Microsoft Word Munasib?tl?rin balaslasd?r?lmas? I cild doc
Yüklə 4,18 Mb. Pdf görüntüsü
|
55 əsərdə siyasi idarətemədə fəndlərdən istifadə edilməsi, məharətin müxtəlif yollarının mövcudluğu, məqsədə çatmaq üçün real şəraitlərdə hərəkətlərin və görülməli tədbirlərin əsasları, eləcə də dövlət rəhbərinin məharəti və qabiliyyəti, hadisələri düzgün dəyərləndirmək və əvvəlcədən tədbirlər görmək bacarığı və istedadı (nəzəriyyə “idarəetmə mexaniksaı haqqında” təlim kimi də dəyərləndirilir) əsas predmet olaraq götürülsə də, siyasətin etika üzərində qələbəsi mahiyyəti öz əksini tapsa da, 1 ondan bir neçə əsr qabaq yazılan “Siyasətnamə” əsərində isə hökmdarın ədalətliyi məsələsi başlıca predmet olaraq qarşıya qoyulmuşdur. Bu baxımdan orta əsrlərdə mövcud olmuş Səlcuqilər dövlətinin sultanlarından olan Alp Arslan (1063-1072) və Məlik şahın (1072-1092) vəziri olmuş Xacə Nizamülmülk Həsən ibn Əli (1017-1092-ci illərdə yaşamışıdr) özünün “Siyasətnamə” əsərində yazır: “Şahlar allahı-onun şəni böyük olsun-razı salmalıdırlar, allahın (adı böyük olsun) razılığı ilə xalqa edilən ehsan, onlar arasında yayılan ədalətlə olar. Xalqın dühası şahın dühası ilə birləşdikdə ölkə möhkəmlənər, günü-gündən inkişaf edər, dövlət qapıları açılar və xoşbəxtlik hökmdarın üzünə gülər; bu dünyada yaxşı ad qazanar, o dünyada hesabı yüngül olar. Odur ki, deyiblər: “ Dövlət küfr ilə dağılmaz, zülm ilə dağılar”. 2 Şahların şikayətə baxmaları, ədalət, mərhəmət və xeyirxahlıqları haqqında belə bir fikir bildirir: “Çarə yoxdur, padşah ən azı həftədə iki gün şikayətə baxıb zalimlərə cəza verməli, bilavasitə öz qulağı ilə rəiyyətin sözünü eşitməlidir. Onlar mühüm olan məsələləri deməli, hər məsələ haqqında isə şah fərman verməlidir. Elə ki, şahın həfətədə iki dəfə məzlumları, şikayətçiləri qəbul edib onlara qulaq asma xəbəri ölkəyə yayıldı, bütün zalimlər
1 Bax, N.Makiavelli. Hökmdar. Tərcümə edəni Fikrət Təbibi (Xəlilov). XXI Yeni Nəşrlər Evi, Bakı.2007, 132 səh. 2 Nizamülmülk Siyasətnamə.-Bakı: Elm, 1987.-208 səh., farscadan tərcümə, əsər və müəllif haqqında qeydlər R.Sultanovundur. kitabda səh. 34 . 56 vahiməyə düşüb yerlərində rahat oturar və cəzanın qorxusundan heç kəsə əziyyət verməyə cəsarət etməzlər”. 1
keyfiyyətlərə, xasələrə mailk olan
şəxslərin birlikdə hərəkətlərindən formalaşır. Məhz dövlətin idarəedilməsinin xassələri də onu idarəedənlər tərəfindən formalaşdırılır. Dövlət daxilində ədalətə nail olmaq üçün hökmdarda əxlaq və qabiliyyət, istedad vəhdətlik təşkil etməlidir. Məhz Aristotel də siyasətlə əxlaqı vəhdətdə görürdü. Əxlaq mütləq şəkildə sərhəd yaradır (Makiavelli nəzəriyyəsində isə insanların şeylərə və hakimiyyətə can atmalarında sərhədlər yoxdur, məqsədlər uğrunda bütün mümkün variantlardan istifadə edilməlidir), hərəkətlərin hədlərini müəyyən edir və əks tərəfin də mövqeyini nəzərə alır. Hakimiyyət həm dövlət daxilində, həm də beynəlxalq sahələrdə öz funksiyasını təmin edərkən moral prinsiplərini formalaşdırır və əxlaq qaydalarını və vərdişləri yaradır. Bu da özlüyündə həm dövlət strukturunda və idarəetmə rejimində, həm də dövlətlərarası münasibətlər strukrurunun mahiyyətində büruzə verir. Məhz moral qaydalar dövlətin idarəedilməsi və bu baxımdan onun daxili və xarici fəaliyyətini tənzimlənməsi zamanı müvafiq vərdişləri və ardıcıl meydana gələn ənənələri yaradır. Nəzərə almaq lazımdır ki, dövlətin başlıca funksiyalarından biri də onu koordinasiya funksiyasıdır. Dövləti təmsil edən siyasi hakimiyyət məhz koordinasiya funksiyasının tətbiqi sayəsində cəmiyyətin və beynəlxalq aləmin ünsürləri arasında balanslı və disbalanslı vəziyyətləri meydana
gətirir. Koordinasiya funksiyası sayəsində sistemlər meydana gəlir və sistemin məzmunu, - xüsusilə ədalətli və ya ədalətsiz mahiyyəti, onu idarə edən şəxslərdən və şəxslərin şəxsi xüsusiyyətlərindən, həmçinin fəaliyyət xüsusiyyətlərindən formalaşır. İnsanın (rəhbər şəxsin) şəxsi xüsusiyyətlərinə onun genetik kodları və yetişdiyi
57 cəmiyyət birlikdə təsir göstərir. Şəxsi xüsusiyyətlər siyasi fəaliyyət zamanı özünü büruzə verir və fəaliyyət xüsusiyyətləri ilə qarşılıqlı olaraq bir-birini şərtləndirir. Şəxsi və fəaliyyət xüsusiyyətlərdən meydana
gələn idarəçilik rejimləri cəmiyyətlərdə balanslı və ya disbalanslı vəziyyətləri meydana gətirir. İfrat mühafizəkarlığa, kəskin eqoizmə söykənən şəxsi idarəçilik avtoritarlığın yaranmasını və total qaydada disbalanslı vəziyyətlərin meydana gəlməsini zəruri edir. Şəxsin diktəsi ilə qurulan, çoxluğun iradəsini nəzərə almayan cəmiyyətlərdə disbalanslıq və ədalətsizlik meydana gəlir. Diktə edən şəxslərin irəli sürdüyü ideyalar və onların həyata keçirilməsi sayəsində cəmiyyət daxilən
sıxlaşmağa, pressləşməyə məruz qalır ki, belə cəmiyyətlərin də hər an partlamaq imkanları böyüyür. Beynəlxalq münasibətlərdə də ifrat təzyiq metodları balanslı trayektoriyanı dağıdan istiqamətlərə və vasitələrə çevrilir. Yüksək əxlaqa malik olan cəmiyyətlərdə və dövlətlərdə inkişaf sürətlə həyata keçirilir və cəmiyyətin bütün enerji qüvvələrindən istifadə etmək imkanları yaranır. Daxilən sərbəst cəmiyyətlər hər zaman xaricən güclü müdafiə olunan cəmiyyətlər hesab edilə bilərlər. Belə ki, cəmiyyətin ünsürləri öz daxili sərbəstlik məkanlarını daima qorumağa çalışırlar və bu nöqteyi-nəzərdən də müdafiə instinktlərini xarici təhlükəli elementlərə qarşı yönəldirlər. Rəhbər psixopatlar çalışırlar ki, cəmiyyətdə baş verən prosesləri öz maraq və ideyalarına, diktələrinə uyğunlaş- dırsınlar. Bu baxımdan özləri üçün məqbul hesab edilən, lakin digərləri üçün qeyri-düzgün şəraitləri yaratmaq və proseslərə təkan vermək həmin şəxslərin başlıca istəkləri olur. Onlar hesab edirlər ki, hər bir ideya reallığı dəyişə bilər və proseslərin axarı onların istəklərinə uyğun formada rəvan şəkildə yönələ bilər. Diktə edən rəhbərlər çox vaxt zamanın normal axarını qəbul edə bilmirlər və hesab edirlər ki, zəruri siyasət sayəsində zaman qabaqlana bilər və inkişafa tez nail olunar. İstiqamətlər üçün qeyri-normal yolları alternativ olaraq
Yüklə 4,18 Mb. Dostları ilə paylaş:
|