Microsoft Word meyve terevez

 

 

115

Innabın 600-ə qədər sortu vardır. Azərbaycanda isə 30-dan çox yerli sortlar 

var. Innabın Azərbaycan, Abşeron, Şirvan, Tacikistan, 1 №-li Çin, 2 №-li Çin, 3 

№-li Çin sortları Azərbaycanda becərilir. 

Innab təzə və qurudulmuş halda yeyilir. Ondan kompot və qənnadı məmulatı 

hazırlanmasında istifadə edilir. 

Iydə  (Elaeagnus angustifolia L.) yabanı halda Şimali Qafqazın  şərq 

rayonlarında, Azərbaycanın Kür və Araz çaylarının kənarlarında geniş sahələr 

tutur. Bu bitkinin mədəni sortları Azərbaycanın aran hissələrində olduqca çoxdur. 

Iydənin meyvəsi uzunsov oval şəklindədir,  ətliyi  şirin və azacıq turşumtuldur. 

Meyvəsinin qabığı boz sarı, tünd darçını, qırmızı rəngdə olur. 

Iydənin meyvəsi çox qidalı və uzun müddət saxlanılmağa davamlıdır. Ətliyi 

meyvəsinin 52%-ni təşkil edir. Tərkibində 40% şəkər, o cümlədən 20% fruktoza, 

10% azotlu maddə, kalium və fosfor duzları vardır. Sortlarından Xurmayı, Innabı 

və Didivar qədimdən becərilir. Meyvəsi təzə halda yeyilir, ondan hazırlanmış unu 

çörəyə və başqa yeməklərə qatırlar. Təzə meyvələrindən spirt alınır. 100 kq-dan 13 

litr spirt almaq olar. 

Tut  rənginə görə  Ağ tut (Morus alba L.)  və Qara tut (Morus nigra L.) 

qrupuna ayrılır. Qara tuta Xartut da deyilir. Tutun Azərbaycanda və Orta Asiyada 

keyfiyyətli və iri meyvəsi olan növ müxtəliflikləri vardır. Ağ tutun meyvəsi silindr 

şəklində, rəngi ağ yaşılımtıl, ağ sarımtıl və ya ağ  çəhrayı, dadı  şirindir. Xartutun 

meyvəsi tünd qara, qırmızı  və ya tünd bənövşəyi rəngdə, turşa-şirin dadlı  və 

ətirlidir. 

Ağ tutun tərkibində 23%-ə  qədər  şəkər, üzvi turşular, zülal, pektin, yağ, 

vitaminlər və dəmir vardır. Xartutun tərkibində 9% şəkər, 2,86% üzvi turşu, 2,03% 

zülal, 0,36% zülalsız azotlu maddələr, 0,55% pektin maddəsi vardır. Ağ tutdan 

doşab, riçal, sirkə, tut arağı hazırlanır. Xartutdan mürəbbə, şirə və jele hazırlanır. 

Azərbaycanda ağ tutun ən çox yayılmış sortlarından  Şahtut, Bidanə  və  Xərci 

tutlarıdır. 

                                              

---

 

 

116

 

 3.5.3. Tropik meyvələr 

 

Bananın  (Mussa paradisiaca, Musaceae fəsiləsi) ölkəmizə 

Vyetnam, Hindistan, Qvineya, Meksika və başqa tropik ölkələrdən daxil 

olur. Bir saplaq üzərində 10-15 ədəd banan olur, bir neçə saplağı isə 

salxım  əmələ  gətirir. Bir salxım 150-200 banandan ibarətdir, çəkisi 50 

kq-a qədər olur. Tərkibi yetişmə dərəcəsindən asılıdır. Kal bananda 18% 

nişasta, 1,5% şəkər olur. Yetişmişlərdə isə nişasta 2%-ə  qədər azalır, 

şəkər isə 19%-ə çatır.    Orta hesabla tərkibində 7% su, 18-22% şəkər, 

0,8% sellüloza, 0,2% yağ, 0,3% alma turşusu, 348 mq% kalium və 42 

mq% maqnezium vardır. Vitaminlərdən 10-12 mq% C, 0,04 mq% B

1

, 

0,06 mq% B

2

, 0,2 mq% 

β-karotin, həmçinin U (ulsuz) vitamini vardır.  

Banan xoşagələn ətirli və şirin dadlıdır. 100 qr banan 90 kkal və ya 

384 kCoul enerji verir. Keyfiyyəti QOST P 51603-2000 müəyyən 

olunur. 

400-dən çox sortu var. Təyinatına görə banan sortları üç qrupa 

bölünür. Aşxana (Kavendiş,Qro Mişel, Lakatan), desert (Alma banan, 

Ledis finqers, Qırmızı) və tərəvəz(Fransa planteyni, Buynuzlu planteyn, 

Abissin bananı) banan sortları. Tərəvəz bananı kulinariya emalından 

keçirildikdən sonra qidaya sərf olunur. 

Ananasın (Ananas comosus, Bromeliaceae fəsiləsi) vətəni Cənubi 

Amerikadır.  Əsasən Kubada, Braziliyada, Meksikada, Hindistanda, 

Çində, Seylon adasında becərilir. Bunun çəkisi orta hesabla 1,5-2 kq-dır. 

Bəzilərinin çəkisi isə 5 kq-a çatır. Meyvəsinin 66-67%-ni ətliyi, 23-

---

 

 

117

24%-ni qabığı, 4,5-5,0%-ni bərk özəyi, üzərindəki ləçəkləri (sultanalar) 

4-5%, zoğu 0,5-0,8% təşkil edir. 

Ananasın 100-dən çox sortu var. Ən çox yayılmış sortlarından 

Cayenne, Queen, Spanish, Abacaxi, Maipure və s. göstərilə bilər. 

Meyvəsinin bir ədədi 1-2,5 kq-dır. Ananasdan həm təzə, həm də emal 

edilmiş (şirə, kompot, mürəbbə) halda istifadə edilir. 

Tərkibində 11-20% karbohidrat (o cümlədən 8-18% saxaroza), 0,4-

0,5% zülal, 0,1-0,2% yağ, 0,3-0,4% minerallı maddə, 0,5-1,6% üzvi 

turşu, 19-21 mq% C, 0,06 mq% 

β-karotin, 0,08 mq% B

1

, 0,03 mq% B

2

 

vitamini vardır. Ananasın keyfiyyəti ISO 1838-75-ə görə müəyyən 

olunur. 

Iran xurması (Xurma palması, Phoenis dactylifera.) tropik meyvə 

olduğundan,  əsasən  şimali Afrikada, MƏR-də  və Iranda becərilir. 

Türkmənistanın cənub rayonlarında yetişdirilir. Bu meyvə yarımşirəli 

olmaqla uzunsov yumru formadadır.  Ətli hissəsinin daxilində sümük 

çəyirdək yerləşir. Pərakəndə ticarətə qurudulmuş halda daxil olur. 

Qurusunun tərkibində 17-28,7% su, 62% şəkər (invertli və saxaroza), 

1,9-3% azotlu maddə, 0,2-1% yağ, 3,6% sellüloza, 2,9-3,3% pentozanlar 

və 1,2-2% minerallı maddələr vardır. 

Manqo (Mangifera indica, Anacardiaceae  fəsiləsi). Vətəni Birma, 

Şərqi Hindistan və Himalay dağlarının  ətəkləridir. Dünyada hər il 16 

milyon ton manqo istehsal edilir ki, bunun da 65%-i Hindistanın payına 

düşür. Manqo çəyirdəkli meyvələr qrupuna aiddir. Hər meyvənin 

daxilində iri çəyirdəyi olur. Qabığı  sıx və hamardır. Meyvələrinin 

uzunluğu 8-24 sm, diametri 5-10 sm olmaqla bir ədədinin kütləsi 250-

---