Microsoft Word Nax. Mr. Az?ri-son end doc

 
69
parçalanmış, bəzən brekçiyalaşmış, kvarslı epidot-qranat skarnlarla 
təmsil olunur.  
Stratiform tipli Kotam sulfid filiz zonası Kotam çayının hər iki 
yamacında uzanma istiqamətində 960 m, düşmə istiqamətində isə müasir 
eroziya kəsilişində 300 m izlənilmişdir. Gözlənilən yatım dərinliyi 500-
700 m olmaqla  zonanın qalınlığı 10 m-dən 80 m-dək dəyişərək, orta 
hesabla 35 m təşkil edir. Yer səthindən alınan  məlumatlar  əsasında 
Ə.H.Babayev tərəfindən onun hüdudlarında orta qalınlığı 18,3 m, misin 
orta miqdarı 0,35%, kobaltın miqdarı  0,056% olan daha zəngin hissələr 
ayrılmışdır.  
Kotam zonası Kampanın skarnlaşmış çöküntülərinin altında yatır, 
qalanları isə onların arasında aralıq mövqe tutur. Eroziya kəsilişinin  ən 
aşağı hissəsində, zonada misin miqdarı 0,4-0,5%-ə, kobalt  isə 0,12%-ə 
çatır. Bunu nəzərə alaraq,  M.A.Ağasıyev böyük ehtimalla Üst Təbaşir 
çöküntülərinin və Alpaqədər buynuzdaşlarının transqressiv sərhədlərinin 
səviyyəsindən aşağıda mis-kobalt filizinin sənaye əhəmiyyətli konsentra-
siyasının toplandığını qeyd edir.  
Kilit sahəsində yer səthində müvafiq olaraq 320, 100 və 20 m 
izlənilən üç zona (№№ 1, 2, 3) aşkar edilmişdir. Onların intruziyanın 
sərhədindən uzaqlığı müvafiq olaraq 300, 400 və 250 m təşkil edir. 
Eroziya kəsilişinin daha dərin hissələrində, daha doğrusu, intruziyanın 
sərhədindən  200-300 m məsafədə misin miqdarı 0,4- 0,5%-ə, kobalt  isə 
0,12%-ə çatır. Qeyd olunan zonaların orta qalınlıqları 5,7; 8,6 və 3,0 m 
olmaqla,  misin orta miqdarı müvafiq olaraq 0,22; 0,05 и 0,43%, kobalt 
isə 0,085; 0,04 və 0,115% təşkil edir. 3 №-li zonada buynuzdaşlarının 
altında misin və kobaltın miqdarı yüksəkdir.  
Bütövlükdə, yataq üzrə qeyd olunan təmas zonası  ərazisində qa-
lınlığı 20 m-dən 100 m-dək  olan zəngin filiz cismi toplanmışdır. Filiz 
yığımları bütün zona üzrə linzagörünüşlü, ləkəli-möhtəvi cisimlər və 
damarcıq-möhtəvi  ştokverk zonalar əmələ  gətirərək qeyri-bərabər pay-
lanmış yuvalar, damarcıqlar  və möhtəvilərlə təmsil olunur.  
Ə.İ.Mahmudovun (1982) məlumatlarına görə, hipogen filizin teks-
turu möhtəvi, massiv, brekçiyagörünüşlü; strukturu isə  dənəli por-
firgörünüşlü növlərlə  təmsil olunur. Yenidən kristallaşma və  əvəzetmə 
halları geniş yayılmışdır. Yataqda skarn, maqnetit-hematit, kvars-pirit və 
çoxsulfid mərhələləri ayrılır. 
 

---

 
70
Skarn mərhələsində skarn minerallarının: diopsid, ortit, andradit, 
epidot, kalsit I, qrosulyar və digər mineralların formalaşması baş vermiş-
dir. 
Maqnetit-hematit minerallaşma mərhələsi kvars I, pirit və xalko-
pirit I-in müşayiəti ilə epidotlu, kalsit II, maqnetitli, hematitli, muşke-
tovitli,  piroksen-qranat skarnlarının əmələ gəlməsi ilə ifadə edilir.Kvars-
pirit mərhələsi kvars I, pirit II və xalkopirit II ilə təmsil olunur.  
Çoxsulfid mərhələsində kalsit III, kvars II, qalenit, molibdenit, 
markazit və digər  mineralların ayrılması baş verir.  
Kotam yatağının filizləri kompleks olub, kobaltla bərabər mis, 
bəzən isə nikel saxlayır.  
Kotam yatağında skarn-mis-kobalt filizləşməsinin lokallaşması 
kontakt-metasomatik tipə aid edilir.  
 
1.9. Civə-sürmə-mərgümüş filizləri 
 
1.9.1. Darıdağ filiz sahəsi 
 
Naxçıvan qırışıqlıq vilayətində mərgümüş filizləşməsi civə-sürmə 
yataqları ilə birlikdə inkişaf etmişdir: 1) uzununa Naxçıvan yan dərinlik 
qırılması boyu Darıdağ  və  Əylis filiz sahələri  ərazisində  və 2) eninə 
Əlincəçay və Naxçıvançay qırılmaları boyu Başkənd, Ortakənd və Sal-
vartı sahələri daxilində.  
Darıdağ strukturu və Naxçıvan yan dərinlik qırılması tektonik 
deformasiyanın vahid aktının nəticəsi hesab olunur və yan zonada öz 
inkişafının başlanğıcını hələ Mezozoy fundamentinin dərinlik qırılmasın-
dan götürən, qabıqaltı qata qədər çatan və maqmanın hərəkət yoluna  və 
onun məhsullarını yer qabığının üst horizontlarına çatdırılmasına xidmət 
edən riftogenezin aktivləşməsi ilə  səciyyələnir. Hər iki qırılma onlarda 
Paleogen-Neogendə başlıca olaraq orta və turş tərkibli vulkanik törəmə-
lərin təzahürü  ilə səciyyələnirlər. Bu qırılmalara bir sıra filiz təzahürləri, 
əsasən mərgümüş və civə-sürmə formasiyaları aid edilir.  
Darıdağ filiz sahəsi Naxçıvan yan dərinlik qırılmasının apofizi 
hesab olunan Darıdağ antiklinalına aid edilir. Karbon qazı tərkibli termal 
su mənbəyi Darıdağ  qırılmasına aid olub, karbon qazının ayrılması 
hesabına müasir travertinlər  əmələ  gəlir. Darıdağ srtukturuna Darıdağ 
qrupu mərgümüş, sürmə və civə yataq və təzahürləri aiddir.  

---

 
71
Darıdağ filiz sahəsinin geoloji quruluşunda iştirak edir: 1) Dat-
Paleosenin terrigen çöküntüləri, başlıca olaraq gil fasiyası ilə  təmsil 
olunan qumdaşı, mergel, bəzən azqalınlıqlı  əhəngdağının iştirakı ilə; 2) 
bazal qatından başlayaraq Eosen və Oliqosenin vulkanogen çökmə 
kompleksi. 
Darıdağ antiklinalı uzunma istiqamətində bir qədər asimmetrik 
olub, yatımı tağın oxu üzrə 60-80
0   
bucaq altında  şimal-qərbə  tərəfdir. 
Qırışıqlığın mərkəzi hissəsi Darıdağ  qırılması ilə pozulmuş  və  əsasən 
uzanma istiqamətində  və  qırılma zolağı boyu daha xırda qırışıqlar və 
çoxsaylı subparalel qırılma pozulmaları ilə mürəkkəbləşmişdir.  
Darıdağ mərgümüş  yatağı  və civə-sürmə filizləşməsi qeyd olunan 
uzununa qalxıma aid edilir və eyni zamanda filizgətirən kanal rolunu 
oynayan Darıdağ uzununa qırılması ilə nəzarət edilir.  
Filiz Darıdağ antiklinal qırışıqlığınin kilid hissəsində, Eosen yaşlı 
bazal konqlomerat horizontunun altında lokallaşmışdır.  
Yatağın mərkəzi hissəsindəki mövcud dərin eroziya kəsilişi (300 
m-ə yaxın) faktı  ilkin olaraq yatağın bu kəsiminin yuyulub getməsi 
fikrini  söyləməyə imkan verir.  
Mövcud geoloji-struktur şərait Darıdağ  qırılma zonasında və 
sonuncunun əlverişli yerli səciyyə daşıyan  strukturlarla kəsişmə qovşa-
ğında civə-sürmə filizləşməsinin çoxmərhələli və seçkili formalaşma-
sının mümkünlüyünü inkar etmir.  
Beləliklə, Darıdağ filiz sahəsi hüdudlarında üç qrup yataq aşkar 
edilmişdir: 1) Darıdağ (Culfa mərgümüş yatağı, sürmə saxlayan); 2) 
Kəsəndağ civəsaxlayan sürmə yatağı və 3) Darıdağ termal su yatağı, bor, 
karbon qazı  və bol kalsium saxlayır ki, bunların da hesabına travertin 
əmələ gəlir.  
Darıdağ (Culfa) sürməsaxlayan mərgümüş yatağının kəşfiyyatı 
aparılmış, istismara verilmiş  və müharibə illərində konservasiya olun-
muşdur. Bu yatağın səciyyəsi “Mərgümüş” bölməsində verilir. Lakin 
qeyd etmək lazımdır ki, Darıdağ yatağı  mərgümüş-sürməsaxlayandır. O, 
eyniadlı antiklinalın tağ hissəsində öyrənilmiş və dik qırılma ilə mürək-
kəbləşmişdir. Filiz qatı morfoloji cəhətdən stratiform tipli olub, an-
tiklinalın oxu boyu 10-15
0
 bucaq altında  şimal-qərbə gömülən bazal 
konqlomeratların altında Paleosen-Eosen yaşlı süxurların sərhədində 
öyrənilmişdir. Sürmə tamamilə tabeli əhəmiyyət daşıyır və  mərgümüş 
filizlərinin torpaqvari və incədispers tipləri arasında kiçik qarışıqlar 
şəklində rast gəlinir.  Əksər nümunələr yüzdə birdən onda birədək faiz 

---