49
strukturun layihələndirilməsinə müəssisə yeni yaradılarkən və ya fəaliyyətini
genişləndirərkən daha çox ehtiyac duyulur.
Təşkilati idarəetmə strukturunun idarəetmə sistemi kəmiyyətcə müəyyən
mövcudluğunu əsas deyil, həm də forması, onun çərçivəsində olan
dəyişikliklərdən irəli gələn tələblərinə uyğun olaraq yeni keyfiyyətə sisteminə
keçidi üçün ilkin meyarları müəyyənləşdirir. Bir tərəfdən, təşkilati idarəetmə
sistemi , digər tərəfdən isə təşkilatın inkişaf amili var - özündə ən mühafizəkar
element ümumi idarəetmə sistemlərini özündə birləşdirir. Bu konservatizm
yalnız onlara izah olunmur ki, təşkilati strukturların dəyişikliyi tam
kollektivlərin maraqlarına toxunur, həm də sistemin sabitliyinin saxlanılmasının
obyektiv tələbləridir.
darəetmə sistemlərinin müasir inkişafı göstərir ki, təşkilati
struktur kifayət qədər qısa müddət ərzində xeyli təkamülü baş vermişdir
25
.
Təşkilati strukturun sabitliyini qorunub saxlanması üzrə idarəetmə
funksiyalarının yerinə yetirilməsi prosesində müəyyən tipləşdirməni nəzərdə
tutulur.
Təşkilati idarəetmənin sisteminin qurulması, təşkili və planlaşdırılması
zamanı aşağıdakı amillər nəzərə alınmalıdır:
nformasiya axını, çünki dünyada hər bir istehsalat prosesinin təməl daşı
məlumat hesab edilir. Müasir iqtisadiyyatda digər istehsal amilləri
üzərində informasiya üstünlüyü əhəmiyyətli dərəcədə ən böyük
dəyişiklik;
nsan amilinin rolunun artması;
Bazarda iri korporasiyalar effektiv bazar müəssisələrinin qarşısında çox
böyük üstünlüyə malik olması.
Həqiqətən, XX əsrin 80-ci illərində sənaye cəhətdən inkişaf etmiş
ölkələrdə ictimai istehsalın keyfiyyətcə yeni inkişaf mərhələsi — sənaye
mərhələsindən informasiyaya keçid mərhələsi başlandı. Bu inqilabi dəyişikliklər
25
Эволюция
организационных структур. [Электронный документ]
(http://www.iteam.ru/publications/corporation/section_97/article_456) 2010
50
idarəetmədə təkamülə səbəb oldu.
nformatika prosesi təşkilatların qapalılığını
dağıtdı və onlardan struktur istifadəni, keyfiyyəti təmin edilməsini effektli
etdi
26
. nsan amilinin artması barədə onu qeyd etmək olar ki, idarəetmə
praktikasında son vaxtlar insan resurslarına doğru münasibət köklü surətdə
dəyişib.
darəetmənin bütün müasir konsepsiyalarının mərkəzində insan durur.
Praktik fəaliyyətdə, bu yanaşma daha əlamətdar xüsusiyyət kəsb edir ki, həmişə
rahat, amma haradasa münaqişəli, məhz o təşkilatın fəaliyyətinin səmərəliliyini
saxlamağa və artırmağa imkan verir.
Təşkilatın müasir növlərinə çoxölçülü, təşkilatların şəbəkələri, virtual
struktur, iştirak, edxokratiya baxımından fərqli meyarlara nəzər salaq.
Edxokratiya
- bu eyni zamanda baş verən prosesdir və T S-nun stili məhz
bu amillərin uyğunluğunda təşkilatın fəaliyyətini yaradır: stimullaşdırma
sistemi, işçilərin hərəkətlərində azadlığın yüksək dərəcəsi, horizontal əlaqələrin
üstünlüyü bura daxildir.
Çoxölçülü təşkilatlar
- üfüqi mexanizmlərinin inkişafı nəticəsində matris
tipli bazar-satış istiqamətdə fəaliyyət göstərən təşkilatlar meydana gəlir.
Biznes
mərkəzləri çoxölçülü strukturun əsasını təşkil edir.
Onların hər biri
“planlaşdırma mərkəzi” və eyni zamanda müəyyən qrup mallar üzrə “gəlir
mərkəzi” kimi xarakterizə edilirlər.
təş
kilat iş
tirakçılıq.
Təşkilatlar insan amilinin problemi ilə əlaqədardır,
çünki idarəetmədə işçilərin iştirakında yaradılması — onların işinə aid olan
sualların həllində təşkilatın üzvlərinə iştirak etməlidir.
Şə
bəkə təşkilatları
kooperativ razılaşmalar vasitəsi ilə kiçik və orta
ş
irkətləri birləşdirir.
Şə
bəkə təşkilatları iki əks prinsipi birləşdirir — rəqabət və
kooperasiya.
Virtual strukturlar - ən yeni informasiya texnologiyalarının
inkişafı, telekommunikasiya vasitələri şəbəkə strukturları yeni görünüşə
tədricən dəyişə bilər.
26
Теория
Организации (Учебник) Ростов-на-Дону «Феникс 2008, səh 113
51
Virtual struktur
işgüzar əməkdaşlıq şəbəkəsinə daxil olduğu bu təşkilatın
ə
sas biznesində özünü təmsil edir, həmçinin müasir informasiya
texnologiyalarının və telekommunikasiya vasitələrinin köməyi onun zahiri
ə
trafında (hasilatçılar, istehlakçılar və s.) fəaliyyət göstərənlərlə əlaqələndiril-
məsini təşkil edir.
Biznes təşkil edərkən iki məsələ ilə üzləşirik: bu işi görmək üçün pulu
haradan almalı; alınmış pulu qaytarmaq və əlavə pul qazanmaq üçün nə etməli?
Bu suallar biznesə qol qoyan hər kəsi düşündürür və onlar həmin suallara cavab
axtarırlar. Amma həmin məsələ ilə peşəkarlıqla məşğul olan adamlar da var ki,
onlara maliyyə meneceri deyirlər. Bir qayda olaraq, kiçik müəssisələrdə maliyyə
məsələləri ilə bir, yaxud bir neçə mütəxəssis məşğul olur. ri şirkətlərdə isə
maliyyənin idarəçilik sisteminin quruluşu xeyli mürəkkəbdir. ri şirkətlərdə
idarəçilik strukturun təsnifatı təxminən sxem 5 – dəki kimidir.
Sxem 5.
Baş direktor
stehsal üzrə
direktor müavini
Maliyyə üzrə
direktor müavini
Makketinq üzrə
direktor müavini
Xəzinədar
Nəzarətçi
Vergilər üzrə
menecment
stehsal xərclərinin
uçotu üzrə menecer
Komputer hesablamaları
üzrə menecer
Maliyyə hesablamaları
üzrə menecer
Pul
ə
məliyyatları
üzrə menecer
Kredit üzrə
menecer
Maliyyə
planlaşdırması
üzrə menecer
Kapital
qoyuluşları
üzrə menecer
Maliyyə
ehtiyatları
üzrə menecer
nvestisiyalar
üzrə menecer