Microsoft Word Irevan-son redakte 05. 01. 2015. doc
Yüklə 8,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
160 xüsusilə yüksək rütbəli erməni ruhanilərinə, tacirlərə, qeyri-müsəlmanlara mülayim və xoş üz göstərirdilər. Təsdiqlənmiş qaynaqlarda da Şah İsmayılın ermə- nilərlə mülayim və xoş davranması, xüsusilə də, Eçmiədzinin böyük yepiskopu Zəkəriyyəyə yaxşı münasibəti dəfələrlə qeyd olunub". Hal-hazırda İrəvanda və Tiflisdə Qafqaz incəsənət əsərlərinin tədqiqi ilə məşğul olan doktor Şəhriyari Ədl 1831-ci ilin statistikasına əsaslanaraq İrəvan şəhərində 6 məscid, 7 kilsə olduğunu bildirir. Görünür ki, İrəvanda müsəlman əhalinin say baxımından xristianlardan üstün olmasına baxmayaraq, Qacar sərdarı bu iki dinin daşıyıcılarının müvazinətini qoruyub-saxlamağa xüsusi diqqət yetirmişdir. 1 Soyqırımdan xilas olmuş bəzi tayfalar İrəvan qətliamından canını götürüb Arazın bu tayına gəlmiş Baxçaban tayfasından əlavə, İrəvanda yaşayan müsəlman tayfalarının da bir qismi təhlükənin yaxınlaşdığını görüb illər boyu zəhmətlə qurduqları ev və mülklərini atıb Arazın bu tayına üz tutublar. Onlardan bir qrupu Xoyda məskunlaşdı və varisləri indi də orada yaşayır. Həmin adamlar sırasında Raşidi, Əhmədi, Azərm, doktor Necat, Dadur, Dəstrəncin adlarını çəkə bilərik. İrəvan azərbaycanlılarından biri olan Rəvanşad Cəfər Raşidi ailəsi ilə birgə İrana gəlmiş və Xoy şəhərində məskunlaşmışdır. O da Cabbar Bağçaban kimi maarifpərvər bir ziyalı olduğundan, bu şəhərdə bir sıra xeyriyyə işləri görüb. 1 Ayətullahzadə Şirazi. Tərh-e motalee və mərəmmət və ehya-ye məsced-e came-ye İrəvan, I cild 161 Raşidilərin əsli Mərənddən idi. Ataları mərhum Hacı Molla Hüseyn hər il məhərrəm və ramazan ay- larında Arazın o tayına gedib, İrəvanda vaizlik edər və dini təbliğatla məşğul olardı. Nəhayət, XX əsrin əvvəllərində Hacı Molla ailəsi ilə birlikdə İrəvan şəhərində daimi yaşamağa qərar verir. Hacı Molla Hüseynin böyük oğlu Mirzə Əbdülhüseyn də molla olduğundan, atası vəfat edəndən sonra onun yerini tutur. Ailənin digər bir övladı Mirzə Əli Əkbər İrəvanda parça satışı ilə məşğul olsa da, elm, bilik tərəfdarı olmuşdur. Onun kiçik qardaşı, xüsusi istedada malik olan Cəfər Raşidi İrəvan mədrəsələrin- də dərs verirdi. O, Ettehadiyyə mədrəsəsinin rəhbəri olmaqla bərabər, xeyriyyə cəmiyyətinin xahişi ilə şəhərdəki pedoqoji tərbiyə mərkəzində də dərs verir, uşaqlara peşə seçimində kömək göstərirdi. Bu maarifpərvər insan əslən İrəvandan olan Şama- ma adlı bir xanımla ailə qurduqdan sonra Təbrizdə yaşamışdır. Qaynatası Tağı Tağıyev İrəvan şəhərinin un və çörək şurasının müdiri idi. Onların nigah kağızı üç dildə – türkcə, farsca, rusca yazılmışdır. Cəfər Raşidi öz ata-baba yurduna qayıtdıqdan sonra daimi yaşayış yeri kimi Xoy şəhərini seçmişdir. O, şəmsi tarixi ilə 1298-ci ildən bu şəhərdə müəllimlik etmiş, xeyli qiymətli işlər görmüşdür. Hüseyn Omid yazır: "Cəfər Raşidi 1298-ci ildən başlayaraq Xoy mədəniyyətinə xidmət etmişdir. Sirus, Nisvan və digər mədrəsələrə rəhbərlik etmiş bu şəxs 35 il müddətində çox qiymətli işlər görmüşdür". 1 Buna görə də Xoy şəhərindəki mədrəsə onun şərəfinə "Raşidi" adlanmış və bu gün də həmin adı 1 Azərbaycan mədəniyyət tarixi (I cild), səh. 364 162 daşımaqdadır. Cəfər Raşidi şəmsi tarixi ilə 1332-ci ildə (1933) Xoy şəhərində vəfat etmişdir. Onun İrəvanda türk və rus dillərində təhsil almış həyat yoldaşı Şama- ma xanım Xoy şəhərinə gəldikdən sonra gecələr ərin- dən fars dilini öyrənmiş, gündüzlər isə şəhərdəki ilk qızlar mədrəsəsində yeniyetmələrin təlim-tərbiyəsi ilə məşğul olmuşdur. O, 31 il bu sahədə fəaliyyət göstər- miş və şəmsi tarixi ilə 1350-ci ildə vəfat etmişdir. Onların övladı Əli Raşidi anasının söhbətləri əsasında İrəvanda keçən günlər barədə xatirələr yazmışdır. Şamama xanım deyirmiş ki, Novruz bayramı İrəvanda xüsusi təmtəraqla keçirilirmiş. Şəhərin müsəlman kişiləri fərvərdin (martın 26-da) ayının ilk beş günündə qohumlara baş çəkər, sovqat aparardılar. Fərvərdin ayının 6-cı günündən başlayaraq xanımlar bayram təşrifinə başlardılar. Cəfər Raşidinin onunla bərabər İrəvandan qaçmış digər qardaşları da Xoy şəhərində məskunlaşmışdılar. Mirzə Əbdülhüseyn Raşidi şəmsi tarixi ilə 1322-ci ildə vəfat etmişdir. Təbrizdə Raşidi Sabunbişirmə zavodunu yaratmış Mirzə Əli Əkbər isə şəmsi tarixi ilə 1354-cü ildə dünyadan köçmüşdür. Onu da qeyd edək ki, bu tayfanın İrəvanda qalmış üzvləri ermənilərin əli ilə qətlə yetirilmiş, malları- mülkləri talan edilmişdir. Onlardan biri olan Dadurlar ailəsi bütünlüklə məhv edilmişdir. O qanlı illərdə İrəvandan (İrana) qaçan azərbaycanlılar ömürlərinin sonuna qədər vətən həsrəti ilə yanıb-qovrulmuşlar. İrəvanın məşhur xanlarından olan Cəmil bəyin qızı və Əlixan bəyin nəvəsi Səriyyə xatun (miladi 1908- 1990-cı illər) Bakıya köçsə də, ömrünün axırına qədər doğulduğu ana torpağın nisgili ilə yaşamış, 1990-cı ildə gözlərini əbədi yummuşdur. Bu şairə xanım uzun illər doğulduğu torpaq haqda çoxsaylı bayatılar qoşmuşdur. 163 Həmin bayatılarda İrəvan sakinlərinin vətən həsrəti, vətən nisgili öz əksini tapmışdır. Şairənin ürək qanı ya- zılmış bayatılarından bir neçəsini sizlərə təqdim edirik: İrəvan qana düşdü, Qəfil fəqana düşdü, Təbriz, Gəncə hardadı, Qollarım yana düşdü. İrəvanın dağları, Çiçək açıb bağları, Yada salıb mən yazıq, Ötüb-keçən çağları. Qardaşım qaladadı, Payı piyaladadı, Çıx qalanın başına, Gör bacın haradadı? İgid mənim olunca, Yada qənim olunca, Qəbrimdən günəş doğar Vətən mənim olunca. Şəklimi qara çəkin, Daşa-duvara çəkin. Yurdumdan doydum desəm, Saçımdan dara çəkin. 1 1 Bu bayatıları bizə təqdim etdiyinə görə ağayi Nasir Əhmədiyə təşəkkür edirik. Yüklə 8,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|