Microsoft Word mulki huquq doc

 

47 

2. Qanunun analogiyası  

Elə hallar yaranır ki, mülki hüquqla tənzimlənməli olan konkret ictimai münasibəti nizama salmaq üçün mü-

vafiq  hüquq  norması  olmur.  Belə  vəziyyətdə  həmin  münasibəti  tənzimləmək  üçün  bu  münasibətə  oxşar  olan 

münasibəti  qaydaya  salan  hüquq  normasından  istifadə  olunur.  Oxşar  münasibəti  qaydaya  salan  həmin  norma 

tətbiq edilir və bununla nizamlanması tələb edən müvafiq ictimai münasibət tənzimlənir. Bu cür operativ üsula 

qanunun analogiyası deyilir.  

Qanunun analogiyası dedikdə, konkret ictimai münasibətlərin dəqiq müəyyən olunmuş mülki hüquq 

norması əsasında deyil, bunlara oxşar münasibətləri nizama salan hüquq norması vasitəsilə tənzimlən-

məsi başa düşülür. Bu institut mülki qanunvericilikdə müvafiq münasibəti rəsmiləşdirən birbaşa konkret nor-

manın ifadə edilməməsi özündən həmin münasibətə oxşar münasibəti nizama salan normanın tətbiq edilməsini 

nəzərdə tutur. Hüquqtətbiqetmə orqanı oxşar münasibəti rəsmiləşdirən mülki hüquq normasını tətbiq etməklə 

mülki qanunvericilikdəki boşluüun  yerini doldurur. Qanunun analogiyası hüquqda boşluüun tamamlanmasına 

və doldurulmasına yönələn operativ xarakterli müstəsna vasitə və üsuldur.  

Qanunun analogiyası yalnız müəyyən şərtlər əsasında tətbiq edilə bilər. Bu şərtlər ondan dözgün istifadə olunma-

sını təmin edir. Qanunda həmin şərtlərə əməl olunması nəzərdə tutulur (MM-in 11-ci maddəsi). Əgər nəzərdə tutu-

lan şərtlərdən biri pozularsa, qanunun analogiyasının tətbiqindən söhbət gedə bilməz.  

Birinci şərt ondan ibarətdir ki, tənzimlənməli olan ictimai münasibət mülki-hüquqi xarakterə malik ol-

malıdır. Bu, o deməkdir ki, hüquqi cəhətdən nizama salınmaüı tələb edən ictimai münasibət öz əlamətinə görə 

mülki hüququn predmetinə daxil olmalıdır. Daha doürusu, bu münasibət ya dəyər xarakterli əmlak münasibəti, 

ya da ki şəxsi qeyri-əmlak münasibəti olmalıdır.  

kinci  şərt  ondan  ibarətdir  ki,  hüquqi  cəhətdən  nizama  salınmaüı  tələb  edən  ictimai  münasibət  mülki 

qanunvericiliklə və ya tərəflərin sazişi (razılaşması) ilə birbaşa təznimlənməməlidir. Mülki qanunvericilik-

də həmin münasibəti rəsmiləşdirən konkret və dəqiq müəyyən olunmuş mülki hüquq norması ifadə edilmir. Bu 

münasibətin qaydaya salınması yolları həmin münasibətdə iştirak edən tərəflərin öz aralarında bağladıqları mü-

qavilədə də göstərilmir. Tərəflər üçün qanun rolunu oynamasına baxmayaraq, müqavilədə müvafiq münasibətin 

tənzimlənməsi qaydası nəzərdə tutulmur. Göstərilən halları heç bir şübhə yeri qalmadan müəyyənləşdirmək la-

zımdır.  

Üçüncü  şərt  ondan  ibarətdir  ki,  hüquqi  cəhətdən  tənzimlənməyi  tələb  edən  müvafiq  ictimai  münasibətə 

tətbiq oluna bilən işgözar dövriyyə adəti olmamalıdır. Söhbət sahibkarlıq fəaliyyətinin hər hansı sahəsində 

yaranan və geniş tətbiq edilən, qanunvericilikdə nəzərdə tutulmayan davranış qaydasından gedir. Əgər müvafiq 

münasibəti bu davranış qaydası ilə tənzimləmək mümkün olarsa, onda qanunun analogiyasından istifadə olun-

mur. 

Dördüncü şərt ondan ibarətdir ki, hüquqi cəhətdən tənzimlənməyi tələb edən ictimai münasibətə oxşayan 

münasibət və bu münasibəti tənzimləyən mülki hüquq norması müvcud olmalıdır. Məsələn, kredit müqa-

viləsini yeni MM tənzimləmir. Bu müqaviləyə oxşar olan borc müqaviləsidir. Borc müqaviləsinin tənzimlənmə-

sinə MM bir sıra hüquq norması həsr etmişdir. Ona görə də kredit müqaviləsini qaydaya salmaq tələb olunan 

hallarda, borc müqaviləsi haqqında normalardan istifadə etmək olar.  

Biz mülki qanunvericilik aktlarında tez-tez gündərici maddələrə rast gəlirik. Gündərici maddələr müvafiq 

münasibətin buna oxşar olan münasibət kimi tənzimlənməsi haqqında göstəriş ifadə edir. Məsələn, MM-in 662-

ci maddəsinin 2-ci bəndində göstərilir ki, dəyişmə müqaviləsinə alqı-satqı haqqında göstərişlər müvafiq surətdə 

tətbiq edilir. MM-in 787-ci maddəsinə görə broker müqaviləsinə tapşırıq müqaviləsi haqqında qaydalar tətbiq 

edilir. Onun başqa bir maddəsində (maddə 700) qeyd edilir ki, icarəyə əmlak kirayəsi haqqında müddəalar mü-

vafiq surətdə tətbiq edilir. Burada söhbət mülki qanunvericilikdəki boşluqdan getmir. Bunlar müvafiq məsələni 

tənzimlənməyin üsulu, xüsusi xarakterli hüquqi-texniki vasitəsidir. Ona görə də göstərilən hallar qanunun ana-

logiyası hesab olunmur.  

Beşinci şərt ondan ibarətdir ki, oxşar münasibəti tənzimləyən mülki hüquq norması hüquqi cəhətdən tən-

zimlənməyi tələb edən ictimai münasibətin mahiyyətinə zidd olmamalıdır. Tətbiq edilməli olan hüquq nor-

ması öz hüquqi təbiətinə və xarakterinə görə müvafiq münasibətə uyüun gəlməlidir. Əgər onlar arasında ziddiy-

yət olarsa, onda qanunun analogiyası tətbiq edilmir. Məsələn, mülkiyyət hüquq normalarını qanunun analogiya-

sı qaydasında şəxsi qeyri-maddi nemətlərlə bağlı əmələ gələn münasibətlərin hamısına tətbiq etmək olmaz.  

Qanunun analogiyası institutunu bir sıra qabaqcıl və sivil ölkələrin qanunvericiliyi də tanıyır. Biz ona Alma-

niya, Fransa, Hollandiya, Isveçrə, Avstriya və digər ölkələrin qanunvericiliyində rast gələ bilərik.  

Qanunun anologiyasına müəssisələrin alqı-satqı müqaviləsini misal göstərmək olar. Belə ki, bu konstruksi-

yanı Mülki Məjəllə tənzimləmir. Ona görə də həmin konstruksiya alqı-müqaviləsi haqqında normalarla nizama 

salınır.  

---