Microsoft Word kitab-ahmed cavad-son docx
Yüklə 0,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
51
dünyanın elə bu dünya boyda dərdini çəkmək, könlünü ovundur- maq üçün özündə fövqəladə bir qüvvə tapıb, ilhamı ilə baş-başa verir. “Nədən yarandın” (1914) şeri Ə.Cavadın yaradıcılıq dünya- sı üzərindən sirli pərdəni qaldırıb onun sənət məbədinə nəzər salmağa, əsərlərinin yaranma, doğuluş prosesi ilə yaxından tanış olmağa imkan verən nadir poeziya incilərindəndir:
Bəli, büllur kimi saf və təmiz Əhməd Cavad şerinin əsasın- da mələklərin gülüşü kimi müqəddəslik, ahuların duruşu kimi vü- qar, ay işığında bərq vuran gözəlliyin bəkarəti durur. Cilovlan- ması mümkün olmayan ilham üçün əvəzedilməz təşbeh silsiləsi kimi tapılmış buludların uçuşu, dan ulduzunun parıltısı, təbiətin və gözəlliyin vəhdətdə təzahürü, nəhayət, sənətkar qəlbinin bütün möcüzəli kainatla qaynayıb-qarışması, ilhamın coşması ilə qəlbin
52
çırpıntıları arasındakı ahəngdarlıq oxucu qarşısında yeni orijinal bir poetik aləmə pəncərə açır, lirik qəhrəmanın yeni həyati qüvvə kəsb etdiyini göstərir. Qarşıdan gələn çox mürəkkəb tarixi şəra- itdə isə lirik qəhrəman üçün bu keyfiyyət vacib idi. Mühiti lərzəyə gətirən regiondakı davalar, Birinci Dünya müharibəsinin başlanması, nəhayət, Rusiyadakı Oktyabr çevrilişi Ə.Cavad axtarışlarının müəyyən konkret bir istiqamət götürməsi- nə, onda milli özünüdərk, türkçülük meyllərinin qüvvətlənməsinə təsir etdi, İtaliya-Türkiyə (1911-1912) davasından başlamış, Yu- nanıstan-Türkiyə (1919-1922) davasına qədər çoxsaylı orduların cəlb edildiyi, Oktyabr çevrilişi (1917) ərəfəsində isə Rusiya im- periyasında bolşeviklər tərəfindən aldadılmış fəhlə və kəndli tə- bəqələrinin qoşulduğu ictimai təlatümlərdən ən çox zərərçəkən müsəlmanlar, türk qövmü, o cümlədən də azərbaycanlılar oldu. “Dalğa”da şairin vətənpərvərlik duyğuları geniş həyat hadi- sələri fonunda və sənətkarlıq baxımından daha təsirli vasitələrlə əks etdirilir. “Qoşma” və “Dalğa” arasında keçən müddətdə Azər- baycanda, bütünlükdə Yaxın Şərqdə və dünyada böyük miqyaslı, mürəkkəb ictimai-siyasi hadisələr baş vermişdi. Oktyabr çev- rilişindən azacıq sonra Leninin xüsusi təkidləri və Şaumyanın qanlı əlləri ilə Bakı zorla “bolşevikləşdirilmiş”, hakimiyyət für- səti əlinə keçən ermənilər rusların köməyi ilə burada üçcə gün ər- zində on mindən artıq azərbaycanlını qətlə yetirmişdilər. Bu mü- rəkkəb, tale yüklü bir zamanda 1918-ci ilin 28 mayında xalqımı- zın qeyrətli, vətənpərvər oğulları Azərbaycan Xalq Cümhuriyyə- tinin yaradıldığını elan etdilər. Bu ilk Demokratik Azərbaycan dövlətinin Türkiyə ilə bağladığı əhdnamə əsasında qardaş ölkənin ordusu davada zəif çıxdığına baxmayaraq qardaşlarına kömək üçün Azərbaycana gəldi. Tezliklə Bakı daşnak-bolşevik güruh- larından azad edildi. Azərbaycanın ilk milli demokratik dövlət qurumu sərhədlərimizin təhlükəsizliyini və xalqın rifahını təmin 53
etmək üçün öz boynuna düşən təxirəsalınmaz iqtisadi, siyasi, mədəni vəzifələrini icra etməyə başladı və qısa müddətdə əldə edilməsi mümkün olan bir sıra uğurlar qazandı, xalq arasında özünütanıma, özünəqayıtma proseslərini sürətləndirdi. Əsrimizin əvvəllərində 1905-ci il inqilabının təsirilə oya- nan milli hərəkat, irticanın hər cür yasaqlarına, demokratik qüv- vələrə divanlar tutulduğuna baxmayaraq Birinci Dünya mühari- bəsi zamanı xeyli genişlənmişdi. Azərbaycanda milli dövlət quru- culuğunun ilk addımları bu qüvvələri daha da ruhlandırırdı. Ümu- miyyətlə Azərbaycan ziyalıları arasında tərəqqipərvər milli şü- urun qüvvətlənməsi nə qədər qanunauyğun bir proses idisə, onun ön sıralarında məhz yaradıcı ziyalıların, C.Məmmədquluzadə, H.Cavid, Ü.Hacıbəyov, M.Hadi, A.Şaiq və Ə.Cavadın getməsi də bir o qədər təbii idi. Bunları deməkdə məqsədim odur ki, “Dalğa” kitabının meydana gəldiyi konkret tarixi şərait haqqında təsəvvür aydın olsun. “Azərbaycan bayrağına”, “İngilis”, “Ey əsgər!”, “Türk ordusuna”, “Şəhidlərə”, “Of, bu yol!” kimi şerlər “Dal- ğa”nın ümumi məzmunu üçün səciyyəvi olub öz dövrünün mü- hüm ictimai, siyasi, hərbi hadisələrini əks etdirməkdədir. Kitabın “Azərbaycan bayrağına” şerilə açılması çox təbii idi. Yeni kitabında şairin bir növ poetik vizit vərəqəsi olan həmin əsər ürək açan, fərəh artıran tarixi bir hadisənin izi ilə yazılmış- dır. İngilis işğalçılarının Bakıdan rədd olub getməsindən sonra, Azərbaycan parlamentinin binası üzərində milli bayrağımızın dal- ğalandığını görəndə bu misralar Ə.Cavadın qəlbində doğulmuş- dur:
54
...Köksümdə tufanlar gəldim irəli, Öpüm kölgən düşən mübarək yeri. Allahın yıldızı, o gözəl pəri Sığınmış qoynunda aya, bayrağım!
Yurdun hüquq, istiqlal, əxlaqi mərkəzi olan parlament bi- nası üzərində məhz Azərbaycan bayrağının dalğalanmasından do- ğan sevincdən müəllifin ürəyi köksünə sığmır. Üçrəngli bayrağı- mız burada onu ucaldan xalqın öz milli demokratik cümhuriyyəti, dövlətilə mənəvi birliyinin yenilməz rəmzi kimi vəsf olunur. Həmvətənlərimiz, ölkənin daha harasında ucaldıldığından və ha- rasında dalğalanmasından asılı olmayaraq, vaxtaşırı bu bayrağın hüzuruna gəlib ən böyük güvənc yeri hesab etdikləri ay-ulduzunu öpür, qumaşını gözlərinə, alınlarına sürtür, həsb-hal edir, istiqlalı- mızın ilk şirin barını dərməkdən duyduğu sonsuz iftixarını da, bu yolda şəhidlər verdiyimiz üçün aşıb daşan dərdini də onunla bölüşürlər... Ə.Cavad Azərbaycan xalqını bolşevik-daşnak əsarətindən xilas etmək üçün gəlmiş türk ordusunu öz əsərlərində dərin səmi- miyyətlə qarşılayır, onun təkcə azərbaycanlılar qarşısında deyil, bütün türklər və tərəqqipərvər dünya qarşısında tarixi xidmətləri- ni tərənnüm edirdi. “Türk ordusuna” şerində hər şey olduğu kimi, öz adı ilə verilir, qardaş ölkənin xilaskar ordusu Turandan rus iş- ğalçılarını qovduqları üçün alqışlanırdı. Viran edilmiş Xan sarayı da, xalqın müsibətləri üçün qan ağlayan Araz da, Kür də, Qara dəniz də, vüqarlı Qars qalası da, uca Dağıstan dağları da türk or- dusunun insanpərvərlik missiyası sayəsində şerdə öz həyatlarının yeni mərhələsinə qədəm qoyurlar:
Yüklə 0,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|