Microsoft Word magisr isi doc
Yüklə 0,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
21 - beynəlxalq nəqliyyat qovşaqlarının kəsişdiyi ərazilərdə yerləşən rüsumsuz zonalar; - xarici ticarətə yönəlmiş ixracyönümlü sənaye zonaları; - tətbiq edilən ölkədə mövcud olan elmi-texniki potensial əsasında yaradılan texnoloji-inkişaf parkları, yəni texnoparklar; - iqtisadiyyatın əhəmiyyətli sferalarından sayılan bank və sığorta xidməti zonaları; - idxal-sənaye zonaları və idxaləvəzedici məhsullar istehsal edilən zonalar. Təcrübədə isə heç də iqtisadi zonaların fəaliyyəti yalnız yuxarıda sadalanan özünəməxsus xüsusiyyətlərlə məhdudlaşmır. Demək olar ki, iqtisadi zonaların bütün növlərində digərlərinə məxsus cəhətlərə rast gəlmək mümkündür. Misal üçün, inanmaq çətin olar ki, texnoloji inkişaf parklarında bank xidmətləri, sığorta və ticarət əməliyyatları kimi xidmətlər göstərilməsin. Hazırda azad iqtisadi zonalarda fəaliyyət göstərən müəssisələrin böyük ə ksəriyyəti ciddi kapital qoyuluşlarına ehtiyac duyan yüngül sənaye sahəsini təmsil edən müəssisələrdir. Onlar əsasən tekstil və paltar, məişət elektronikası, idman malları, plastik kütlə məmulatları, mebel, ərzaq, içki istehsal edirlər. Lakin elə azad zonalar da vardır ki, onların ərazilərində daha çox ağır sənaye müəssisələrinin inkişaf etdirilməsinə səy göstərilir. Misal üçün, trinidad və Tobaqodakı ixracyönümlü sənaye zonasında neft və neft-kimya emalı müəssisələri üstünlük təşkil edirlər. Qrenadadakı azad iqtisadi zonalarda fəaliyyət göstərən müəssisələr burada hasil edilmiş boksit və alüminiumun emalı ilə məşğul olurlar. Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin iqtisadi zonalarında kimya, neft-kimya və avtomobil ş irkətləri üstünlük təşkil edirlər. Göstərilən ölkələrin azad zonalarında ağır sənaye müəssisələrinin yaradılması təbii ki, ilk növbədə bu ölkələrin təbii resursları ilə ə laqədardır. Qrenadada – boksit, Trinidad və Tobaqoda – neft, Birləşmiş Ərəb Ə mirliklərində - neft və təbii qaz. Ancaq yenə də qeyd etmək yerinə düşər ki, göstərilən üç ölkənin hakim dairələrinin siyasəti heç də öz ölkələrində yaradılmış azad iqtisadi zonalarda ağır sənayenin inkişaf etdirilməsinə yox, əksinə, artıq mövcud olan ağır sənaye müəssisələrinin əsasında ixracyönümlü sənaye
22 zonalarının yaradılmasına yönəldilmişdir. Bu ələlxüsus da ilk iki ölkəyə daha çox aiddir. Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinə gəldikdə isə deyə bilərik ki, burada sözün əsl mənasında qanunauyğun təkamül baş vermişdir: neft və qazın hasilatı və emal edilməsi ilə əlaqədar müəssisələrin yaradılması sonradan ağır sənayenin digər sahələrində, xüsusən də maşınqayırma sahəsində müəssisələrin meydana gəlməsi ilə nəticələndi. Bir çox azad iqtisadi zonaların sənaye inkişafının xarakterik cəhətlərindən biri də odur ki, burada yerləşən şirkətlər bir qayda olaraq yerli resurslardan istifadəyə daha az yer ayırırlar. Bu şirkətlərin fəaliyyət göstərdikləri ölkələrin yerli müəssisələri ilə zəif əlaqələr qurmalarının səbəbi kimi, iqtisadi zonaların qapalı xarakteri, orada fəaliyyət göstərən müəssisələrin istehsal profili və milli təchizatçıların zəif inkişaf etmiş potensiallarının olması izah edilir. Bu hal yuxarıda misal kimi göstərilən ölkələrə xas deyildir. Eyni zamanda da inkişaf etməkdə olan ölkələrdə fəaliyyət göstərən bir çox xarici şirkətlər yerli xammallardan və onların əsasında yaradılmış yarımfabrikatlardan istifadə etməkdə maraqlı olurlar. Onların bir çoxu bu ölkələrin azad iqtisadi zonalarında yerli xammalı emal edəcək iri sənaye zavodları yaratmışlar. Bundan başqa daha bir amil də özünü göstərir: bir qayda olaraq, yerli xammaldan istifadə edən emaledici müəssisələr bu xammalların mənbələrinin yaxınlığında yerləşirlər (bu şaxta, neft quyusu və ya su elektrik stansiyası ola bilər). Eyni zamanda da ixracyönümlü sənaye zonaları adətən iri məskunlaşma məntəqələrinə və ya sənaye mərkəzlərinə qonşu ərazilərdə formalaşırlar. Xammal resurslarının emalı ilə məşğul olan şirkətlər əsasən iri müəssisələr olur və öz fəaliyyətlərini bir neçə il irəliyə planlaşdıraraq uzunmüddətli müqavilələr əsasında çalışırlar. Bununla da onlar azad iqtisadi zonada elektron məmulatların yığımı ilə məşğul olan adi zavoddan və ya paltar tikən ixtisaslaşmış müəssisələrdən fərqlənirlər. Adətən belə hesab edilir ki, azad iqtisadi zonalara daha çox iri və güclü reputasiyaya malik şirkətlər birbaşa investisiyalar yatırırlar. Lakin digər tərəfdən də, dünya praktikası göstərir ki, güclü transmilli korporasiyalar heç də azad zonaların üstünlükləri və imkanlarına ehtiyac duymurlar. Onlar istənilən 23 ölkədə və istənilən adi şəraitdə belə öz fəaliyyətlərini qura bilərlər. Əgər hansısa ölkədəki mühit və şərtlər kifayət qədər əlverişli deyilsə belə, yenə də çətin ki azad iqtisadi zonalar tərəfindən təklif edilən üstünlüklər bu cür korporasiyaların beynəlxalq inkişafa dair strategiyalarını dəyişə bilsin. Bunun da əsas səbəblərindən biri də odur ki, bir çox ölkələrin azad iqtisadi zonalarında investorlar iri, məşhur transmilli korporasiyalar deyil, əksinə, xarici investisiyalar bazarına birinci dəfədən çıxan böyük olmayan firmalardır. Öz ərazilərindəki azad iqtisadi zonalara kiçik xarici investorları cəlb etməyə çalışan Meksika, Yamayka, Mavriki kimi ölkələrin təcrübəsi sübut edir ki, sənaye cəhətdən inkişaf etmiş ölkələrə məxsus orta və ya kiçik firmalar bir növ iri ş irkətlərin fəaliyyətini tamamlayırlar. Kiçik firmalar tez dəyişilən mühitə vaxtında reaksiya verir və ona daha rahat uyğunlaşırlar və bu ölkələrin daxili bazarının tələbatlarını ödəmək iqtidarına malik olurlar. Xarici kapitalın cəlb edilməsi baxımından inkişaf etməkdə olan ölkələr belə kiçik firmaların fəaliyyətindən daha tez yararlanmışlar, belə ki, bu cür ş irkətlər iri transmilli korporasiyalardan fərqli olaraq bu sahədə daha sürətlə hərəkət edirlər. Ağır iqtisadi vəziyyətdə olan regionlarda bizneslə məşğul olmaq arzusunda olan sahibkarlar üçün vergiqoyma sahəsində bir sıra güzəştlər verilməyə başlandı, onların fəaliyyəti isə daha az məhdudlaşdırıldı. Bundan başqa, biznesmənlər burada adətən yerli qanunvericilik normativləri ilə qadağan edilən bəzi ə məliyyatları da həyata keçirmək hüququ aldılar. Belə zonaların sərhədləri daxilində banklar azad surətdə istədikləri valyuta ilə əməliyyatlar apara bilər və zona xaricində yaşayan müştərilərlə işgüzar münasibətlər yarada bilərdilər. Belə desək, burada valyuta mübadiləsi, kapitalın hərəkəti və s. üzərində nəzarət qoyulmurdu. Uzun müddət ərzində azad iqtisadi zonalar ərazisində əsasən kommersiya fəaliyyəti xarakterik idi. qtisadi zonalarda mallar anbarlara yığılır və yalnız o əməliyyatlara məruz qalırdılar ki, bu zaman onların keyfiyyəti yüksəldilsin və xarici görkəmi yaxşılaşdırılsın və yalnız 60-cı illərin əvvəllərində azad iqtisadi zonalar ərazisindəki malların emalına icazə verildi. Adətən bu zaman bu və ya Yüklə 0,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|