Microsoft Word Qurana munasebet doc
Yüklə 8,26 Kb. Pdf görüntüsü
|
135 məntiqi formal-subyektiv məntiqdir, inkişafa meylli deyil, məc- hulu aşkarlaya bilmir. Odur ki, Quranın deduksiya, müşahidə və induksiya məntiqindən təsirlənən avropalılar İntibah dövründə Aristotelin formal məntiqindən imtina etdilər. Dediyimiz kimi, Aristotel məntiqi mövcud informasiya əsasında “fəaliyyət” göstə- rir və o, yeni informasiya “istehsal”ına qadir deyil. Nə üçün səhv etdiyimizi boynumuza almırıq? Əgər səhvi- miz varsa, nədir bizə onu etiraf etməkdə mane olan? Həsənə : Səhvləri bilib-öyrənmək yaxşı şeydir. Ancaq bu səhvlərə səbəb olmuş amilləri müəyyənləşdirmək gələcəkdə hə- min səhvlərin aradan qaldırılmasını mümkün edə bilər. Şübhə yoxdur ki, siyasi despotizm və hakimiyyət əsas amil olmuşdur. Problemi həll etmədən bir kənara atmaq təhlükəli deyilmi, bunun dağıdıcı nəticələri olmazmı? Bütünlükdə zəlalətə düşməsi qeyri- mümkün olan müsəlman ümməti belə bir real vəziyyətdə doğru yolu necə tapa bilər? Qəzali : Bizdə hakimiyyəti islah cəhdlərinə, əvvəlcə, Siffin hadisəsi, sonra da hakimiyyətə qarşı çıxmağı küfr hesab edən, zül- mə haqq qazandıran çox saylı hədis və hökmlərin yayılmağı öz zərbəsini vurub. Bu, tariximizin ciddi problemidir... İngilislər bu problemi kralı öldürüb “Böyük Azadlıqlar Xartiyası”nı (Maqna Carta) qəbul etməklə aradan qaldırdılar 1 . Bununla da demokra- tiya İngiltərədə bərqərar oldu. Fransızlar da eyni addımı atdılar: Fransa İnqilabından (1789) çox keçməmiş Kral XVI Lüdoviki (1754-1792) edam etdilər. Mən bunu deməklə kiminsə edamına çağırış etmirəm. Ancaq despot hakimiyyət xalqı həbsxanalara 1 1215-ci ildə İngiltərə kralı Con tərəfindən qəbul edilib. Xartiyanın qəbulu kralın hüquqlarının feodalların, kilsə xadimləri və azad vətəndaşların hüquq- larının xeyrinə məhdudlaşdırılmasını məqsəd güdürdü. 136 “doldurarsa”, xalqın həbsxanaları dağıtmaq, həbs edəni öldürmək haqqı vardır. Əksəriyyəti “zəif” və ya uydurma olan bir çox hədis “əmr bil-məruf nəhy anil-münkər” (yaxşılığı əmr edib pislikdən çəkin- dirmə) vəzifəsini həqiqi məcrasından çıxararaq məhdudlaşdır- mış, hakimiyyət və hakimiyyətdə olanlara “güldən ağır söz” de- məyə imkan verməmişdir. Bəli, bu, böyük səhvdir! 137 QURAN HÖKMLƏRİNİN TƏTBİQİ VƏ TƏDRİCİLİK əsənə : “Nəsx”, bəzi hökmlərin qüvvədən salınması və universal baxışın məhdudlaşdırılması kimi problemlər- lə əlaqədar digər bir problemə toxunaq. Bu, tədricilik problemidir və ya başqa ifadə ilə desək, tədricilik qanunauyğun- luğudur. Alimlərimiz tədriciliyin gözlənilməsini yalnız qanunveri- ciliklə (şəriət hökmlərinin çıxarılması) məhdudlaşdırmış, şərabın qadağan edilməsini buna dəlil göstərmişlər. Beləliklə, əqidədə, ibadət və dəvətdə tədricilik nəzərə alınmamış, tərbiyə məsələlə- rində də biganəliyə tuş gəlmişdir. Problemi belə qoyaq: Fiqhi hökmlər insanların növbəti mərhələyə adlamağa hazır olmadan qabaqkı problemlərini həll etmək üçün qoyulmuşdur. Son (həlledici, qəti) hökmün əbədiliyinə rəğmən, görəsən, (fiqhi hökmlərlə bağlı) ayələr və həll yolları oxşar problemlərə də şamildirmi? Və ya belə deyə bilərik: Mərhələli hökmlər səhabələr üçün növbəti mərhələyə qədəm basmağa hazır olanadək son (həlledi- ci) hökm qəbilindən sayılırdı. Biz isə son (qəti) hökmün İlk Müsəlman cəmiyyətində stabilləşdiyini görürük. Sual olunur: Son mərhələdə həlledici hökmə nail olmağın vacibliyi şərti ilə mərhələli hökmdən tərbiyə və dəvət sahələrində istifadə edə bilərikmi? Situasiya mərhələli hökmü zəruri etsə belə, son (qəti) hökmümü qəbul və tətbiq etmək lazımdır? H 138 İslamdan uzun illər ayrı düşmüş cəmiyyət və ya fərdlərin birdən-birə islama qayıtmağı mümkündürmü? Ümumiyyətlə islamdan xəbəri olmayan cəmiyyətlərə heç bir hazırlıq mərhələsi keçmədən son (həlledici, qəti) hökmləri tətbiq edə bilərikmi? Praktikada, dini mətnlərin reallığa tətbiqində tədricilik metodundan istifadə edə bilərikmi? Qəzali : Allaha dəvətdə biz öz etiqad və inancları ilə biz- dən fərqlənən insanların vəziyyətlərinə nəzər yetirməliyik. Məsə- lən, müşahidə etmişəm ki, çoxevliliyə qarşı çıxan Xristian kilsəsi Afrika zəncilərinə xristianlığı təbliğ edərkən bu məsələdə üzü- yumşaq davranır. Kilsə fərqinə varır ki, həqiqi hökmü bir-iki nəsil sonra tətbiq etmək daha münasibdir. Bu səbəbdən mövcud nəslə çoxevliliklə bağlı heç nə demir, onları tədricən xristianlığa alış- dırır. Daha sonra isə onlara xristianlığı bütövlükdə öyrədir. Belə demək mümkündürsə, bu – gələcək naminə bügünün müəyyən hissəsini qurban verməkdir, ya da dəvət siyasətidir. Əslində, mən bu mövzu haqda bir şey söyləməyə tərəddüd edirəm. Çünki Avropaya baxdığımda hər stol başında sərxoşedici içki görürəm. Halbuki avropalılar içkinin zərərini də bilirlər, onu qadağan etməyi də arada-bir ağıllarından keçirirlər; siqaretin zi- yanını bilir, ona ehtiyatla qadağa qoymağı da bəzən düşünürlər. Həm siqaret reklamları verilir, həm də bunun sağlamlığa zərəri haqda informasiya təbliğatı aparılır. Ancaq nə fayda! Fikrimcə, xristianlar əgər islama nifrət bəsləməsəydilər, iç- kini çoxdan qadağan edərdilər. Onsuz da bir çox ölkədə ağıllı in- sanlar içkidən uzaqdırlar, sükan başında içkili olmaq qadağan edi- lib. Çünki Avropada yaxşı başa düşürlər ki, nəqliyyat qəzalarının əksəriyyətinin səbəbkarları məhz sərxoş sürücülərdir. Cinayət və Yüklə 8,26 Kb. Dostları ilə paylaş:
|