Microsoft Word kitab-ahmed cavad-son docx
Yüklə 0,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
55
Gəlirkən qovmağa Turandan Rusu, Ayağını Qara dəniz öpdümü?! İlk atarkən əski bürcə addımı, Qars qalası salam topu atdımı? Sən yaşarkən orda zəfər şənliyi Məğlub düşmən qaşlarını çatdımı?
Dağıstan xalqları qibtə eylədi. Baxdım Xan sarayın viran tağına, “Sən gəlirsən, şən oluram” söylədi. Gəldiyin gün Kürün axar-baxarı, Əski günahlardan silkindi, çıxdı. Eşidib Gümrüdə təkbir səsini, Araz sevincindən dünyanı yıkdı!
İngilislərin Bakıda işğalçılıq siyasəti ilə əlaqədar qələmə aldığı satiradan da bir daha aydın olduğu kimi Ə.Cavadın əlində Böyük Britaniyanın lənətə gəlmiş Şərq siyasətini ifşa etmək üçün kifayət qədər tarixi fakt və material olmuşdur. Şairin nəzərində ingilis imperialistləri Şərq xalqlarının azadlıq və istiqlaliyyətinə yağı kəsilmiş bir qüvvədir. Qədim tarixli, zəngin mədəniyyətli hind xalqına, İrana, Əfqanıstana, xüsusən türk dünyasına qarşı ingilislərin törətdikləri qanlı cinayətlərin ləkəsi tarixdən heç vaxt silinməyəcəkdir. Müqəddəs Kəbə yolunda möminlərin karvanla- rını soymaqdan belə çəkinməyən yadellilər bu dəfə Azərbaycan iştahına düşmüşdülər. Lakin Ə.Cavad xəbərdarlıq edir ki, artıq zaman dəyişib, Azərbaycan xalqı öz istiqlaliyyətini elan edib və daha ona diz çökdürmək asan olmayacaqdır. Cümhuriyyətimizin
56
istiqlal bayrağı altında sıx birləşən igid övladları var. Şair onların adından inamla deyir:
Bakı dağlarına al bayraq sancdım. Sən meydan oxudun, gəldim, ulaşdım, Mərd deyil meydandan qaçan, ingilis! ...Düşəcək taxtına talan, ingilis!
Ə.Cavad Birinci Dünya müharibəsinin türk xalqlarına, is- lam dünyasına gətirdiyi fəlakətlərdən rəmzlər vasitəsilə bəhs edir. Onun könül rübabı çox həssasdır. Biz bu rübabın tellərinin gah ordumuzun uğurlarından doğan sevinc, gah da uğursuzluqların- dan doğan hüzn, kədər, ağır peşimançılıq duyğuları ilə səsləndi- yinin şahidi oluruq. Şübhə yoxdur ki, ayrı-ayrı vaxtlarda çox bö- yük beynəlxalq təzyiqlər nəticəsində türk birliyi ideyasının tənəz- zülə uğraması, Türkiyənin cahan müharibəsindən sınıq çıxması, bir vaxt hətta İstanbulun düşmənlər tərəfindən işğalı, nəhayət, rus-erməni, bolşevik-daşnak hərbi-siyasi cütlüklərinin Azərbay- canda törətdikləri dəhşətlər bu baxımdan təsirsiz qalmırdı. 1919- cu ilin baharı astanasında xarici işğalçıların İstanbulu alması xəbəri türk xalqlarının səadəti üçün bu böyük qonşu ölkədən mə- nəvi və fiziki kömək uman şairi də bütün həmvətənləri kimi də- rindən kədərləndirmişdi. Eyni adlı şerində o, İstanbulu sevgili yar obrazında canlandırmış, onun mərmər sinəsində yabançı əllər dolaşdığından dərin yasa batmışdı. Şerin növbəti bəndlərində ardıcıl surətdə və yerli-yerində işlədilmiş təsvir vasitələri sevgili yar - İstanbul obrazı ətrafında uğurla qruplaşdırılmışdır. Dünyada tayı-bərabəri olmayan bu gözəlin tifağı dağılandan sonra onun “sırmalı telləri daranmamış”, incə belinə yad ellərdən sürüşüb gələn zəhərli ilan sarılmışdır. Şerin sonunda Ə.Cavad obrazın
57
“kodunu” açır, Türkiyə paytaxtına üz vermiş bu fəlakətin təkcə Anadolunu deyil, bütün Turan elini yasa batırdığını elan edir. Yeddi bəndlik şerin hər bəndindən sonra verilən bu təkrar beyt isə şəhərin kömək uman mükəddər mənzərəsini tamamlayır:
Mavi gözlərin çox dalğın, İstanbul!
Əhməd Cavad yaradıcılığının 1920-ci ilə qədərki nümunə- lərində xalqımızın, mədəniyyətimizin qədimliyindən, türkçülüyün ənənələrindən, altaylardan, idellərdən, çingizlərdən, sabutaylar- dan xüsusi iftixar duyğusu ilə bəhs olunur. Türkiyə, İstanbul, türk bayrağı dərin səmimiyyətlə tərənnüm edilirdi. Təkcə Əhməd Cavadın deyil, o dövrün yaradıcı ziyalılarının bir çoxunun əsərlə- rində həmin motivlər geniş yer tuturdu. Bu əsərləri düzgün başa düşüb, obyektiv qiymətləndirmək üçün onların meydana gəldiyi tarixi şəraitin rişələrini də xatırlatmağa ehtiyac var. Azərbaycan öz geosiyasi vəziyyəti etibarı ilə Avropa ilə Asiya, Qərblə Şərq arasında həmişə xüsusi bir mövqe tutmuşdur. Yad təsirlər sayca az olan azərbaycanlıları az qala hər tərəfdən əhatə edib, çox qəribə bir vəziyyət əmələ gətirmişdi. Azərbaycan- da “millətiniz?” sualına cavab verənlər arasında “azərbaycanlı”, “türk” deyənlərin sayı əslində olduğundan az idi. Çoxları bu su- alın cavabında tərəddüd etmədən “müsəlmanam” yazır, yaxud belə də deyirdi. Bu cavab bizim cənubdakı böyük qonşumuzu da, şimaldan gəlmiş çağırılmamış qonağı da, torpaqlarımızda kök atıb qalmış erməniləri də yaxşı təmin edirdi. Rusiya imperiyası- nın işğalına məruz qalmış Şimali Azərbaycanda XIX əsrin ilk rübündən etibarən idarəetmənin bütün sahələrində, məhkəmələr- də, xalq maarifi sahəsində rus qaydaları, rus rəsmiyyətçiliyi, rus dili hakim mövqe tutmuşdu. Azərbaycanın parçalanmasından 80-
58
90 il keçdikdən sonra baş verən ictimai-siyasi hadisələr fonunda milli məsələyə tənqidi nəzər salmağı bacaran qabaqcıl Azərbay- can ziyalıları, xüsusən də şair, ədib, tənqidçi və jurnalistlərimiz, səhnə xadimlərimiz yaxşı dərk edirdilər ki, daha belə davam edə bilməz. C.Məmmədquluzadə, Ü.Hacıbəyov, F.Köçərli, H.Cavid, Ə.Cavad, H.Ərəblinski və başqaları bütün imkanlarını səfərbərli- yə alaraq, xalqın özünü dərk etməsinə, kökünə qayıtmasına, öz qüvvə və imkanlarından maksimum dərəcədə istifadə edib istiq- laliyyətini qazanmasına və onu möhkəmləndirməyə çağırırdılar. Beləliklə də vətənini, xalqını sevən hər kəs millətə xidməti öz fiziki və mənəvi fəaliyyətinin əsas qayəsinə çevirmişdi. Şer yazan, qəzet-jurnal çıxaran, elmi tədqiqatla məşğul olan, lüğət tərtib edən, teatrda tamaşa verən, xeyriyyə cəmiyyəti açan, müha- ribə zərərdidələrinə kömək edən, nəhayət, yeri gələndə əlində si- lah döyüşən Azərbaycan ziyalılarının o illərdəki geniş və məq- sədyönlü, səmərəli fəaliyyəti xüsusi tədqiqat mövzusudur. Vətən- pərvərlik duyğusu ilə alışıb yanan Əhməd Cavad adı çəkilən sa- hələrin bir çoxunda fəaliyyət göstərirdi. O, müxtəlif illərdə milli qürur duyğusu oyadan şerlər, bilavasitə cəbhədə, yaxud, ümumiy- yətlə regionda baş verən mühüm hadisələr haqqında məqalələr yazır, eyni zamanda müharibədən zərər çəkən qaçqın, didərgin ailələrinə, şikəstlərə, yetimlərə yardım göstərən xeyriyyə cəmiy- yətində məsul vəzifədə çalışır, yeni milli hökumətin himnini yaradır, xalq ruhunun ifadəsi olan şərqilər yazırdı. “İmdad” şerində əksini tapan hadisələr güman etməyə əsas verir ki, bu əsər Ə.Cavadın xeyriyyə cəmiyyətində çalışdığı dövrün məhsuludur. Hər halda onun ilk misrası (vicdanım əmr etdi, imdada gəldim), ifadələrinin təkrarı da bu gümanı qüvvət- ləndirir. Qardaşları vətən davasında həlak olmuş sahibsiz bacılar, qorxudan yarılmış pənbə dodaqlar, ağ qar üstündə donub qalmış qırmızı qan ləkələri, yandırılmış tifaqlarından qaçqın, didərgin Yüklə 0,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|