Microsoft Word Logistika muhazir? konspekti 85 seh

ehtiyatın optimal miqdarı anlayışı 
meydana çıxır. Bu ehtiyatların miqdarı və onlara çəkilən xərclərin birgə analizində 
müəyyən edilir. 
Mövsümi ehtiyatı 
mövsüm dövrünü nəzərə almaq üçün planlaşdırılır. 
Logistik sistemdə ehtiyatların saxlanma xərcləri 2 qrupa bölünür: birbaşa və 
dolayı xərclər. 
Birbaşa xərclərə 
aşağıdakılar daxildir: 
1.
Ehtiyatların dəyəri və ya qiyməti; 
2.
Saxlanılma xərcləri; 
3.
Yükləmə-boşaltma xərcləri; 
4.
Sığortalanma xərcləri; 
5.
Qorunma (mühafizə) xərcləri; 
6.
Təbii itkilər və mənəvi köhnəlmə xərcləri. 
Dolayı (bilavasitə) xərclər 
aşağıdakılar aiddir: 
1.
Ehtiyatlara qoyulmuş xərclərin şəbəkənin inkişafı üçün istifadə oluna 
bilməməsindən yaranan xərclər; 
2.
Banklardan alınmış kreditlərin faizlərinin ödənilmə xərcləri. 
İnvestisiyaların və ehtiyatların optimal səviyyəsini müəyyən etməyə imkan 
verən kifayət qədər çox modellər mövcuddur. Bu modellərdən biri də ehtiyatların 
idarə olunmasında sifarişin iqtisadi ölçüsü modelidir (EOQ − Economic Order 
Quantity). EOQ-un riyazi modeli bu mallara proqnozlaşdırılan tələbatın təmin 
olunması ilə onların əldə edilməsinə və saxlanmasına sərf olunan xərclərin 
minimallaşdırması məqsədinə əsaslanaraq ehtiyatların optimal həcmini müəyyən 
edir. Ehtiyatların idarə olunmasında sifarişin iqtisadi ölçüsü modelinin (EOQ) 
növləri bunlardır: 

---

68 

fiksə edilmiş miqdarla sifariş modeli; 

fiksə edilmiş dövrlə sifariş modeli. 
EOQ modelində sifariş miqdarının təyini düsturu aşağıdakı kimidir: 
R 

D 

T 
, 
burada 
D 
− orta gündəlik tələbat; 
T 
− funksional siklin orta müddətidir. 
EOQ modelində sığorta ehtiyatı nəzərə alınmaqla sifariş miqdarının təyin düsturu 
aşağıdakı kimi yazılır: 
R 

D 

T 

S
, 
burada 
S 
− sığorta ehtiyatının miqdarıdır. Sığorta ehtiyatları aşağıdakı kimi təyin 
edilir: 
S 

D 

T
g 
, 
burada 
T
g
 
− sifarişin gecikmə müddətidir. 
EOQ modelində sifariş miqdarının ümumi halda təyin düsturunu aşağıdakı kimi 
yaza bilərik: 
R 

D 

T 

D 

T
g 
. 
Ehtiyatın optimal ölçüsünü aşağıdakı sxemdən müəyyən etmək olar. 
Ümumi xərclər 
C
ü
 
= Σ
Cᵢ 
→ 
min 
Ehtiyatın optimal miqdarını aşağıdakı düsturdan tapmaq olar (Uilson 
düsturu): 
Q 

2
GR 
,
opt 
eht 
burada: 
R 
– ehtiyatın ümumi miqdarı; 
G 
– ehtiyatın vahid miqdarına çəkilən xərc; 
C
eht
 
– ehtiyatın vahid miqdarının saxlanma xərcləridir. 
İllik sifarişlərin sayı 
Şəkil 5. Ehtiyatların optimal ölçüsü: 1 – ümumi xərclər; 2 – 
ehtiyatların yerləşdirilmə xərcləri; 3 – ehtiyatların saxlanılma 
xərcləri; 4 – alınan ehtiyatların qiyməti 
Xə
rc
lə
r 
C 
1 
2 
4 
3 

---

69 
Ehtiyatın saxlanmasının optimal həddi saxlanılan ehtiyatların mövsümi 
xüsusiyyətləri ilə bağlıdır. Yəni, şəbəkənin fasiləsiz işini təmin etmək üçün bəzən 
ehtiyatın miqdarı hesabi miqdardan kəskin fərqlənə bilər. Mövsümi amillərə görə 
ehtiyatların, ya istehsalı, ya da istehlakı mövsümi xarakter daşıyır. Məsələn, bütün 
növ meyvə-tərəvəzlər, istehsalı mövsümi xarakter daşıyan müxtəlif mövsümi qida 
məhsulları, 
dondurma, 
sərinləşdirici 
içkilər 
və 
s. 
Bu 
ehtiyatların 
optimallaşdırılması yuxarıda qeyd olunanlara tabe olmur. Ona görə də logistik 
şəbəkələrdə