Microsoft Word m vzu docx

- zədələnmişlərə ilkin tibbi və həkim yardımının edilməsi və onların tibb müəssisələrinə 
köçürülməsi; 
- təhlükəli zonalardan əhalinin çıxarılması; 
-  insanların  sanitar  təmizlənməsi,  heyvanların  veterinar  təmizlənməsi,  texnikanın, 
mühafizə və geyim vasitələrinin dezaktivasiyası, dezinfeksiyası və deqazasiyası, ərazinin və 
tikililərin, ərzağın, suyun, ərzaq xammalın və yemin zərərsizləşdirilməsi. 
Qəza-xilasetmə işləri qısa müddətdə yerinə yetirilməlidir. Ona görə ki, zədələnmişlərə tez 
bir  müddətə  yardım  edilməlidir,  əks  halda  ikincili  zədələyici  amillərin  (yanğın,  partlayış, 
subasma və s.) təsirindən dağıntılar və itkilər arta bilər. 
Qəza-xilasetmə  işlərinin  aparılmasına  şərait  yaratmaq,  ikincili  zədələyici  amillərin 
(yanğın,  partlayış,  subasma)  təsirindən  sonrakı  dağıntı  və  itkilərin  qarşısını  almaq  üçün, 
həm  də  zərər  çəkmiş  əhalinin  və  iqtisadiyyat  obyektlərinin  fəaliyyətini  təmin  etmək  üçün 
təxirəsalınmaz tədbirlər yerinə yetirilir.  
Bura daxildir: 
- Dağıntı və zərər çəkmiş zonalarda yolların, keçidlərin salınması; 
- qaz, enerji, su kəməri, kanalizasiya, istilik və texnoloji sistemlərində xilasetmə işlərinin 
aparılması üçün təhlükəsiz şərait yaratmaq məqsədilə qəzaların lokallaşdırılması; 
- dağılmaq təhlükəsi olan və xilasetmə işlərinin aparılmasına mane olan bina və tikililərin 
konstruksiyaların bərkidilməsi və uçurulması; 
- xilasetmə işlərinin aparılmasınin təmin edilməsi üçün dağılmış və zədələnmiş komunal-
enerji xətlərinin təmiri və bərpa edilməsi; 
-  partlamamış  döyüş  sursatlarının  və  partlayış  təhlükəli  predmetlərin  aşkar  edilməsi, 
zərərsizləşdirilməsi və məhv edilməsi; 
-  zədələyici  amillərin  mümkün  təkrari  təsirindən  mühafizə  məqsədilə  zədələnmiş 
mühafizə qurğularının təmir və bərpa edilməsi; 
- fövqəladə hadisə baş verən ərazidə sanitar təmizləmə işlərinin aparılması; 
- zərərçəkmiş əhalinin həyat təminatının ilk növbədə təmin edilməsi. 
Bunlardan xilasetmə işlərinə aiddir: 
-  insanlara  bilavasitə  yardım  göstəriməsilə  əlaqədar  olan  işlər  -  fəlakət  yerlərində  və 
oraya gedən yollarda vəziyyəti öyrənmək üçün kəşfiyyatın aparılması; 
-  həmin  sahələrdə  işə  başlamaq  mümkün  olsun  deyə,  yanğınları  söndürmək,  yaxud 
məhdudlaşdırmaq; 
- zədələnmiş, yanan, tüstü, qaz bürümüş binalardan, uçqunlar altından insanların tapılıb 
çıxarılması; 
-  üstü  çökmüş  və  uçqun  qalaqları  altında  qalmış  mühafizə  qurğularının  açılıb  oradan 
insanların xilas edilməsi; 
- süzücü-ventilyasiya sistemi zədələnmiş sığınacaqlara hava verilməsi; 
- zədəlilərə ilk tibbi yardım göstərilməsi və onların müalicə müəssisələrinə göndərilməsi; 
-  insanların  təhlükəli  sahələrdən  çıxarılması,  lazımi  hallarda  sanitariya  təmizliyindən 
keçirilməsi, həmçinin avadanlığın, ərazinin, ərzaq və suyun zəhərsizləşdirilməsi. 
Fövqəladə hadisələr zamanı həyata keçirilən digər təxirəsalınmaz işlər. 
Digər  təxirəsalınmaz  işlər  -  xilasetmə  işlərini  sürətlə  və  təhlükəsiz  yerinə  yetirmək, 
habelə fəlakətin genişlənməsinin qarşısını almaq məqsədilə görülən tədbirlərə deyilir. 
Digər təxirəsalınmaz işlərə aiddir: 
- uçqunlarda və zəhərlənmə baş vermiş sahərlərdə maşın yolu və keçidlərin düzəldilməsi; 
-  qaz,  elektrik,  texnoloji  şəbəkələrdə,  su,  kanalizasiya  xətlərində  qəzaların 
məhdudlaşdırılması; 
-  xilasetmə  işlərinin  aparılmasına  mane  olan  və  ya  təhlükə  törədən  qurğü  və 
konstruksiyaların bərkidilməsi; 

---

- dağıdılmış - zədələnmiş rabitə, işıq, su xətlərinin müvəqqəti bərpa edilməsi. 
Bütün bu işlər eyni zamanda yerinə yetirilir. 
Hər bir konkret halda görüləcək xilasetmə və digər təxirəsalınmaz işlərin həcmi və növü 
dağıntı (zədələnmə) ocağını törədən fəlakətin xarakterindən asılı olur. 
Nüvə zədələnməsi ocağında və zəlzələ rayonlarında daha çətin və ağır işləri icra etmək 
lazım gələ bilər. Bu işlərin ehtimal olunan səciyyəsini və həcmini müəyyənləşdirmək üçün 
zərbə  dalğasının  ön  xəttindəki  izafi  təzyiqin  kəmiyyətinə  görə  nüvə  zədələnməsi  ocağını, 
yəni izafi təzyiq 0,1 kq/sm
2
-dən artıq olan sahələri şərti olaraq dörd zonaya ayırırlar.  
Bunlar:  
- tam; 
- güclü; 
- orta dərəcəli; 
- zəif dağıntı zonalarıdır. 
 
Zəlzələ  nəticəsində  yaranan  dağıntı  ocaqlarını  da  buradakı  bina  və  qurğuların 
zədələnməsinin xarakterinə görə nüvə zədələnməsi ocağı ilə müqayisə etmək mümkündür. 
Fərq yalnız ondan ibarətdir ki, bu zaman əsas meyar olaraq zərbə dalğasının yaratdığı izafi 
təzyiq deyil, zəlzələnin balla maksimal fəallığı götürülür.  
 Məlum olduğu kimi, maqnitudası 4-ə bərabər (M=4), yəni təxminən 4 ballıq zəlzələnin 
gücü trotil ekvivalenti 5 ton olan nüvə döyüş sursatının; 5 ballı zəlzələninki – 200 ton; 5,5 
bal – 1000 ton; 8,5 ballı zəlzələninki isə trotil ekvivalenti təxminn 32 milyon ton olan nüvə 
sursatının  gücünə  bərabərdir.  Buna  görə  də  6-7,5  bal  güclü  zəlzələ  nüvə  zərbə  dalğasının 
0,1-0,3  kq/sm
2
  izafi  təzyiqinə  oxşar  tə’sir  göstərir,  nəticədə  bina  və  qurğuların  zəif  və 
qismən  zədələnməsi  baş  verir.  7,5-9  bal  zəlzələnin  təsiri  0,3-1  kq/sm
2
  izafi  təzyiqinki 
kimindir - bunlar orta dərəcəli və güclü dağıntılar törədir. 
9 baldan güclü zəlzələ, eləcə də 1 kq/sm
2
-dən artıq izafi təzyiqə malik zərbə dalğası isə 
tam  və  güclü  dağıntılar  zonası  yaradır,  xüsusən,  seysmik  təsirə  hesablanmış  tikililərin 
tamamilə dağılmasına səbəb olurlar. 
Zəlzələnin dağıdıcı təsirini təhlil edərkən aydın surətdə nəzərə çarpır ki, onun məhvedici 
nəticələri nüvə partlayışının zərbə dalğasında olduğu kimidir. 
Bununla belə, onların arasında fərqlər də var. Zəlzələ zamanı işıq şüalanması, nüfuzedici 
radiasiya, ərazinin radioaktiv zəhərlənməsi və elektromaqnit impulsu mövcud olmur, uçmuş 
binaların  qırıntılarını,  daş-kəsəyi  və  yerli  əşyaları  kənara  atan  qüvvə  meydana  çıxmır, 
bunun  sayəsində  də  belə  binalardan  bir  qədər  uzaqda  açıq  sahələrdəki  adamlar 
zədələnmələrə  məruz  qalmırlar.  Zəlzələ  yerində  dağıdılan  tikililərin  hissələri  kənara 
atılmadan aşağı çöküb qalaqlanır, yəni yerli uçqunlar yaradır, nəticədə onların sahəsi nüvə 
zədələnmə  ocağındakına  nisbətən  az  olur.  Bu  zaman  adətən  küçələrin  orta  hissəsi  uçqun 
qalaqları  ilə  tutulmur,  burada  nəqliyyat  vasitələri,  xilasetmə  işlərinə  cəlb  edilən  digər 
texnika hərəkət edə bilir. 
Bütün  bu  oxşarlıq  və  fərqlər  zədələnmə  ocaqlarında  aparılan  xilasetmə  və  digər 
təxirəsalınmaz  işlərin  nəinki  növlərini,  həcmini  və  ardıcıllığını,  eləcə  də  ümumiyyətlə 
onların təşkili və icrası qaydalarını da xeyli dərəcədə müəyyən edir. 
Xilasetmə  tədbirlərinin  həyata  keəirilməsinə  başçılıq  etmək  üzrə  MM  rəhbərlərinin, 
qərargahının,  dəstə  komandirinin  fəaliyyəti  demək  olar  ki,  bütün  hallarda  prinsipcə 
eynididir.  Bu  məsələlər  MM-in  idarə  edilməsinə  dair  mövzularda  nəzərdən  keçirildiyinə 
görə  onların  üzərində  dayanmadan,  müxtəlif  xəsarət  ocaqlarında  xilasetmə  işlərinin  icrası 
üsullarına diqqət yetirək. 
Ə
n  əvvəl  bütün  xəsarət  ocaqlarında  xilasetmə  işlərinə  mümkün  qədər  tez  başlamaq, 
onları  hər  cür  şəraitdə  gecə-gündüz,  bütün  işlər  sona  çatanadək  fasiləsiz  davam  etdirmək 

---