Microsoft Word Nax. Mr. Az?ri-son end doc

 
75
tım bucaqları  ŞmŞ 30-40° və CQ 20-30°-dir. Antiklinalın tağ hissəsi 
boyu qalınlığı 35 m və uzunluğu 2,5 km olan xırdalanma (əzilmə) zonası 
keçir. O, amplitudası bir neçə metrə çatan dik yatımlı  qırılıb-düşmə ilə 
təmsil olunur. Həmçinin əsas qırılmadan ayrılan nisbətən xırda eninə və 
uzununa çatlar inkişaf etmişdir.   
Filiz qatının morfologiyası. Yataqda əsas filiz cismi mergel, 
qumdaşı  və gil qatları arasında yatır və uzununa qırılmaya aid edilir. 
Yataqda uzunluğu 120 m, qalınlığı 30 m-dən 100 m-dək olan qeyri-
düzgün formalı, şaquli yatımlı ştokda 2%-dən yuxarı mərgümüş saxlayan 
filiz cismi müəyyən edilmişdir. Aşağıdan genişlənən filiz cisminin iz-
lənilən dərinliyi 100 m-dən çox təşkil edir. Filizləşmənin  şaquli təsiri 
300 m-ə çatır.  
Yataq yer səthinə yaxındır. Hazırda mərgümüşlü su mənbəyi rayo-
nunda müasir eroziya kəsilişi səviyyəsində mineral əmələgəlmə prosesi 
davam edir.  
Filizin tipləri.  Filizin dörd əsas tipi ayrılır. Birinci tip xüsusi 
çəkisi 2,5-2,75 q/sm
3
 olan  gildə  yumşaq, asan dağılan  kütlə ilə təmsil 
olunur.  
Mineral tərkibi  realqar-antimonit qarışıqlı auripiqmentdir.  
İkinci tip filizlər xüsusi çəkisi 3,0 q/sm
3
-dən yuxarı olan  möhkəm, 
bəzən yaşılımtıl çalarlı qırmızımtıl-sarı rəngli qabarcıqlı kütlə ilə təmsil 
olunur. İkinci tip filizlər nisbətən keyfiyyətlidir, lakin az yayılmışdır.   
Üçüncü tip filizlər yüksək növlü olub, lakin çox cüzi inkişaf 
etmişdir. Adətən şəbəkəli damarcıqlar və böyük olmayan yuva yığımları 
əmələ  gətirir, başlıca olaraq  birinci tip filizlərlə birlikdə rast gəlinir. 
Dərinlikdə bu filizlər tədricən çoxalırlar. Filizlər əsasən kvars və karbo-
nat qarışıqlı tozşəkilli auripiqmentdən ibarətdir. Dördüncü tip filizlər 
sənaye əhəmiyyəti daşımır və filiz yatağının sərhədindən kənarda, ətraf 
süxurlarda inkişaf etmişdir.  
Əsas filiz cisminin tərkibində xüsusi çəkisi 2,5-3,75 q/sm
3
 olan 
məsaməli, asan dağılan yumşaq gil kütləsindən ibarət olan  filiz üstünlük 
təşkil edir. Xüsusi çəkisi 3,0 q/sm
3
-dən yuxarı və sərtliyi 2-yə yaxın olan 
qırmızımtıl-sarı, bəzən yaşılımtıl rəngdə yüksək növlü filiz kütləsinə rast 
gəlinir. Darıdağ yatağında mərgümüşlü filizlər  əsasən torpaqvari gil 
kütləsi ilə təmsil olunur.  
Filizin mineral və maddi tərkibi çox sadədir. Əsas filiz mineral-
ları realqar və auripiqment, ikinci dərəcəli mineral  isə  antimonit sayılır. 
Törəmə filiz mineralları – arsenolit, kirazit, melnikovit, pottiuitdən, 

---

 
76
qeyri-filiz mineralları – kalsit, gips, sərbəst kükürd, araqonit, epsolitdən, 
soda və halitdən ibarətdir. Darıdağ yatağı böyük miqdarda qazın, əsasən 
mərgümüşlü hidrogen  (AsH
3
) qarışıqlı karbon qazının ayrılması ilə 
səciyyələnir.  
 
1.9.2. Əylis filiz sahəsi 
 
1.9.2.1. Əylis sürmə təzahürü 
 
Əylis sürmə  təzahürü Yuxarı  Əylis kəndindən 2,0 km cənub və 
cənub –qərbdə yerləşir. Təzahür Q.İ.Allahverdiyev və başqaları (1986) 
tərəfindən öyrənilmişdir.  
Təzahür struktur cəhətcə Qoruxlar antiklinalı ilə Arısu sinklinalı-
nın qovuşma zonasında öyrənilmişdir. Filizləşməyə eyniadlı antiklinalın 
ox hissəsi boyu keçən Qoruxlar qırılması  nəzarət edir. Sürməli  ərazi 8 
kv.km sahəni əhatə edir.   
Sürmə filizləşməsi: 1) daykalarla nəzarət olunan qırılma-pozulma-
larına və 2) Alt-Orta Eosen yaşlı  Kələki lay dəstəsinin vulkanogen-
çökmə çöküntüləri ilə örtülən  Paleosenin əhəngli-qumlu-gilli çöküntülə-
rinə aid edilir. Əylis təzahürü struktur amillərə və yatağın morfologiya-
sına görə Darıdağ (Culfa) mərgümüş və sürmə yatağını xatırladır. Hər iki 
halda Paleosenin karbonatlı-terrigen və Alt Eosenin vulkanogen-çökmə 
süxurlarının stratiqrafik səviyyəsi, tək-tək hallarda kinovarla birlikdə 
sürmə  və sürmə-mərgümüş filizləşməsinin formalaşması baxımından   
mövcud filiznəzarətedici qırılmalar əlverişli amil rolunu oynayır. 
Əylis təzahürü hüdudlarında tərkibində  mərgümüş iştirak edən və 
sürmə minerallaşması gözlə görünən  4  zona ayrılmışdır. Ən uzun sürmə 
saxlayan 1 №-li zona Qoruxlar qırılmasına aid olub, dik bucaq altında 
yatan diorit tərkibli subparalel daykalar seriyasında öyrənilmişdir. Bir 
qayda olaraq filizləşmə daykanın zalbandında yerləşir. Minerallaşmaya 
Paleosenin argillitləri, alevrolitləri və qumdaşları  məruz qalmışdır.  Ən 
güclü minerallaşma zonası Qurudərənin mənbəyində aşkar  edilmişdir. 1 
№-li zona 8 kəsiliş üzrə  sınaqlaşdırılmışdır. Orada zonanın müəyyən 
olunmuş qalınlığı 1,25 m-dən 15,5 m-dək  olub, orta qalınlığı 7,14 m-dir.   
Sürmənin miqdarı 0,03%-dən 25,48%-dək dəyişərək zona üzrə orta 
göstərici 2,8% təşkil edir. 1 №-li zona 220 m izlənilmişdir. 2 №-li 
zonanın qalınlığı 3,0-3,5 m, sürmənin miqdarı 0,35-1,66%, orta hesabla  
1,1% olub,  fasilələrlə 500 m izlənilmişdir.  

---

 
77
1  №-li zonadan 700 m cənub-şərqdə 3 №-li zona yerləşir. O, 
qalınlığı 2,5 m-dən 3,0 m-dək (filizsiz intervallarda 18 m-ə  qədər), 
sürmənin miqdarı 0,017%-dən  12,93%-dək, orta hesabla  6,5% olmaqla 
şimal-şərq istiqamətdə 1700 m izlənilir. Dördüncü zona az qalınlıqlıdır. 
Sürmə filizləri  əsasən damarcıq-möhtəvi, bəzən yuvagörünüşlü-massiv-
dir. Filizin mineral tərkibi 45-50% antimonitlə, 5-10% piritlə, karbonatla 
və kvarsla təmsil olunmuşdur. Filizin strukturu hipidiomorfdənəlidir. 
Tekstur cəhətcə antimonit qalınlığı 1,5 sm-ə  qədər olan damarcıqlar 
əmələ gətirən  qeyri-müəyyən formalı massiv kütlə şəklində  ayrılır.  
1 №-li zona üzrə kiçik sahələrdə travertin törəmələri qeyd olunur 
ki, bu da termal suların məhdud  fəaliyyətini təsdiq edir.  
Əylis sürmə təzahürü genetik cəhətcə Darıdağ yatağına oxşar olub, 
teletermal tipə aid edilir.   
 
1.9.3. Əlincəçay təzahürlər qrupu 
 
Əlincəçay mərgümüş, qismən  sürmə  təzahürlər qrupuna məxsusi 
Paradaş, Ortakənd və Başkənd aiddir. Qeyd olunan təzahürlər Paradağ 
çökəkliyində inkişaf etmiş, Vedi-Naxçıvan uzununa yan və  Əlincəçay 
eninə  dərinlik qırılmalarının kəsişmə qovşağına aid edilir. Qeyd olunan 
blok burada orta, bəzən turş-orta tərkibli, qeyri-düzgün formalı çoxsaylı 
vulkan köklərinin və aparatların inkişafı ilə səciyyələnir.  Ətraf süxurlar 
Eosenin vulkanogen-çökmə süxurları hesab olunur.  
Paradaş  və Qrtakənd arsen filiz təzahürləri  şimal-qərb (320°) 
istiqamətli qırılma zonasına aid olub, törəmə kvarsitlərə çevrilmiş an-
dezit-dasitlərin arasında yerləşir. Filizləşmə bütövlükdə  ştokverk tipli 
olub,  aşağı miqdarda mərgümüş və sürmə saxlayır. Filiz zonası 100 m 
izlənilmişdir. Filizlər mineraloji olaraq: 1) əsasən realqar və auripiq-
mentlə, hərdən antimonitlə, piritlə, bəzən qalenitlə; 2) qeyri-filiz mine-
rallarından kvarsla, kalsitlə, kaolinitlə, xloritlə, serisitlə; 3) törəmə 
minerallardan  isə  melanteritlə, koplanitlə və limonitlə təmsil olunurlar. 
Başkənd təzahürü Üst Eosenin çatlı mergellərinə, qumdaşlarına və 
argillitlərinə, onların  şimal-şərq istiqamətli kaolinləşmiş zonalarına aid-
dir. Filizləşmə damar-möhtəvi və yaxma şəklində olub, realqar və 
auripiqmentlə təmsil olunmuşdur.  
 
 
 

---