Microsoft Word kitab-ahmed cavad-son docx
Yüklə 0,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
59
düşmüş əli uşaqlı gəlinlər şeri oxuyan hər kəsi dəhşətə gətirir. 1988-1990-cı illərdə Ermənistanda və Qarabağda soydaşlarımızın başına gətirilmiş faciələrlə “İmdad” şerində əksini tapmış sərt həyat həqiqəti arasındakı səsləşmə adamı sarsıdır:
Çoxalmış məzarlar dərdini söylər. Talanmış şanələr, yolunmuş tellər, Olduğunu duydum, imdada gəldim! ...Ayaqlar altında şöhrəti, şanı Qalanları görüb imdada gəldim! ...Anasızdır yavru, sən söylə ninni, Ninnisiz yavruya imdada gəldim!
O dövrün bir sıra digər qələm məhsulları kimi burada da müharibə kabusu səadətin düşməni kimi təqdim olunur. İnsanla- rın əkib-becərmək, tikib-qurmaq, mədəni sərvətlər yaratmaq, ye- tişməkdə olan nəsli humanist əxlaqi prinsiplər əsasında tərbiyə etmək ideallarına zidd olduğu üçün işğalçı müharibələrə dərin nifrət aşılanır, bu cür müharibələrin xalqların həyat kitabından silinib rədd edilməsi tələb olunur. Maralsız qalmış dağlar, yan- dırılmış aşiyanlar, sazları qırılmış aşıqlar, körpələri oğurlandığı üçün inləyən analar, müsafirsiz yollar müharibənin həm təbiətə, həm də cəmiyyətə qarşı dağıdıcılıq, yırtıcılıq, yandırıcılıq funksi- yasını açıqlayan silsiləvi təsvir vasitələridir. Toyları yasa çevri- lən, sazlarda matəm havası çaldıran, övladları yetim, arvadları dul qoyan müharibə ilə şairin pərəstişkarı olduğu gözəllik, yüksək əxlaq, zərif məhəbbət, pak mənəviyyat, poetik ilham arasında heç zaman barışmayan antaqonist bir ziddiyyət mövcuddur.
60
Ə.Cavadı, onun təmsil etdiyi azadlıqsevər, tərəqqipərvər Azərbaycan ziyalılarını milli istiqlal uğrunda mübarizə cəbhəsinə gətirən səbəbləri açıqlamaq baxımından “Kuropatkinə” (1917) şeri xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Kuropatkin qartımış Rusiya im- periyasının milli əyalətlərdə, müsəlmanların, türklərin sakin oldu- ğu regionlarda hökm sürən canişinlərinin ümumiləşdirilmiş surətidir. Artıq tarixin süquta məhkum etdiyi çarizmin ömrünü uzatmaq üçün imperiyanın bu sadiq nökərləri dəridən-qabıqdan çıxır, əllərindəki hüdudsuz hakimiyyətdən sui-istifadə edirdilər. “Kimdir bizim minarədə əzanları susduranlar?” misrası ilə baş- layan şerdə adı çəkilən bütün cinayətlərin ilk təşəbbüskarları elə bu multiçarlardır. Məhz onların iradəsi, əmri və canfəşanlığı ilə məscidlərimizdə minbərlərə qara pərdələr çəkilmiş, əyilməyi şərəfsizlik sayan Türküstan oğullarının vüqarlı başları kəsilmiş, babalarımızın müqəddəs məzarları dağıdılmış, nadir sənət əsər- ləri, yazılı abidələrimiz oğurlanmışdır. Xalqın adından çıxış edən Ə.Cavad onların xalqımızın əleyhinə yeritdikləri cinayətkar geno- sid siyasətinin nəticələrini bir ittihamnamə kimi elan edirdi:
Şerin sonuna doğru onun ümumiləşdirmə qüvvəsi daha da şiddətlənir; burada artıq çarizmin cinayətləri Türküstan, müsəl- man regionundan çıxıb, dinindən, dilindən, milliyyətindən asılı olmayaraq, Rusiya imperiyasını, onun bütün ucqarlarını əhatə edir:
61
Söyləyiniz, hansı yurdun övladı Əlinizdən ölüm camı içmədi?!
Ə.Cavadın nəzərində istilaçı−istilaçıdır. Şair əsla fərq qoy- mur ki, istilaçı “mədəni” və “alicənab” ingilis krallığıdır, öz amansızlığı ilə dünyada bədnam olmuş rus çarizmidir, yaxud onun yerində bərqərar olub imperiya iddiaları ilə əyalətləri ko- budcasına əzən qırmızı ilanlar! Azərbaycanın müstəqillik yoluna qədəm qoyması, öz milli dövlətini qurub, əsrin tələbinə uyğun yeni inkişaf yoluna düşməsi bu qırmızı ilanları, Rusiya bolşevik- lərini bərk narahat edirdi. Onlar əvvəlcə Yaxın Şərqdə, sonra isə yer kürəsində “dünya inqilabı”nın qələbəsi üçün Azərbaycandan bir vasitə kimi istifadə etmək, bu münasibətlə də müstəqil Azər- baycan hökumətini yıxmaq, ölkənin strateji sərvətlərini, o cümlə- dən neftini talamaq haqqında təxribatçı planlar hazırlayırdılar. Bu acı “şimal küləyi”nin xalqımızın taleyi üçün necə qara günlər gə- tirə biləcəyini irəlicələn görən Ə.Cavad milli şairimiz kimi bütün xalqın adından öz etiraz səsini ucaldırdı: Bu dağlar mənimdir, yeni gün gördü, Boğar səni ahım, ey duman, gəlmə! İnanma fələyə, dönükdür üzü, Bir üzə gülməyir hər zaman, gəlmə! ...Könüllər bir dəniz, coşdurma onu, Coşğun könüllərin fırtına sonu! Sən ey şimal yeli, gəl etmə bunu! Yox isə əmrinə oynayan, gəlmə! Sən ey gözlərimə batan quruntu, Sağlam bir imana səndən nə qorxu?
62
Bəslərsə vicdanlar pək böyük duyğu, Yenilməz bir qala hər vicdan, gəlmə!
Dərin təəssüflər olsun ki, şairin arzularının əksi baş verdi. Qırmızı ilanların ön dəstələrindən olan XI Qırmızı Ordu 1920-ci ilin aprel ayının son günlərində Azərbaycana girdi, Bakını işğal etdi. Uğrunda Ə.Cavadın da can qoyduğu ilk qanuni demokratik cümhuriyyətimizi yerlə yeksan etdi. Həbslər, qətllər, sürgünlər dalğası başlandı. Ə.Cavad da digər görkəmli yaradıcı ziyalıla- rımız kimi dönə-dönə tənqid və “ifşa” olundu. Təbiidir ki, belə dəhşətlər saçan bir şəraitdə o öz əvvəlki yaradıcılıq fəallığını da- vam etdirə bilməzdi. Bununla belə, şair hərdən öz ilhamını cilov- laya bilmir, nə isə yazır, meydana çıxarır, bununla da növbəti, daha kəskin təqib və hücumlara məruz qalırdı...
Yüklə 0,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|