_______________
Milli Kitabxana
________________
431
Yeddinci fələkdə ancaq işıq var.
_______________
Milli Kitabxana
________________
432
Yəni dünyanın çox uzun olan yolu azdırıcıdır və qurtuluş işığı çox uzaqda
görünür.
102
Çin şahı atına qoyarkən yəhər
Zəncinin nalına od vurdu göylər.
Yəni səhər açılmağa başlayanda gecə atını sürətlə sürüb getdi.
103
Günəşi pusqudan fələk sıçratdı,
Ulduzlar üzüyü əlindən atdı.
Yəni Günəş çıxarkən ulduzlar söndü.
104
Dəvənin zəngindən, fil güzgüsündən
Sədəf şəvə doğdu inci doğurkən.
Şərq mifologiyasına görə, yağış dənizə ildırımsız yağanda sədəflər dürrə,
ildırımla yağanda isə şəvəyə hamilə qalır. Beytin mənası: müharibədə
dəvələrin boynundan asılan zənglərin ildırım kimi səsindən, fillərin üstündə
olan güzgülərin şimşək kimi parıltısından dəniz sədəfləri dürr əvəzinə şəvəyə
hamilə qalırlar.
105
Maral buynuzuna göndər zeh çəkər,
Qarışqa başını dırnağa tikər.
Maral buynuzundan qayrılmış yay və yabanı eşşək gönündən hazırlanmış
kirişlə elə düzgün ox atıla bilər ki, qarışqanın başını ayağına tikər.
106
Göylərin Harunu keşik çəkərək,
Belinə asmışdı saysız qızıl zəng.
Göy Harunu və ya hindusu - gecə qarovulçusu Zühəl ulduzudur ki,
yeddinci fələkdə olur. Dinlər tarixinə görə, yəhudilərin peyğəmbəri Musa,
qardaşı Haruna qarovulçuluq vəzifəsini tapşırmışdı. Harun qurşağının və
paltarının dövrəsinə qızıl zınqırovlar asmışdı. Qarovulçu mənasında işlənən
Harun sözü buradan alınmışdır.
107
Ordunun çəkisi elədikcə meyl,
Bu gözdən o gözə axıdırdı sel.
Nizami burada bir-birinə qarşı duran iki ordunu gözləri poladdan
hazırlanmış bir tərəzinin bir-birini dartan iki gözünə bənzədir. Beytin mənası:
poladdan silahlar daşıyan iki quüvvətli ordu iki tərəzi başı kimi bir-biri ilə
vuruşurdu. Bu gözdən o gözə qan sel kimi axırdı.
108
Zəncinin qəlbinə çökmüşdü qorxu:
"Biz ipək sanırdıq, cod palazmış bu.,.".
Yəni biz əvvəl zənn edirdik ki, İskəndər yumşaq və ədalətlidir. İndi
görürük ki, o, çox zalım və adamyeyəndir.
109
Hər filin belinə taxt qoyulmuş ac,
Üstündə bir zənci, başında bir tac.
_______________
Milli Kitabxana
________________
433
Yəni fillər üstündə ağ şirmayı yəhərlərdə zəncilər oturmuşdular. Onların
başlarında qıvrım saçları müşkdən taca bənzəyirdi.
_______________
Milli Kitabxana
________________
434
110
Fülərin yanınca
gedən piyada
Hər yerdə yüz fili salırdı bəndə.
Burada Nizami şahmat oyununun gedişlərindən istifadə edir. Şahmatda
piyada filin yolunu kəsə bilir.
111
Coşarsam atından salaram Nili,
Bu rüxüm piyada buraxar fili.
Yəni mənim nərəm Nil çayının səsini batırar. Mənim heybətim fili
dəhşətə gətirər.
112
Rəcəzi bitincə tərpəndi duman,
Xəznədə qıvrıldı sanki bir ilan.
Rəcəz - vuruşanların mübarizəyə girməzdən qabaq yüksək tonla
oxuduqları şeirdir. İran mifologiyasına görə, xəzinəni ilan mühafizə edir.
Yəni ilan xəzinə sövdası ilə qıvrılan kimi, o da qalibiyyət arzusu ilə qıvrıldı.
113
Kəməndi tamğaclı qaşına bənzər,
Çaçların qurduğu yay kimi çənbər.
Tamğac - Türküstan şəhərlərindən biri,
Çaç isə indiki Daşkəndin
yerində
bir şəhər olmuşdur. Tamğaclılarda qaşlarını kaman kimi düzəltmək adət idi.
Çaçlılar da yaxşı kaman qayırmaqla məşhur olmuşlar.
114
Mən ərəb huşlu bir Rum sərvəriyəm,
Zənci öldürən bir sübhün nuriyəm.
Ərəblər ayıqlıqları ilə seçilərdilər.
Zənci qaralığından gecəyə bənzədilir.
Rumlu da sübh kimi ağ olur. Yəni sübh gecənin qaranlığını boğan kimi mən
də zənci öldürənəm.
115
Fil kəskin qolumdan bir qılınc yesə,
Filban Nil küpünə atar əlbəsə.
Yəni filə bir zərbə vursam, filin sahibi matəm paltarı geyər. Nil küpü -
sürməyi boyaq küpü deməkdir.
116
Poladın açdığı dərin yaradan,
Qalmadı abinus ağacında can.
Abinus ağacı - Hindistanda bitən sərt və qara bir ağacdır; burada isə
zəncinin vücudu deməkdir. Yəni bir zərbə ilə zənci məhv oldu.
117
O qara buluda qızdı hökmüran,
Çəkdi ağ nəhəngi qara qınından.
Qara bulud - zənci,
ağ nəhəng - qılınc deməkdir.
118
Zəncilər gecəydi, rumlular çıraq,
Rumlular qarğanın gözüydü ancaq.
Yəni zəncilərin qoşunu gecə kimi qara, rumluların qoşunu isə çıraq kimi
(ağ) idi; yaxud zəncilər qarğa kimi qara, rumlular qarğanın gözü kimi ağ