Microsoft Word M. Gogacz Platonizm I arystotelizm

 

27

7. Niedokładności filozoficzne w tradycji platońskiej 

Wszystko w tradycji platońskiej jest niedokładnością. A pierwszą i główną 

niedokładnością jest uznanie za przedmiot metafizyki właśnie wszystkiego. 

Wszystko jako przedmiot metafizyki to całość świata, kosmos, uniwersum, całość 

wypełniona relacjami i porządkowana pojęciami. Tak pojęty przedmiot metafizyki 

wyznacza metafizykę kosmosu. Sposobem opisywania w niej bytów musi stać się 

przeciwstawianie (dialektyka) części całości, aby w ogóle cokolwiek odróżniać, albo 

musi stać się porównywanie (apofatyka) części z całością, aby opisać byty przez 

odległość lub podobieństwo. W sumie tłumaczenie części przez całość to określanie 

części przez wskazanie na jej przyczynę zewnętrzną. 

a) Niedokładnością jest więc metafizyka kosmosu, gdyż przedmiot metafizyki nie 

różni się od przedmiotu poznania. Wszystko wtedy, co poznaję, jawi mi się jako byt, 

jako jedność wielości. Ta jedność wielości wprowadza w monizm. 

b) Niedokładnością jest monizm, który statyczność całości tworzywa bytów 

przezwycięża tezą o ruchu, emanacji lub ewolucji tworzywa, przybierającego postać 

części. Części można tylko przeciwstawiać, porównywać, to znaczy określać przez 

wskazanie na zewnętrzny powód ich odrębności lub podobieństwa. 

Niedokładne, nie dające precyzyjnych odpowiedzi, zewnętrznie określające 

rzeczy są metody dialektyczna, apofatyczna oraz metoda określania bytów przez 

wskazywanie na warunki lub przyczyny zewnętrzne. 

Ponieważ świat jako całość jest tylko pojęciem, co np. Kant wyraźnie stwierdził, 

faktycznym przedmiotem metafizyki stają się tylko relacje i porządkujące je pojęcia. 

Relacje wydłużają się w nieskończoność. Ich kontynuacje w nieskończoności są już 

tylko myślane, są pojęciami, sferą możliwości. Powstaje więc metafizyka relacji i 

metafizyka możliwości, pojęć, wiedzy. 

Metafizyka relacji, rozciągających się pionowo lub poziomo, umożliwia 

gradualizację części procesów lub bytów, stanowiących dla siebie zewnętrzną 

przyczynę urealnienia. W tym liniowym układzie przyczyn gubią się części procesów i 

byty, pozostaje tylko ciąg samych przyczyn zewnętrznych w wyniku właśnie 

utożsamienia się skutku z przyczyną. 

---

 

28

c) Niedokładnością, wręcz nonsensem jest tożsamość przyczyny i skutku. Ta 

tożsamość dotyczy też relacji, które jako procesy lub stwarzanie są przecież mocą 

źródeł. W metafizyce relacji te źródła nie istnieją. Relacje stają się więc zarazem 

przejawem źródeł i samym źródłem, skutkiem tożsamym z przyczyną. 

Metafizyka możliwości, pojęć, wiedzy jest w tradycji platońskiej ujęciem świata i 

wypełniających go bytów jako miedzy Boga. Jest także często analizą samych 

możliwości, pojęć, wiedzy, w sumie wytworów, systemów twierdzeń. Przekształca się 

wtedy w metafizykę systemów, w której bardziej chodzi o spoistość i niesprzeczność 

systemu niż o wyjaśnienie, czym są byty, o zgodność twierdzeń raczej z tworzącym je 

intelektem niż z rzeczywistymi bytami. 

d) Niedokładnością, wprost nieporozumieniem jest metafizyka możliwości i 

wiedzy oraz metafizyka systemów. Uważa się, że metafizykę świata jako wiedzy Boga 

głosił Awicenna i częściowo św. Bonawentura. Metafizykę pojęć i systemów przypisuje 

się np. nominalistom XIV wieku i Kartezjuszowi. 

e) Niedokładnością, błędem jest gradualizm bytów, liniowy układ przyczyn 

zewnętrznych, koncepcja początku lub źródeł relacji w myślanej możliwości, której 

realnie nie ma, koncepcja więc pochodzenia tego, co jest, z tego czego nie ma, z 

niebytu. 

f) Niedokładnością, błędem metodologicznym, a zarazem powszechnym w 

tradycji platońskiej sposobem uzyskiwania twierdzeń metafizyki, twierdzeń o bytach, o 

tym, czym są, jest uznanie tego, co bezpośrednio poznane, za istotę bytów, relacji, 

świata. 

g) Niedokładnością, błędem metafizycznym jest ujmowanie bytów jako zespołu 

relacji, pogląd, że tylko relacje wypełniają byt i stanowią świat. 

---

 

29

CZĘŚĆ DRUGA. 

ARYSTOTELESOWSKA TRADYCJA FILOZOFICZNA  

(BYT JAKO ISTOTA PRZEDMIOTEM METAFIZYKI) 

l. Postępowanie badawcze wynikające z zakwestionowania tradycji 

platońskiej 

1.1. Arystoteles, uczeń Platona, stosuje w swych tekstach dwa sposoby 

uzyskiwania twierdzeń metafizycznych: odnajduje i precyzuje odpowiedzi metafizyczne 

w analizie ujęć formułowanych na dany temat w historii filozofii oraz odnajduje i 

precyzuje odpowiedzi metafizyczne, poszukując w bytach przyczyn własności bytów i 

wiążących je relacji, stanowiących  źródło informacji nabytych przez nasze władze 

poznawcze. Te informacje także precyzuje wcześniejszymi ujęciami filozofów, 

porównuje je z ich propozycjami, odnajduje aspekty pominięte, odróżnia je od tego, co 

już powiedziano, stara się to, co odkryte, potwierdzić wewnętrzną zawartością bytu, 

zarazem tę zawartość identyfikując. Uzyskuje na tej drodze odpowiedzi metafizyczne 

często inne niż te, które przyjmowano w tradycji platońskiej. 

Rozważając postępowanie badawcze stosowane przez Arystotelesa, 

uświadamiamy sobie ze zdumieniem, że porównywanie i odróżnianie, apofatyka i 

dialektyka, odnoszą się do pojęć, zdań, do wiedzy o bytach, a nie do bytów. Porównuje 

się i odróżnia informacje nabyte przez władze poznawcze. Samych bytów nie dotyczy 

ani porównanie, ani odróżnienie. Byty po prostu są. Tylko w naszych ujęciach, w naszej 

wiedzy są do siebie podobne lub od siebie różne. 

Potwierdza się ten wniosek w podstawowym twierdzeniu Arystotelesa, że bytem 

jest to, co jest. Byty są. Są tym, co je wewnętrznie stanowi. Nie stanowi ich cecha 

różnicy względem innych bytów ani podobieństwo do nich. Określa je różna od cech 

ich wewnętrzna zawartość bytowa, nazywana przez Arystotelesa przyczynami 

wewnętrznymi. 

---