122 158 - Axuryan, Sərdarabad - Oktembryan, Qəmərli – Artaş- art, Hamamlı - Spitak, Ağababa- Amasiya". 1 Ermənilər Aşıq Ələsgərin doğulduğu Göyçə vila- yətini də öz caynaqlarına keçirdilər. Sovet dövründə Azərbaycanın bütün tarix kitablarında Göycə mahalı Vardanes kimi Berd, Göycə gölü isə Sevan adlandıra- raq Ermənistan xəritəsinə daxil edilmişdi. Bu vilayətin dərələrinin, təpələrinin, çaylarının da adları erməniləş- dirilmişdi. Azəri müsəlmanları kütləvi şəkildə köçmə- yə məcbur etdilər. 2 Yerdə qalan azərbaycanlılar son illərin hadisələrində, 1988-ci ildə bu torpaqlardan qovuldular. İran İslam Respublikasının Ermənistandakı səfiri Həmidrza Hikkar İsfəhani "Ermənistanda etnik azlıqlar" kitabında yazır: "Ermənistan Respublikası cəmiyyətin quruluşu baxı- mından keçmiş Sovet İttifaqı resbulikaları arasında milli tərkibə görə yekcins cəmiyyətə malik olmuşdur. Burada həmişə milli azlıqların sayı qəsdən azadılmışdı". Cəmiyyətin monomilli olmasının səbəbi soyqırım siyasəti və müsəlmanların qovulması olub. Həmin müəllif buradakı müsəlmanların son illərdəki vəziyyəti barədə yazır: "Ermənistan azərbaycanlıları ən böyük milli tərkib kimi İrəvan şəhərində yaşamış və öz mədrəsələrini təsis etməyə çalışmışlar. 1970-ci ildə Er- mənistanda əhalinin siyahıyaalmasında azərbaycanlı- ların əksərən kəndlərdə yaşadığı, yalnız az bir qisminin İrəvan, Qafan, Qacaran, Gümrü şəhərlərində yaşadıqla- rı qeyd edilmişdi. Ümumiyyətlə, Ermənistanın müxtə- lif məntəqələrində azərbaycanlıların sayı aşağıdakı ki- mi olmuşdur: Amasiyada 82,7%, Vardanesdə [Göycə 1 Əbdüləhəd Behrad. Qarabağ dər çeşməndaz-e tarix, səh.135 2 Doktor Hüseyn Məhəmmədzadə Sədiq. Divane-farsiye-Seyid Əbülqasim Nəbati, səh.378 159 mahalı] 65%, Meqridə 57%, Qafanda 53,6%, Krasno- selskdə 51,5%, Masisdə 33,2 f%, Sisyanda 30,1%, Boğqonadzorda 18,8%, Quqarekdə 28,8%, Kalinində 29,1%, Əzizbəyovda (Vaykeknunidə) 27,7%. Ermənistanda yaşayan azərbaycanlıların təkidi və təşəbbüsü ilə İrəvanda azərbaycanlıların texniki sahələr üzrə məktəbi, qəzet-jurnalı, Azərbaycan dilində tamaşa göstərən xüsusi teatrı, Ermənistan sərhədlərindən kə- narda yaşayan soydaşlar üçün radio verilişləri, Abov- yan adına Azərbaycan dili və ədəbiyyatı üzrə pedoqoji institutu fəaliyyət göstərmişdi. Ermənistanda yaşayan azərbaycanlıların hamısı müsəlman və əksəriyyəti şiəməzhəb idilər. Masis rayo- nunda və Ermənistanın digər yerlərində kürdlərlə ya- xınlıqda sünnüməzhəblər də yaşamışlar. Burada qarışıq nikahlar çox az olub. Qarabağ mü- naqişəsi Ermənistandakı azərbaycanlıların qaçqın və didərgin düşməsinə səbəb oldu. 1 Deyilənə görə, təkcə İrəvanda deyil, ümumiyyətlə, bütün Ermənistan ərazisində bu gün "bir nəfər də azər- baycanlı qalmamışdır". 2 Sübut olunmuş tarixi faktlara görə, uzun əsrlər boyu bu ərazi azərbaycanlılara məx- sus olub və erməni azlığı da müsəlmanların ətrafında sülh və barış içində yaşayıb. Onlar daim bu vilayətin müsəlman hakimlərinin himayə və yardımından faydalanmışlar. İrəvan Dövlət Universitetinin müəllimi doktor Qor- ki Nalbandiyan yazır: "...Ararat ərazisi və ya Çuxursəd vilayətində qızılbaşlara qoşulan böyük sədulu əmirləri hökmranlıq edirdilər. Onlar öz xristian təbəələrinə, 1 Məcəlle-ye motaleat-e Asiya-ye mərkəzi və Qəfqaz. Dördüncü il, ikinci mərhələ, N9, 1374-cü ilin baharı, səh. 99 2 "Sirdaş" qəzeti, Bakı nəşri, noyabr, 1992-ci il, səh. 4 Yüklə 8,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|