Microsoft Word mulki huquq doc

 

46 

rin hamısını hüquqi cəhətdən formulə edə bilməməsindən ibarətdir. Belə ki, normativ akt işlənib hazırlan-

dıqda bu və ya digər ictimai münasibət nəzərə alınmır. Ümumiyyətlə, heç bir qanunvericilik bütün ictimai mü-

nasibətlərin hamısını hüquqi cəhətdən rəsmiləşdirmək, qaydaya salmaq və nəzərə almaq gücündə deyildir.  

Mülki hüquqda boşluüun yaranmasına dəlalət edən ikinci hal mülki hüquqla tənzimlənməli olan ictimai 

münasibətlərin  həmişə  durmadan  dinamik  surətdə  inkişaf  etməsindən  ibarətdir.  Bəzi  hallarda  müvafiq 

mülki qanunvericilik aktı qəbul edildikdən sonra əmlak və şəxsi qeyri-əmlak münasibətləri yaranır. Bu münasi-

bətlərin hüquqi təbiəti və əlamətləri onların mülki hüququn nizamasalma predmetinə aid edilməsini şərtləndirir. 

Həmin münasibətlər mülki hüquq normaları ilə tənzimlənməyi tələb edir. Bu cür normalar isə yoxdur. Deməli, 

mülki hüquqda boşluq göz qabağındadır.  

Mülki hüquqda boşluüun əmələ gəlməsini şərtləndirən üçüncü hal hüquq texnikasının qüsurlu olmasından 

ibarətdir. Hüquq texnikası dedikdə, hüquq normalarının, normativ aktların hazırlanması zamanı, habelə anla-

yışların formulə edilməsində və s. istifadə olunan üsulların, vasitələrin və qaydaların məcmusu başa düşülür. 

Hüquqi texnikanın vasitəsi ilə mülki hüquq normaları normativ hüquqi aktın maddələrində əks olunur. O, əsa-

sən hüquqi materialın təşkili ilə, onun xaricən ifadələr olunması ilə bağlıdır. Mülki hüquq normaları normativ 

aktda  elə  təzahür  etməlidir  ki,  o,  hüquqyaratma  subyektinin  aydın  və  başa  düşülən  iradəsini  ifadə  edə  bilsin. 

Hüquq normasının əsl məzmunu onun normativ aktın mətnindəki formulasına uyüun gəlməlidir. Onlar arasında 

ziddiyyət ola bilməz. Göstərilən tələblər pozularsa, onda bu, hüquqi texnikanın qüsurlu, qeyri-mükəmməl olma-

sını göstərir.  

Mülki  hüquqda  boşluüu  aradan  qaldırmaüın  yeganə  üsulu  səlahiyyətli  dövlət  orqanı  tərəfindən  lazım  olan 

hüquq  normasının  qəbul  edilməsindən  ibarətdir.  Müvafiq  orqan,  hüquqi  məsələni  həll  etdiyi  zaman  hüquqda 

boşluq müəyyənləşdirdikdə, o, dərhal norma yarada bilmədiyinə görə bu boşluüu doldura bilməz. Bu normanın 

yaradılması üçün hüquqyaratma subyektlərinin fəaliyyət göstərmələri tələb edilir. Amma bu üsulla tez bir za-

manda operativ surətdə mülki hüquqda boşluüu aradan qaldırmaq çox vaxt və əksəriyyət hallarda mümkün ol-

mur. Belə ki, zəruri hüquq normasının qəbul edilməsi norma yaradıcılıüı (hüquq yaradıcılıüı) prosesi ilə bağlıdır. 

Norma yaradıcılıüı (hüquq yaradıcılıüı) xüsusi növ fəaliyyət olub, normativ hüquqi akt kimi «məhsul» hazırlayır.  

Amma müvafiq hüquqi məsələ tənzimlənməyi, qaydaya salınmaüı və həll olunmaüı tələb edir. Hüquqtətbi-

qetmə  orqanının  (məhkəmənin  və  s.)  ixtiyarı  yoxdur  ki,  müvafiq  hüquq  normasının  olmamasına  görə  həmin 

məsələni həll etməkdən imtina etsin və boyun qaçırsın. Bu orqan həm də durub gözləməli deyil ki, yeni mülki 

hüquq norması yaradılsın. Belə halda çıxış yolu nədədir? 

Göstərilən vəziyyətdə konkret hüquqi məsələni və işi analogiya institutunun köməyi ilə həll etmək mümkün 

olur. Bu institutu dünyanın demək olar ki, bütün, hər şeydən əvvəl, roman-german və ingilis-amerikan mülki 

hüquq ailələri tanıyır. Analogiya anlayışı qədim Roma hüququna da məlum idi. 

Dediklərimizdən belə bir nəticəyə gələ bilərik ki, mülki hüquqda boşluq yarandıqda, yəni müəyyən konkret 

məsələ mülki hüquq vasitəsilə həll edilməli olduqda, lakin qanunvericilikdə onun hüquqi cəhətdən həlli nəzərdə 

tutulmadığı  hallarda,  onda  həmin  məsələ  analogiyanın  köməyi  ilə  qaydaya  salınır.  Analogiya  (yunanca 

analogia - uyüunluq, oxşarlıq) dedikdə həyati halların və hüquq normalarının oxşarlıüı, uyüunluüu başa düşülür.  

Hüququ tətbiq edən orqanın analogiyadan istifadə etməsi hüquqda boşluüun aradan qaldırılmasına səbəb ol-

mur. Analogiya ancaq konkret məsələnin öhdəsindən gəlir, maneəni aşır və dəf edir. O, həm də yeni mülki hü-

quq normasının yaradılmasına dəlalət etmir. Analogiya tətbiq edildikdə hər bir konkret iş özrə fərdi qərar qəbul 

edilir. Bu qərar oxşar münasibətlər üçün məcburi qüvvəyə malik deyildir. Analogiya hüquqda boşluüu aradan 

qaldırmasa da, o, gələcəkdə oxşar işlərin həllinə kömək edə bilər.  

Analogiyanın tətbiq edilməsi konkret işin özbaşına həll edilməsi demək deyil. Belə ki, bu institutun vasitəsi 

ilə hüquqi məsələ həll edilərkən qanunçuluq və ədalət kimi prinsiplər əsas götürülür. Burada ümumən bütövlük-

də hüquq sistemində və ya oxşar münasibəti tənzimləyən ayrı-ayrı hüquq normalarında ifadə olunan dövlət ira-

dəsi mühüm rol oynayır. 

Sivilistika elmində və qanunvericilikdə analogiyanın iki növü fərqləndilir: qanunun analogiyası; hüququn ana-

logiyası. Bunlar tənzimlənməyi və həll edilməyi tələb edən konkret məsələni qaydaya salmaüın iki cür operativ 

metodudur.  

Analogiya institutuna münasibət birmənalı deyil. Belə ki, bu institutdan bütün hüquq sahələrində eyni qayda-

da və dərəcədə istifadə olunmur. Elə hüquq sahəsi vardır ki, burada analogiyanın tətbiqi istisna edilir. Məsələn, 

cinayət hüququnda analogiyadan istifadə edilməsi yolverilməzdir. Bu hüquq sahəsində «qanunda göstərilməyən 

və  nəzərdə  tutulmayan  cinayət  yoxdur»  kimi  dönməz  prinsip  fəaliyyət  göstərir.  Bu  prinsip  şəxsin  müdafiəsi 

üçün təminat rolunu oynayır. Cinayət hüququndan fərqli olaraq mülki hüquq analogiyadan istifadə olunmasını 

yasaqlamır, əksinə, qanunvericilik qaydasında onu möhkəmləndirir (MM-in 11-ci maddəsi).  

---