Microsoft Word kitab-ahmed cavad-son docx
Yüklə 0,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
47
ЙОЛУН БАШЛАНЬЫЪЫ
hməd Cavadın yaradıcılığının birinci mərhələsi və bu mərhələdə şairin fikri-bədii axtarışlarının məzmunu, tə- kamülü haqqında aydın təsəvvür oyatmaq baxımından “Qoşma” (1916) və “Dalğa” (1919) kitabları çox qiymətli mənbələrdir. Bir də ona görə ki, bu mənbələrdəki əsərlərin bir çoxu məlum səbəb- lərə görə onun “Şerlər” (1958) kitabına salınmamış, “Sən ağlama, mən ağlaram!” (1991) kitabında isə bir sıra təhriflərə, forma və məzmun pozuntularına yol verilmişdir. Şairin öz əli ilə tərtib et- diyi ilk iki kitabı öz sağlığında və öz məramınca nəşr edildiyi üçün bu gün onun ədəbi irsini tədqiq edənlərin əlində çox mötə- bər, həqiqətən də əvəzolunmaz məxəzlərdir. Bu mərhələnin səciyyəvi və maraqlı nümunələrindən biri Ə.Cavadın bilavasitə öz qələminə, istedadına müraciətlə yazdığı “Şerimə” (1913) əsəridir. Burada müəllif hələ bir qədər də keçmi- şə qayıdaraq, bir şair kimi özünü tanımağa başladığı günləri yada salır, sənətdən, ilk uğurlarından, necə sevindiyini xatırlayır, kə- pənək təzə-tər çiçəyin başına dolandığı kimi öz qələm təcrübələ- Я
rinə göstərdiyi qayğıdan, ürəyincə alınan əsərlərini öpüb oxşa- dığından danışır. Lakin bu şeri qələmə alarkən yaşadığı duyğular onun şair kimi özünü tanımağa başladığı ilk çağlardakı duyğu- larla bəzən üst-üstə düşmür. Ə.Cavad elə böhranlı fikir və duyğu- ların məngənəsində sıxılır ki, bir qism istedad sahiblərinin yara- dıcılığının ayrı-ayrı anlarında olduğu kimi o da şair doğulduğu üçün peşmançılıq çəkir. Hətta öz ilham pərisini, necə deyərlər, “qapıdan qaytarmağa” təşəbbüs göstərir:
Əlləşmə mənim açmağa qəlbimdə bir az iz. ...Gəldikdə sevindim, gedər olsan yenə öylə! Artıq o yalan sözləri şeytanlara söylə!
Digər bir əsəri şairin o dövrdə yaşadığı ziddiyyətli hisslərin üzərinə başqa bir səmtdən işıq salır. Burada Ə.Cavad öz şerini özünün ən güclü düşməni adlandırır, “mən nəşə istərəm, o fəğan dinlədir mənə” deyə acı-acı şikayətlənir. Güman etməyə hər cür əsas var ki, yenə də həmin 1913-cü ilin məhsulu olan “Yaralı quş” şeri şəxsən şairin özünün bu konkret mərhələdəki əhval-ru- hiyyəsinin əks olunduğu əsərlərdən biridir. Yaralı quş obrazı ilə aşiq obrazının şerin bəndlərində bir-birinin sinonimi kimi işlədil- məsi də bu qənaətimi möhkəmləndirir: Yaralıdır könlüm quşu, yaralı, Yaralandı yazıq aşiq olalı!
Lirik duyğuların çox xəfif ifadəsi şerin növbəti bəndlərində gərgin, dramatik düyünə düşür: Dost ararkən ovçu çıxdı yoluna, Əzrayıl sağına... ölüm soluna. 49
Vurma ovçu, qanadına-qoluna, Yaralandı yazıq şair olalı!
Yurdundan-yuvasından uzaqlarda real bir ovçunun yarala- dığı və indicə yəqin ki, canını alacağı quşla ictimai mühitin sıxın- tılarından şaşırmış bir şairin, gözləri yaşlı bir aşiqin obrazları şer- də vaxtaşırı bir-birini əvəz edir və tamamlayır. “Kədərli bir qəl- bin yanıq bir fəğanı, yandırır ürəyi daşdan olanı” misralarında canlandırılan obraz dövrün amansızlığına sinə gərib öz rübabında həzin nəğmələr çalan şair-aşiqdir. Düşmüş olduğu ağır vəziyyət- dən qurtulmaq istəyən, bu məqsədlə çırpınan, fəqət, qanadı sın- dırıldığı üçün uça bilməyən vücud isə yenə də yaralı quşdur. Həs- saslıqla tapılmış bir-iki bu cür poetik detal vasitəsilə Ə.Cavad çağdaşı olub “el üçün ağlayan” şer, sənət xadimlərinin yaman günlərə qaldığını ümumiləşdirmişdir.
İncə bir şair qəlbinin titrəyişlərindən doğan bu misralar mü- hitin qorxunc fırtınaları, zamanın səmum yelləri müqabilində lirik qəhrəmanın varlığında oyanan intibahları əks etdirir. Şair olan- dan, xalqının dərdinə-oduna yanandan ədalətsizliyin amansız zərbələri bu qəhrəmanı əldən-dildən salmışdır. Dönə-dönə yarala- nan, arzularına çatmayan, elindən, obasından, sevgilisindən ayrı düşən lirik qəhrəman, nəhayət, Allahın mərhəmətinə sığınmış, deməli ümidini itirməmişdir. Əhməd Cavadın 10-cu illərin əvvəllərindəki axtarışlarında yaradana müraciətlə yazılmış xüsusi bir əsəri də var. “Münacat”
50
adlı bu şerində şair bütün ümidini, iradəsini tanrıya bağlayır, və- tənin, xalqın xilası naminə, ondan, altında həmvətənlərinin top- lanması üçün bir bayraq endirməyi diləyir və nicatı möminləri şad edən Quranda görür:
Buyruq sənin, qullarına nə sormaq? Pək dərdliyik, bir ərzimiz var ancaq: Cəbrayıldan göndər bizə bir sancaq!.. Ya Rəb, vətən sənin, iman sənindir! Mömini güldürən Quran sənindir!
“Sən”, “Bir gül əkdim”, “Ümidimə”, “Görünməz yollar- dan” kimi şerlərdə lirik qəhrəmanın ümidsizliyi lap son həddə çatmışdır. O, qətiyyət nümayiş etdirə bilmir və daha çox öz daxili həyəcan və nisgilinin, cavabsız məhəbbətinin ifadəsi ilə məşğul- dur. Onun yollarını cəhənnəm dumanı bürümüş, Əzrayıl başının üstünü kəsdirmişdir. Ah-naləsini nə insanlar, nə də Allah eşidir. Müdhiş bir qaranlıq içində çırpınan, ümidləri fırtınalar qoynunda boğulan, yaslara batan lirik qəhrəman həqiqətən çox faciəli anlar yaşayır. “Bir gül əkdim” (8 aprel, 1913) şerində olduğu kimi: Bir gül əkdim açılmamış dərdilər, Zəhmətimdən mənə bir tikan qaldı. ...Qanadımı bir uğursuz əl yoldu, Yerində bir damla quru qan qaldı.
Beləcə ümidsizliyə qapılarkən şairin dadına çatan, yaraları- na məlhəm qoyan, qəm-kədər yuvasına çevrilmiş qəlbini ovundu- ran, sabahına inamla baxmağa çağıran yenə də onun şeri-sənəti, ilhamı, istedadı olur. Ən ağır, ən böhranlı vaxtlarda da Ə.Cavad
Yüklə 0,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|