Microsoft Word Kitab-Rofat 2-M. doc

Azərbaycan SSR sovet gömrük sistemi şəraitində (1920-1991) 
 
85
qaçaqmalçılıq hallarının qarşısının alınması idi. Məcəllədə qaçaqmalçılıq 
anlayışının dəqiq izahı verilmişdi:  “dövlət sərhəd xəttindən malların, qiy-
mətli əşyalarının və hər hansı bir predmetin gömrükdən kənar yerdən və ya 
bu göstərilənlərin gömrük nəzarətindən gizlədilərək daşınması”.  SSRİ 
XXTK-nin 22 dekabr 1924-cü il əmri ilə Zaqafqaziya Gömrük İdarəsinin 
statusu dəyişdirilərək SSRİ XXTK Baş Gömrük İdarəsinin Zaqafqaziya 
bölməsi adlandırıldı. 1925-ci il yanvarın 1-dən Cənubi Qafqaz gömrük 
müfəttişliyi, o cümlədən Azərbaycan rayon gömrük müfəttişliyi ləğv edildi 
[36, 21]. 
 
1.4. Bakı gömrükxanası 20-ci illərin sonu - 30-cu illərdə 
 
SSRİ Baş Gömrük İdarəsinin 24 yanvar 1925-ci il tarixli 19 saylı əmri 
ilə “Xəzər dənizində üzən kabotaj gəmilərinə baxışın keçirilməsi qaydasının 
tətbiq edilməsi haqqında” təlimat Bakı gömrükxanasının fəaliyyət dairəsini 
bir qədər də genişləndirdi. Baş  İdarənin 8 sentyabr 1926-cı il tarixli 5856 
saylı digər bir əmri ilə gömrükxanaya Bakı Bazis anbarından buraxılan 
aksizli mallara müstəqil surətdə, vergi agentlərinin iştirakı olmadan, gömrük 
baxışı keçirmək səlahiyyəti verildi. Gömrükxanada maliyyə  əməliyyat-
larının təkmilləşdirilməsi üçün 1 oktyabr 1926-cı ildən bütün mühasibatlıq 
işlərinin İtaliya sistemi ilə ikiqat aparılmasına başlanıldı [95,137-139, 148 ].   
 
Cədvəl 2.12 
1913, 1924-1926-cı illərdə Azərbaycan SSR-in dəniz daşımaları 
(Bakı limanına daxil olan və göndərilən yüklər, tonla) 
 
Daxil olub 
Göndərilib 
Malların adı 
1913 1924/25 1925/26 1913 
1924/25 
1925/26 
Buğda 
57234 
3335 
103 
824 3905  13746 
Arpa 10056 
10673 
7554 
882 
51 
4440 
Buğda unu 
28229 
307 
2334 
24003 5556 16885 
Digər taxıl məhsulları 30896 2179 604  8014  199 782 
Düyü 68488 
74398 
45545 
36138 8806 4535 
Tərəvəz 3182 
6036 
6666 
672 603 
975 
Kartof 2996 
593 
939 
738 79 412 
Quru meyvə 9078 
16415 
7859 
12258 
6386 
1870 
Üzüm şərabı 331 
3 
- 
1842 
1897 
7287 
Balıq məhsulları 17004 
10217 
15633 
2631 1751 
1992 
Xörək duzu 
10896 
1966 
7424 
2879 617 283 
Qənd 6897 
21 
68 
74604 21474 
25137 
Toxumlar 4385 
4032 
2421 
2568 717 850 
Pambıq 20517 
13250 
8984 
4726 341 901 

---

Azərbaycan dövlətçiliyi tarixində gömrük işi 
 
86
Yun  
4490 
550 
783 
241 136 
117 
İpək və barama 
1608 
339 
380 
15 
21 
1 
Manufaktura və qalante-
reya 
8755 673 2010 
4758 877 1008 
Dəri 1388 
992 
594 
1220 
69 
69 
Dəmir tullantısı 19450 
2056 
6821 
7193 5326 
3340 
Şüşə və şüşə materialları 4811 35  815  1881 1527 1399 
Dərman, kimya məhs., 
sabun 
4897 
 
1470 
 
924 
 
1688 
 
1276 
 
705 
 
Metal məmulatlar 11295 
693 
1066 
7752 
1332 
1939 
Meşə materialları 12101 
63485 
43440 
6645 
4733 
7111 
Sement 6 
7149 
7961 
2408 
2822 
5137 
Neft məhsulları (qablaş-
dırılmış) 
 
7766 
 
35 
 
- 
məl.yox.
 
8348 
 
1562 
Digər yüklər 
məl.yox. 16997 17653 
məl.yox 21083 323127 
Cəmi 
556689 237899 188518 288753 99932  139671 
 
Mənbə:  Статистический  справочник  по  Азербайджану  (под  ред. 
В.В.Смирнова). Баку: ЦСУ Азербайджанской ССР, 1927, s.153. 
 
1925-1926-cı təsərrüfat ilində Bakı gömrükxanasında müsadirə edilən 
135780 manat dəyərində qaçaq mallar hərracda satılmış, 69588 manatlıq 
mal dövlət və kooperativ təşkilatlara təhvil verilmişdi.  
Hesablamalar göstərir ki, 1925/1926-cı  təsərrüfat ilində Azərbaycan 
SSR  ərazisindəki gömrükxanalar üzrə xarici ticarət dövriyyəsinin həcmi 
1913-cü il səviyyəsinin cəmi 57,9 faizi təşkil etmişdi.  
Aşağıdakı  cədvəldən göründüyü kimi, İranla ticarətin genişlənməsi 
bütün  əsas məhsul növlərini  əhatə etmişdi.  İrandan Azərbaycana gətirilən 
malların  əsas hissəsi respublikadan kənara daşınır və ümumittifaq ehtiyac-
larına sərf olunurdu: 
Azərbaycan SSR XKS-nin sədr müavini Hacı Qasımovun imza etdiyi 
1927-ci il 16 fevral tarixli 12 saylı  qərarı ilə SSRİ gömrük Məcəlləsinin 
275-ci maddəsinə  əsasən gömrükxanalar tərəfindən təyin edilən cərimələri 
ödəməyənlərə inzibati cəza tətbiq edilməsi hüququ Bakı  şəhər Sovetinə  və 
qəza icraiyyə komitələrinə verildi [71, 79, 93].    
 
 
 
 
 
 
 

---

Azərbaycan SSR sovet gömrük sistemi şəraitində (1920-1991) 
 
87
Cədvəl 2.13 
 
1913, 1924-1926-cı illərdə Azərbaycan SSR və İran arasında dəniz 
daşımaları üzrə yük dövriyyəsi (tonla) 
 
Daxil olub 
Göndərilib 
Malların adı 
1913 1924/25 1925/26 
1913 
1924/25 
1925/26 
Buğda 
- 
237 
- 
- 
- 
10733 
Arpa 95 
331 
- 
766 
- 
3458 
Buğda unu 
- 
- 
- 
1406
1319 
6574 
Digər taxıl 
məhsulları 
167 3  3  0 21  3 
Düyü 62730 
68389 
41094 
78 
- 
- 
Tərəvəz - 
186 
- 
- 
2 
1 
Kartof - 
- 
- 
- 
- 
1 
Quru meyvə 4390 
15093 
6398 
90 
2 - 
Üzüm şərabı - 
- 
- 
100 
7 
22 
Balıq məhsulları 6374 202  56  18  6 
- 
Xörək duzu 
- 
- 
- 
- 
34 
66 
Qənd - 
- 
- 
350 
16547 
22650 
Toxumlar 167 
682 
939 
6001
370 
350 
Pambıq 17801 
10336 
7311 
4 
- 
- 
Yun  
355 
470 
557 
16 
- 
- 
İpək və barama 
952 
248 
277 
- 
11 
1 
Manufaktura və 
qalantereya 
16 25  15 - 470 649 
Dəri (xam və 
aşılanmış) 
451 828  425  -  9  6 
Dəmir tullantısı - - 49 
2664
4139 
2512 
Şüşə 
və 
şüşə 
materialları 
- - 10 
46 
1033 
949 
Dərman, kimya 
məhs., sabun 
424 875  461 2592
351 183 
Metal məmulatları 15  - 
50 1088
566  889 
Meşə materialları 476 210  2146 461 605 1019 
Sement - 
- 
- 
1899
1187 
1928 
Neft məhsulları 
(qablaşdırılmış) 
məl.yox.
- - 
839 
2490 
3482 
Digər yüklər - 
4693 
5105 
1501
5783 
4600 
Cəmi: 
98378  102808 
64896  117820 34952 60076 
Mənbə:  Статистический  справочник  по  Азербайджану  (под  ред. 
В.В.Смирнова). Баку: ЦСУ Азербайджанской ССР, 1927, s.153. 
 

---