Microsoft Word kitab-ahmed cavad-son docx
Yüklə 0,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
19
mətbuatında quruluşumuz əleyhinə yazdığı böhtan və yalan sözlərinə qarşı şiddətli nifrətimizi bildiririz... Böyük çətinliklərə baxmayaraq sosializm yaşayışı qurduğumuz bir zamanda Ə.Ca- vad kimi ikiüzlülərin fırıldaqlarına nəhayət verəcəyiz!”. Məqaləsinin adını “Sükut edə bilməriz!” (“Kommunist” qəzeti, 3 noyabr, 1929-cu il) qoyan S.Rüstəm heç bir ciddi, əsaslı dəlil gətirmədən “sübut etməyə” çalışırdı ki, Türkiyədə nəşr olun- muş şerləri elə doğrudan da Ə.Cavad yazıb lazımi yerinə çatdır- mışdır, özü də “müəyyən məqsədlə”. Onun səsinə səs verən B.Talıblı isə “Ədəbiyyat inqilaba xidmət etməlidir!” (“Kommu- nist” qəzeti, 11 noyabr 1929-cu il) məqaləsində bu xüsusda heç kəsdən səlahiyyət almadığına baxmayaraq, bütün fəhlə və kənd- lilər adından fanatikcəsinə yazırdı: “On ildən bəri inqilaba qo-şul- mayaraq əməkçi siniflə yan-yana ayaqlaşmayan, ona yardım gös- tərməyən Ə.Cavad kimilərin ən axırda... üzr istəməsinə heç bir işçi və kəndli inanmaz!”. Bu məsələdə xüsusi canfəşanlıq göstərən “Gənc işçi” qəzeti redaksiyasının bu tipli yazılar verməklə ürəyi soyumamış, 17 no- yabr 1929-cu il tarixli nömrəsində Ə.Cavadın əleyhinə bir “şer” də buraxmışdı:
Yazdığından özünün yaxşıca vardır xəbəri: Əyləşib Türkiyədə, dəvət edib dərbədəri, Şerinə çıxdı yiyə Türkiyə Əhməd Cavadın, Bicliyi oldu əyan cümləyə Əhməd Cavadın. Verməmiş məktubunu poçta və ya telqrafa, Yəqin onda onu sövq etdi ora simsiz hava; Zurnasın çalmadadır öz-özünə sübhü-məsa, İç üzü bəlli olub cümləyə Əhməd Cavadın, Şerinə ağuş açıb Türkiyə Əhməd Cavadın.
20
Başını əymədə üç rəngli “gözəl bayrağına”, Qədəm atmaq diləyir Türkiyənin torpağına. Hərzələr yazmadadır baxmayaraq sol-sağına, Şerinə qollar açıb Türkiyə Əhməd Cavadın, Tamahı qurcalanır hürməyə Əhməd Cavadın. Qanını coşduracaq köhnə o dostlar həvəsi, Yadına düşdü bu gün “Göy gölü”nün xatirəsi. Gözlədi, gəlmədilər... qaynadı səbrin kasəsi, Gücü çatdı balaca hürməyə Əhməd Cavadın, Hiyləsi oldu əyan ölkəyə Əhməd Cavadın. Maaş almaqla yeyir müftəcə şura çörəyin, Şişirdib qarnını, gündən-günə yağlar göbəyin. İndi bildirməlidir həddini nankor köpəyin, Bicliyi oldu əyan cümləyə Əhməd Cavadın, Yeridir sürgünə, ya türməyə Əhməd Cavadın. Bu mətni qəzetin redaksiyası “Qırmızı saz” imzası ilə nəşr etmişdi. Qırmızını qızıl sözünün sinonimi kimi bir çox isimlərlə yanaşı işlətmək o vaxt çox dəb idi: qırmızı ordu, qırmızı meydan, qırmızı əsgər, qırmızı qələm, qırmızılar, qırmızı qalstuk, qırmızı professor və i.a. Bu söz birləşmələrinin bir çoxu on illər boyu işlədildisə də, xoşbəxtlikdən, qırmızı kəlməsi bir sifət olaraq saz ismi ilə heç uzlaşmadı. Odur ki, bu cəfəngiyyatın altında “Qırmı- zı saz” imzasını görəndə onu qondaranların teyflərinin ünvanına bu sözləri pıçıldamaqdan özümü saxlaya bilmədim: Üzünüz qara olsun, a sazımızı qızardanlar! Beləliklə də ideologiya qaragüruhçuları əvvəlcə Ə.Cavadın xaricə şer göndərməsi barədə iftiranı yaymış, bunun ardınca da növbəti anti-Cavad kampaniyasına başlamışdılar. Yaşadığımız 21
günlərin o müdhiş illərdən bixəbər gənc oxucusu sual verə bilər ki, bir şair üçün şerlərini xarici ölkədə çap etdirmək nə böyük cinayətmiş ki, onun ətrafında belə hay-küy qoparıblar?! Lakin unutmaq olmaz ki, o zaman sovetləşdirilmiş Azərbaycanda yega- nə partiyanın Mərkəzi Komitəsindən NKVD-yə qədər, qəzet və jurnal redaksiyaları da buraya daxil olmaqla, bütün rəsmi orqan- larda türk deyənin tükünü didir, xalqın öz soykökü haqqında, Türkiyədəki dil, millət, din qardaşları ilə əlaqəsi haqqında hər cür təşəbbüsü fövqəladə bir cinayət kimi qiymətləndirirdilər. Bu sa- hədə respublikada aşkarca manqurtçuluq siyasəti yeridilirdi. Bu üzdəniraq şer doğurdanmı hansı bir naşı adam tərəfin- dən yazılıb, yoxsa redaksiyada bilərəkdənmi təhrif olunub ki, beləliklə də onun “aşağı” təbəqədən çıxmış ayıq-sayıq proletar şairi tərəfindən qələmə alındığı gözə soxulsun? İndi bunu ayırd etmək çətindir. Lakin “şerin” qol-qabırğasının neçə yerdən sın- dırıldığı göz qabağındadır. Vəzn pozğunluğu, dil xətaları, qafiyə xətrinə işlədilmiş bir sıra sözlərin nəinki şeriyyətdən, ümumiyyət- lə mədəniyyətdən, insaniyyətdən kənar olduğu şübhəsizdir. Am- ma bütün bunlara baxmayaraq, “şer” öz mənhus işini görürdü. Böyük tirajla nəşr edilib yayılmış bu cəfəngiyyat hər şeydən əv- vəl yüksək əxlaq və mədəniyyət, uca vüqar sahibi olan incə ruhlu şairin yaralı köksünə murdar bir pəncə ilə vurulan ağır zərbə idi. Ə.Cavad zahirən özünü nə qədər təmkinli və soyuqqanlı aparsa da bu zərbədən onun necə mənəvi sarsıntıya məruz qaldığını küt- ləvi mətbuat səhifələrindən üstünə çirkab atılanlar yaxşı bilərlər. Lakin məsələ bununla da bitmirdi. “Gənc işçi”nin bu çıxışı Ə.Ca- vad əleyhinə siyasi hücumların qarşıdan gələn 30-cu illərdə yeni, daha sərt, daha amansız bir mərhələsinin başlandığı demək idi. 1932-ci ilin aprelində ÜİK(b)P MK “Ədəbi-bədii təşkilatla- rın yenidən qurulması haqqında” xüsusi qərar qəbul etdi. Qərara əsasən bütün ölkədə Proletar Yazıçıları Birlikləri ləğv olunur,
22
“sovet platformasına kömək edən” yazıçıların vahid təşkilatı, SSRİ-nin, yerlərdə isə milli respublikaların Sovet Yazıçıları İtti- faqı yaradılırdı. Bu münasibətlə təsis olunan təşkilat komitələri yerlərdə işə başladılar. Bakıda keçirilən tədbirlərdən biri Təşkilat komitəsinin 1933-cü ilin yanvarında çağırılan plenumu oldu. Sözdə məsələ belə qoyulurdu ki, Proletar Yazıçıları Assosiasiyası bir təşkilat kimi ləğv olunur, hansı ədəbi qrupa mənsubiyyətindən asılı olmayaraq bədii ədəbiyyatı yaradanların hamısı vahid Ya- zıçılar İttifaqı ətrafında təşkilatlanır. Mənşəcə proletar olmayan köhnə yazıçılara qarşı hücumlar dayandırılır, “cığırdaş” adı ve- rilmiş yaradıcı ziyalılara “yeni dünyanın qurulmasında” yaxından iştirak etmək imkanı verilirdi. Sən demə, bu növbəti partiya qə- rarının əsas məqsədi bolşeviksayağı hiyləgər yollarla ehtiras-ları qızışdırmaq, eyni xalqa mənsub olan yaradıcı ziyalıların birini o birinin əlilə ifşa etmək, son nəticədə 1937-ci ilin soyqırımına zəmin hazırlamaq imiş. Hər halda Azərbaycanda bu proses çox ağrılı davam edir, işin gedişində bir sıra istedadlı yazıçı gözüm- çıxdıya salınır, onlara nəinki etibar edilmir, etimad göstərilmir, hətta sadəcə olaraq maarifin, mədəniyyətin bir sahəsində işləyib ailəsinin güzəranını təmin etməyə belə imkan verilmirdi. Yenə də “köhnə yorğan içi açılır”, onların keçmişdə yazılmış əsərləri mən- fur “proletar mədəniyyəti” mövqelərindən “təhlil” və “ifşa” olu- nurdu. Bu cür ədəbi simalardan biri, əleyhinə hücumların sayı, kəskinliyi etibarilə bəlkə də birincisi Ə.Cavad idi. Azərbaycan Şura Yazıçıları Təşkilat Komitəsinin 1933-cü ilin yanvarında Bakıda keçirilmiş birinci plenumunun materialları da buna bir sübutdur (bax: “Plenuma baxış”, “Hücum” jurnalı, N 1-2, 1933, səh. 58-59). Əslində respublikada Yazıçılar İttifaqı yaradılmasına hazırlığın gedişini müzakirə etmək üçün toplanmış plenumda söhbətin az qala yarısı yenə də məhz “köhnə” yazıçıların, o cüm- lədən də Ə.Cavadın taleyindən getmişdir. Şairin əsərlərini əksin- Yüklə 0,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|