52
Ş
irkətlərin çoxunun idarəetmə strukturunda maliyyə direktoru vəzifəsi
olur. Qərbdə buna maliyyə meneceri, yaxud baş maliyyə məmuru deyirlər.
Maliyyə vəzifələrini, adətən, iki şəxs – xəzinədar və nəzarətçi yerinə yetirir.
Rusca ədəbiyyatda bəzən buna müfəttiş də deyirlər. Onlardan hər birinin xüsusi
məsuliyyət sahəsi var. Sxemdən aydın olar ki, xəzinədar, əsasən, maliyyə vəsaiti
tapıb onu idarə edir, nəzarətçi isə bu vəsaitdən daha səmərəli istifadə olunmasını
təmin edir və yoxlayır.
Təşkilatda təkrar istehsal dəyəri mövcud olan əsas kapitalı, yeni
maşınları, avadanlığı, qurğuları və başqa fiksasiyalanmış aktivləri dəyişdirmək
üçün tələb olunan məbləği bildirir. Fəaliyyətdə olan müəssisənin əsl dəyərini
təyin edərkən təkrar istehsal strukturundan mühüm bir meyar kimi istifadə
olunur.
ş
güzar təşkilatlarda strukturun təsnifatlaşdıran zaman aşağıdakı mühüm
prinsiplərə diqqət etmək lazımdır.
Sə
mə
rə
lilik prinsipi
. Təşkilatda hədəflərin müəyyən edilməsində
səmərəlilik prinsipinin mahiyyəti odur ki, kapital ən səmərəli obyektlərə
qoyulmalıdır. Obyektin səmərəliliyi müəyyənləşdirilərkən əsas meyar onun
gəlirliliyi, yəni obyektin istifadəyə verilməsindən sonra nə qədər məhsul istehsal
ediləcəyi, son nəticədə nə qədər gəlir götürüləcəyidir.
Vaxtında özünüödə
mə
prinsipi
. Obyektin maliyyələşdirilməsinə sərf
olunan vəsaitin özünüödəmə müddəti nəzərdə tutulur. nvestisiyalaşdırma
zamanı işlərin dəqiq plan əsasında görülməsinin dürüst vaxtı müəyyən edilir. Bu
müddət başa çatdıqdan sonra investisiya özünü ödəməyə və əlavə gəlir
gətirməyə başlamalıdır.
Ardıcıllıq prinsipi
. Bu prinsip müvafiq maliyyə vəsaitlərinin əldə
saxlanmasını,
iş
qrafikinin
düzgün
qurulmasını
və
obyektin
maliyyələşdirilməsində onlardan ardıcıl, tədricən istifadə olunmasını nəzərdə
tutur. Yəni obyektin maliyyələşdirilməsində fasilələr olmamalıdır.
53
Nəzarət
prinsipi
.
Təşkilatda
iş
fəaliyyəti,
investisiyaların
maliyyələşdirilməsi onların mənbə və istiqamətlərindən asılı olmayaraq daim
nəzarət altında olmalıdır. Bu nəzarəti həm rəhbər, həm maliyyələşdirici, həm
podratçı təşkilatlar, həm də bank həyata keçirir. Belə çoxşaxəlilik iş
proseslərindən başqa məqsədlərə yönəldilmiş kənarlaşmaların qarşısını alır və
onlardan məqsədəuyğun və səmərəli şəkildə istifadə olunmasını təmin edir.
54
Fəsil 3. şgüzar təşkilatlarda effektiv idarəetmənin təşkili mexanizminin
inkiş
af aspektlə
ri
3.1.
Təş
kilatda asılılıqlar və
təş
kilati mə
də
niyyə
tin qurulması
Təşkilatda insanların əxlaqına və qərarların çıxarılmasına milli mədəniyyət
– əsas mənəvi dəyərlər bu və ya digər ölkənin insanlarını xarakterizə edən
ə
xlaqi xüsusiyyətlər əhəmiyyətli təsir edir. Bir tərəfdən ölkələr arasında
iqtisadiyyatın və ictimai həyatın müxtəlif sferalarında beynəlxalq iqtisadi
ə
laqələrin və əməkdaşlığın inkişafının genişləndirilməsi tendensiyasının
gücləndirilməsi baş verir, təşkilatların inkişaf strategiyasının istehsal
texnologiyasında, innovasiya proseslərinin inkişafında inteqrasiya güclənir;
digər tərəfdən, müxtəlif ölkələrin mədəni dəyərləri, idarəetmə sistemində onlara
məxsus olan fərqləri qorunub saxlanır.
Mədəniyyət cəmiyyətin üzvlərinin qiymətli dünyagörüşü və davranış
vəziyyətini formalaşdıran mexanizmi təşkil edir
27
. Təşkilatda mədəniyyət xarici
mühitin dəyişikliklərinə işçi qüvvəsinin uyğunlaşmasının təkamül mexanizmi
kimi yarandılır.
Ə
mək bölgüsü, müxtəlif səviyyələrin alt sistemlərinin
yaranması müxtəlif işçi qrupları arasında qeyri-bərabər səviyyələrdə
mədəniyyətlərin ayrılmasına gətirib çıxartmışdır.
Belə vəziyyətin yaranması
mühitin rəsmiləşdirməsinə şərait yaratdı ki, təşkilati mədəniyyətin
formalaşmasına səbəb oldu.
ş
çi heyətinin idarə edilməsində kadr idarəetməsinin qabaqcıl üsullarının
təşkilati mədəniyyətinin yetkinlik səviyyəsinin müəyyənliyi yerli kadr
xidmətlərinin təcrübəsində kadr işinin ən effektiv vasitəsinin süni
köçürülməsinin qeyri-mümkünlüyünü izah edir
28
.
Təşkilat mədəniyyətinin təşkilata təsiri daha böyükdür. Təşkilatın mədəni
səviyyəsi, kollektivin etika və peşəkarlığı da daxil olmaqla, onun effektivliyinin
27
Организационная
Культура Учебное пособие Ульяновск 2007, səh 8
28
Heyətin idarə edilməsi T. Y.Bazarov, B.L. Yereminin redaktorluğu ilə (tərcümə) Bakı 2012, səh 10