Microsoft Word kitab elm doc
Yüklə 332,27 Kb. Pdf görüntüsü
|
Elmira Fikrətqızı 135 huiiyyyyy huiiiyy - huiiyy huiiiyy -huiiyy- huşş tra – tra – tra - traaaaaakk tiki - tak – tak - traaaakkkkkk i n d i s o n d ü ğ ü m ü b a ş la r ı n a m u m y a - ı ş ı k Açıldı en renk li aynasında saçakları ey en güzel dum-dum Girdum u zun moleküle sizi buldu ğum. Vampa - trampa. Hui Bir kapısı açıldı ı şığa öteki kapısı boş bir uyku- lara! (Türkay, 2003: 68) Romb şəklində olan bu şeirdən başqa, onun yaradıcılığında pira- mida, spiral və digər formalarda olan nümunələr də mövcuddur. Dünya ədəbiyyatında daha çox formalizm kimi dəyərləndirilən və o qədər də geniş yayılmayan bu cür formaya Türkay poeziyasında məzmunu tamamlamaq üçün müraciət edilir. Məsələn, “Dünyəvi simfoniya” poemasının “Afrika” adlı hissəsinin sonu forma baxı- mından piramidadır. Ən son pillədə Günəş Allahı Ranın adı çəkilir. Ümumiyyətlə, Türkay yaradıcılığının birinci mərhələsində olan şeirlər də forma baxımından rəngarəngdir. “Toroslara baxış”, “Alov”, “Canım bahar, ömrüm bahar”, “Bayraqdarda”, “Məcnuna salam” şeirləri məsnəvi şəklində, yəni qoşa-qoşa qafiyələnən ikilik- lərdən ibarətdir. “Yaşıl dünya”, “Canan” kimi şeirlər üçlük formasında yazılmış- dır. Bu mənzumələrin ölçüləri fərqli olsa da, qafiyələnmə quruluş- ları eynidir. Hər iki şeir əvvəldən sonadək bir-birilə qafiyələnən üç misralıq bəndlərdən ibarətdir. Osman Türkayın poetik irsi 136 Təbii ki, dördlük şəklində olan şeirlər daha çoxdur. Bu şeirlərin bəziləri (“Ninni”, “Haraya?” (“Nereye?”), “Fəğan” (“Figan”), “İl- lər” (“Yıllar”), “İldən-ilə” (“Yıldan Yıla”)) on bir, bəziləri (“Şərqi”, “Dənizə şərqi”, “Ruhumdan şərqi”) on dörd hecalıdır. “Bu limanın qayıqları” (“Bu Limanın Sandalları”) mənzuməsi ölçüsünə görə da- ha kiçikdir, səkkiz hecalı misralardan təşkil olunmuşdur. 14 hecalı şeirlər daha çox aaaa, bbba şəklində qafiyələnir. 11 he- calı şeirlərdə iki cür qafiyələnmə müşahidə olunur: •abab, cdcd (“Ninni”, “İldən-ilə”) •abab, cccb (“Haraya?”, “Fəğan”, “Bu limanın qayıqları”) Lakin Türkay poeziyasının forma rəngarəngliyi bununla bitmir. “Düşüncə” şeri altılıq, “Titrək fənər”, “Balabayıs”, “Alovhisar”, “İnciklik” (“İğbirar”) mənzumələri doqquzluq formasındadır. Bədii düşüncələrini bu kimi müxtəlif şeir şəkillərində verməyə çalışan şair sonradan sərbəst şeir formasını seçmiş və yaradıcılığının sonu- na qədər bu vəzndən istifadə etmişdir. Osman Türkay poeziyası bədii dil xüsusiyyətlərinə görə də seçi- lir. Şeirlərində sözün məcazi mənalarından, poetik funksiyasından özünəməxsus şəkildə yararlanmışdır. Müəllifin istifadə etdiyi bədii ifadə vasitələri mətnin bədiilik meyarıdır. Belə ifadə vasitələrindən səbəbin poetik əsaslandırmasıdır. Məsələn: Süzülürken enginden gurubun yanan alı, Uyuyan engin deniz olur bir kızıl halı. Sandalımız rakseder, dalgalar ninni söyler, Canlı bir tablo gibi oynar suda hayaller. (Türkay, 2002: 34) Şerin ilk iki misrasında əvvəlcə səbəb – qürubun al rəngi, sonra isə nəticə – həmin üfüqün fonunda qırmızı rəngli bir xalıya dönən dəniz təsvir edilir. Sonrakı misralarda isə əvvəlcə nəticə, sonra sə- bəb verilir. Dalğalar “ninni söylədiyi”, yəni qayığı yırğaladığı üçün o rəqs edir və suyun üzünə düşən əkslər oynayır. Elmira Fikrətqızı 137 Səbəbin poetik şərhi “Bahçelerde alev çiçek açtı nar” misrasın- da da işlənmişdir. Yaz gəlmiş, nar ağacları çiçək açmış və sanki bağçalara alov düşmüşdür. Sənətkarlıq xüsusiyyətlərini araşdırdığımız zaman “məqlub” ad- lanan poetik fiqurdan da bəhs etmək lazımdır. Aşağıda verilmiş nü- munədə birinci misranın əvvəl və son hissəsinin yerdəyişməsi baş vermişdir: Bırakın beni rahat, rahat bırakın beni, Kabus gibi çökmeyin, safsatalar, rüyalar (Türkay, 2002: 35) Birinci misra sanki ortadan bölünür və əksə-güzgüyə çevrilir. Bundan başqa ikinci misranı da həmin yerdən bölüb əks sıra ilə oxuduqda mənaya heç bir xələl gəlmir, əksdən istifadə edildiyi üçün məzmun olduğu kimi qalır: Bırakın beni rahat rahat bırakın beni, Kabus gibi çökmeyin safsatalar, rüyalar Əksə aid başqa bir nümunədə misranın əvvəlindəki söz sonunda təkrarlanır: “Dünyası kanlı bayrakların uzun boğuşmaların dünya- sı”. (Türkay, 1969: 41) Klassik Şərq şerində geniş yayılmış poetik fiqurlardan biri də rəddul-əruz ələl-ibtidadır. Türkay şeirlərində də birinci misranın so- nundakı sözün ikinci misranın əvvəlində təkrarlanmasından yeri gəldikcə istifadə edilmişdir: Kainat rüya gibi bürünmüş bir hayale, Hayal içinde hayal aramakta gönüller. (Türkay, 2002: 35) Osman Türkayın poetik irsi 138 Burada “xəyal” sözü həlqə kimi iki misranı bir-birilə əlaqələndi- rir. Şairin poeziyasında rəddüs-sədr ələl əcüz adlı poetik fiqura aid nümunələr də mövcuddur: Yolcuların vardı yapmacık, Sen de biriydin o yolcuların. (Türkay, 1959: 13) Bu bədii ifadə vasitəsində isə birinci misranın əvvəlindəki söz ikinci misranın sonunda təkrar edilmişdir. Klassik ədəbiyyatda geniş müraciət edilən yaxın mənalı və ya bir-biri ilə əlaqəli sözlər üzərində qurulan “tənasüb” adlı bədii ifadə vasitəsinə Türkayın mənzumələrində də rast gəlirik: Bade, bahçe, bülbül, gül ve mutantan şanından Lale, sünbül, menekşe, nergisler katmer-katmer. (Türkay, 2002: 53) Aşağıdakı parça yüksək poetizmi ilə diqqəti cəlb edir: Buseler sunarak batan günüme, Doğan günlerimden vefa bekledim Macera peşinde koşan gönlüme, Duyduğum sevgiden cefa ekledim. (Türkay, 2002: 59) İlk növbədə məzmun baxımından yanaşsaq, batan günə öpüşlər göndərərək ayrılma orijinal bir poetik tapıntıdır. Bundan əlavə, “ba- tan” və “doğan” sözləri vasitəsilə bədii təzad yaradılmışdır. Həmçi- nin şeirdə müxtəlif mövqelərdə yerləşdirilib qafiyə yaratmağa xid- mət edən ifadələr də bədii gözəlliyi kamilləşdirir: batan – koşan, vefa - cefa; günüme - gönlüme, bekledim – ekledim. İkiqat qafiyədən başqa daxili qafiyələr də formanı tamamlayan əlamətlərdəndir: Yüklə 332,27 Kb. Dostları ilə paylaş:
|