Microsoft Word muasir idar?Etm? N?Z?Riyy?L?Ri magistr Dissertasiyas? docx

74 
 
müvafiq peşələr üzrə işin istehsalat – texniki cəhətdən təsvirindən (əmək alətləri və 
cisimləri,  əmək  şəraiti,  texnoloji  proseslər)  və  peşələr  üzrə  əməyin  məzmunundan  
(işçinin funksiyası, vərdişi, zəruri nəzəri və təcrübi biliyi) ibarətdir. 
Ə
mək  məhsuldarlığının  yüksəldilməsinə  əməyin  ixtisaslı  və  ya  ixtisassız 
olması da təsir edir.  xtisaslı əmək müəyyən iş növünü icra etmək üçün zəruri bilik, 
bacarıq  və  istehsalat  vərdişi  tələb  edən  əməkdir.  xtisassız  əmək  isə  bu  kimi 
məsələləri  tələb  etməməklə  yanaşı  sadə  iş  qüvvəsinin  təzahürü  kimi  çıxış  edir. 
xtisaslı əmək ixtisassız əməyə nisbətən vahid iş vaxtı ərzində daha çox dəyər yaradır 
və  bu  səbəbdən  məhsuldarlığa  daha  çox  təsir  göstərir.  Bu  baxımdan  işçilərin 
ixtisaslarının  artırılması  mühüm  əhəmiyyət  kəsb  edir.  Burada  işçinin  ixtisas 
dərəcələrinin  müəssisə  üzrə  işlərin  tarif  dərəcələrinə  uyğun  gəlməsi  əsas 
məsələlərdəndir.  Ona  görə  də  tarif  dərəcələri  işin  mürəkkəbliyini  və  işçinin  ixtisas 
səviyyəsini, habelə əmək şəraitini dəqiq olaraq əks etdirməlidir.  
Eyni  zamanda  işçilərin  orta  ixtisas  dərəcələrinin  müəyyən  edilməsi  əmək 
məhsuldarlığına təsir  baxımından  əhəmiyyət daşıyır. Cədvəl 3.1.2-ə nəzər salaq: 
Cədvəl 3.1.2 
xtisas dərəcəsi 
Keçən il 
Hesabat ili 
fəhlələrin sayı 
ixtisas dərəcə 
(məbləği) 
fəhlələrin sayı 
xtisas dərəcə 
(məbləğ) 
I 
110 
320 
130 
380 
II 
160 
600 
130 
480 
III 
100 
460 
80 
360 
Cəmi 
370 
1380 
340 
1220 
Orta ixtisas 
dərəcəsi 
3.72 (1380 / 370) 
3.58 (1220 / 340) 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Cədvələ  nəzər  saldıqda  görürük  ki,  orta  ixtisas  dərəcəsi  keçən  ilə  nisbətən 
aşağıdır.  Orta  ixtisas  dərəcələri  plana  uyğun  olduqda  bu  daha  əlverişlidir.  Çünki 

---

75 
 
faktiki  ixtisas  dərəcəsinin  aşağı  olduğu  təqdirdə  zay  məhsul  istehsalı  ehtimalı  artır, 
həmçinin  faktiki  ixtisas  dərəcəsi  yuxarı  olduqda  isə  yuxarı  ixtisaslı  fəhlələr  aşağı 
dərəcəli işlə təmin olunur ki, bu da əlavə xərclər tələb edir. Təhlil zamanı fəhlələrin 
və işlərin ixtisas dərəcələrinin quruluşu da nəzərə alınır (Cədvəl 3.1.3). 
Cədvəl 3.1.3 
Tarif 
Fəhlələrin tarif 
dərəcələri üzrə 
quruluşu 
ş
lərin tarif dərəcələri 
üzrə quruluşu 
Kənarlaşma 
I 
8.3 
2.3 
+6 
II 
14.6 
4.2 
+10.4 
III 
35.4 
17.1 
+18.3 
IV 
20.5 
30 
-9.5 
V 
20.0 
45.2 
-25.2 
Cəmi 
98.8 
98.8 
00 
 
 
 
 
 
 
 
 
Bunlarla  yanaşı,  işçinin  zehni  gərginliyi,  işinin  keyfiyyəti  və  prosesin  gedişi 
üçün  onun  maddi  və  mənəvi  məsuliyyəti,  işçinin  nəzəri  və  praktiki  peşə  hazırlıq 
dərəcəsi, fiziki və zehni-psixoloji yüklənməsi, təşkilatçılıq və təşəbbüskarlıq istedadı 
mühüm bir amil kimi nəzərə alınmalıdır.  
Təkcə peşə-ixtisas hazırlığı deyil, eyni zamanda iş vaxtından səmərəli istifadə 
də  əmək  məhsuldarlığının  səviyyəsinə  təsir  edən  əsas  amillərdəndir.  K.Marks  iş 
vaxtını əmək sərfinin ölçüsü və istehsalın tənzimləyicisi hesab edirdi.  ş vaxtı maddi 
nemətlər istehsalının başlıca şərti kimi çıxış edir. Ona görə də vaxta qənaət tərəqqiyə 
gətirib çıxarır. M.Voffe və P.Voffe yazırdılar ki, əmək məhsuldarlığının ölçülməsi iş 
vaxtı  vahidinə  görə  hesablanır.  V.N.Belkin  sübut  etdi  ki,  əmək  məhsuldarlığı  vaxt 
vahidindən  istifadənin  səmərəliliyini  və  ya  vaxt  vahidində  əməyin  səmərəliliyini 
xarakterizə edir. 

---

76 
 
ş
 vaxtından səmərəli istifadə etmək üçün iş vaxtı itkisini müəyyən etmək mühüm 
ə
həmiyyət kəsb edir.  ş vaxtı itkisinin minimum həddi daim saxlanılmalıdır.  ş vaxtı 
itkisinin tədqiqi və aradan qaldırılması istehsal gücündən dolğun istifadə edilməsinə, 
vaxt  vahidi  ərzində  istehsal  edilən  məhsulun  artmasına,  əmək  məhsuldarlığının 
yüksəlməsinə, iş gününün tərkibində məhsuldar vaxtın çoxalmasına səbəb olur. 
ş
 vaxtı iki istiqamətdə təhlil edilir: 
1.
  ş vaxtının itkisi (boş dayanmalar); 
2.
  ş  vaxtından  qeyri-məhsuldar  istifadə  edilməsi  (zay  məhsulun  istehsal 
edilməsi) 
 
ş
 gününün itkisi aşağıdakı kimi müəyyən edilir: 
 
 
 
 
 = 
     (3.1.2) 
12
 
 – iş gününün itkisi əmsalı 
SN – iş saat normaları 
S – iş saatları 
 
Ə
mək  məhsuldarlığına  təsir  edən  amillərdən  biri  də  kadrların  sabitliyi,  işdən 
getmə (kadr axıcılığı) səviyyəsidir. Bu amil işin normal icrasının əsas şərtidir. Kadr 
axıcılığı tədqiq tələb edən məsələlərdəndir. Xüsusən təcrübəli kadrların işdən getməsi 
ə
mək məhsuldarlığının səviyyəsinə mənfi təsir edir.  
 
ş
çi axıcılığı bəzi real səbəblərlə (öz xahişi ilə getmək, oxumağa, hərbi xidmətə 
getmək)  əlaqədar  olsa  da,  eyni  zamanda  özbaşına  işin  tərk  edilməsi,  üzürsüz 
səbəblərə  görə  işə  gəlməməklə  əlaqədar  işdən  azad  edilməsi  kimi  məsələlər  də  var. 
Bu  da  əmək  intizamının  aşağı  olması  səbəbindəndir.  şdəngetmə  vəziyyətini 
                                                            
12
  stinad olunan mənbə: Qasımov M.Ə “Əmək məhsuldarlığının səviyyəsinə təsir edən əsas amillərin təhlili”: Kurs 
Layihəsi. Bakı, 2010, səh. 26. 
 
S
SN

---