Microsoft Word National-doklad-azer doc
Yüklə 180,1 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 4) Konstitusiya prinsiplәrinin müәyyәnlәşdirilmәsindә Konstitusiya
3
yekun, aksiomatik və vacib göstərişlər kimi müəyyən etmək olar. Məhkəmə hakimiyyətinin, o cümlədən ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsi zamanı onlara riayət edilməsi qanunçuluq və hüquq qaydasının zəruri şərtidir. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasında eksplisid prinsiplər “Ümumi müddəalar” bölməsinin birinci fəsilində öz əksini tapmışdır. Həmin prinsiplər, dövlətin əsaslandığı əsas dəyərləri əks etdirməkdən başqa, qanunvericilik və icra hakimiyyəti orqanları tərəfindən qaydalarına riayyət edilməli olan normalardı. Qeyd olunan normalar subyektiv hüquq və hüquqi vəzifələri yaradaraq, məhkəmələr tərəfindən müdafiə olunmalıdır. İnsan və vətəndaşın pozulmaz və ayrılmaz hüquq və azadlıqları Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya quruluşu konsepsiyasının əsasını təşkil edir. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasında vahid konstitusiya quruluşu prinsipləri məhz bu əsaslar üzərində müəyyən olunur. Birinci növbədə bu ən ali dəyər kimi insan və vətəndaş hüquq və azadlıqları və insanın cəmiyyət və dövlətdə hüquqi vəziyyətini müəyyən edən digər prinsiplərdir; hüquqi dövlətçilik, sosial dövlətçilik, iqtisadi zona və azad iqtisadi fəaliyyətin vahidliyi, mülkiyyətin müxtəlif formalarının bərabər müdafiəsi və s. Eyni zamanda, həmin prinsiplər dövlət hakimiyyətinin quruluşunu müəyyən edir: demokratiya və xalq suverenliyini, Azərbaycan Respublikasının dövlət suverenliyini, hakimiyyətin qanunvericilik, icra və məhkəmə sistemlərinə bölünməsini, dövlət hakimiyyəti ilə yerli özünüidarətmənin fərqləndirilməsi və s. Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsi öz qərarlarında eksplisid prinsiplərə dəfələrlə əsaslanıb. Belə ki, 29 oktyabr 2010-cu il tarixli Qərarında Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu qeyd edib ki,Hüququn müxtəlif sahələrinin normaları Konstitusiyada demokratik, hüquqi dövlətin təbiətini və mahiyyətini əks etdirən, insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarının təminatını nəzərdə tutan prinsiplərə əsaslanmalıdır. Konstitusiyanın 25-ci maddəsində bəyan edilən bərabərlik prinsipi insan hüquq və azadlıqlarının hər hansı ayrı-seçkilik olmadan ədalətli qaydada eyni hüquqi imkanlar əsasında həyata keçirilməsini nəzərdə tutur. Həmin maddənin V bəndində nəzərdə tutulur ki, dövlət orqanları və hakimiyyət səlahiyyətlərinin daşıyıcıları ilə münasibətlərdə hər kəsin bərabər hüquqları təmin edilməlidir. “Hakimiyyət səlahiyyətlərinin daşıyıcıları” dedikdə, əsasən dövlət orqanlarının və bələdiyyələrin vəzifəli şəxsləri başa düşülür. Onlar eyni faktiki hallara malik olan işlərdə eyni qərarlar qəbul etməli və bu qərarı qəbul edərkən hər hansı şəxsə (fiziki və ya hüquqi şəxsə) qarşı yalnız bərabərlik hüququnu rəhbər tutaraq yanaşmalıdır”.
Konstitusiya Məhkəməsi tərəfindən müxtəlif normaların şərh edilməsi və qanuniliyin yoxlanılması təcrübəsində Konstitusiya ilə təsbit olunmamış, lakin müvafiq sosial münasibətlərə, ədalət və hüquqi müəyyənlik üzrə fundamental təsir göstərən, o cümlədən ictimai, dövlət və kommersiya maraqlarının balansını qoruyan, dəyərlərin formalaşması müəyyən olunur. Belə ki, Qanun və məhkəmə qarşısında hər kəsin bərabərlik prinsipindən Məhkəmə, hüquq normasının müəyyənliyi, aydınlığı, ikimənalı olmaması prinsipini müəyyənləşdirmişdir. Qanun və məhkəmə qarşısında hər kəsin bərabərliyi, normanın eyni cür şərhi və anlaşılması şərti ilə təmin edilə bilər. 4
Belə ki, hüquq normasının müəyyənliyi prinsipi Qanunvericiyə irəli sürülən konstitusion tələb kimi, öz əksini 06 avqust 2002-ci il tarixli “Azərbaycan Respublikası Vergi Məcəlləsinin
49.3 və 49.6-cı maddələrinin şərh edilməsi haqqında” Qərarda öz əksini tapmışdır: «Hüquq normasının müəyyənliyi, aydınlığı, ikimənalı olmamasının ümumi hüquqi şərtləri kimi hamının qanun və məhkəmə qarşısında bərabərliyinə dair Konstitusiya prinsipindən irəli gəlir. Belə bərabərlik hüquqtətbiqedicilər tərəfindən yalnız normanın eyni cür şərhi və anlaşılması şərtilə təmin edilə bilər. Hüquq normasının məzmununun qeyri-müəyyənliyi isə əksinə, hüquqtətbiqi prosesində onun qeyri-məhdud anlaşılmasına imkan yaradır və qaçılmaz olaraq özbaşnalığa, hamının qanun və məhkəmə qarşısında bərabərliyi, eləcə də qanunun aliliyi prinsiplərinin pozulmasına gətirib çıxarır”. Hüquqi müəyyənlik prinsipinə riayyət edilməsi ilə, normayaradıcılıqda - insan hüquq və azadlıqların təmin edilməsi sahəsində vahid və əvvəldən ehtimal olunan hüquqtətbiqedici təcrübəsi üçün şərait yaradılır. Qanunvericilik akltarından əlavə, hüquqi müəyyənlik tələbi, məhkəmə tərəfindən qəbul olunan qərarlarda da irəli sürülür. 13 iyun 2008-ci il tarixli Qərarda, Məhkəmə qeyd etmişdir ki, konstitusiya hüququnun doktrinası hüquqi müəyyənlik prinsipini Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının Preambulasında öz əksini tapan qanunun alilliyinin əsas elementlərindən biri kimi tanıyır. Eyni zamanda Konstisusiya Məhkəməsi, qanunun aliliyindən irəli gələn mütənasiblik prinsipini müəyyənləşdirmişdir. 29 oktyabr 2010-cu il tarixli Qərarında, Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu qeyd etmişdir ki, normanın düzgün şərh edilməsi üçün, Konstitusiyanın Preambulasında əksini tapan qanunun aliliyinin tərkib hissəsi olan mütənasiblik prinsipi nəzərə alınmalıdır. Mütənasiblik prinsipinə müvafiq olaraq fiziki və ya hüquqi şəxslərin hüquqi statusuna hər hansı müdaxiləni nəzərdə tutan tədbirlər inzibati orqanın güddüyü qanuni məqsədə mütənasib olmalı, həmin məqsədə çatmaq üçün öz məzmunu, yeri, vaxtı və əhatə etdiyi şəxslərin dairəsi baxımından zəruri və yararlı olmalıdır. Mütənasiblik prinsipi uyğunluq, zərurilik və yararlılıq meyarlarına cavab verməlidir. Uyğunluq meyarına görə fərdin və ya hüquqi şəxsin hüquq və azadlıqlarını məhdudlaşdıran hər hansı bir tədbir inzibati orqan tərəfindən nəzərdə tutulan məqsədə nail olmaq üçün uyğun olmalıdır. Zərurilik meyarına əsasən inzibati orqan tərəfindən tətbiq olunan məhdudlaşdırıcı tədbirlər daha az məhdudlaşdırıcı qanunvericilik vasitələrinin olmadığı yerdə, qarşıya qoyulmuş məqsədlərə nail olunmaq üçün ən yumşaq, zəruri olmalıdırlar. Yararlılıq meyarı qarşıya qoyulmuş məqsədlərə qeyri-mütənasib olan hər hansı həddən artıq inzibati tədbirlərdən istifadə edilməməsini, ictimai maraqlarla tarazlaşdırmasını nəzərdə tutur”. Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsi 17 mart 2016-cı il tarixli Qərarında, Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasının 73-cü maddəsinin mənasından irəli gələn vergilərin və başqa dövlət ödənişlərinin yalnız qanunla müəyyən edilməsi prinsipinə istinad edir. İmplisid normalarının əsasını həm Konstitusiyanın eksplisid prinsipləri, həmdə beynəlxalq müqavilələrdən irəli gələn ümumi beynəlxalq hüquq prinsipləri təşkil edir. Hüqüqşunas alimlərə qaldıqda, onlar Konstitusiya Məhkəməsi tərəfindən ekspert qismində iclaslara dəvət olunurlar və onların rəyi qəbul olunan Qərara öz təsirini göstərə bilər.
Beləliklə, alimlər bəzi hallarda implisid prinsiplərin formalaşmasında öz töhfələri ilə birbaşa istirak edirlər.
Yüklə 180,1 Kb. Dostları ilə paylaş:
|