Microsoft Word qurani-kerim-de-qida-kinci-n-r-2015. doc
Yüklə 2,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Karbohidratlar
- Lipidl ər
- Azotlu madd əl ər
16 müyün tərkibinə, dəmir qan hemoqlobininin tərkibinə daxil olur. Kalium ürəyin işini yaxşılaşdırır, maqne- zium əzələ və sinir sisteminin fəaliyyəti üçün vacibdir. Natrium və xlor xörək duzu şəklində qəbul edilir və mədə şirəsinin tərkibinə daxil olmaqla qidanın həzmi- nə və mənimsənilməsinə kömək edir. Cu və Co qanın ə mələ gəlməsində, F və Mn dişlərin formalaşmasında iştirak edir. Insanın əsas mineral maddələrə gündəlik tələbi orta hesabla mq-la aşağıdakı kimidir: P – 1000-1500; Ca – 800-1000; Fe – 15-20; K – 2500-5000; Mg – 300- 500; J – 0,1-0,2 və s. Bəzi yeyinti məhsullarında Zn, As, Hg, Pb, Cu və Sn olub-olmaması müəyyənləşdirilir. Çünki bu element- lər zəhərlidir. Standartlarda bir kq məhsulda 5-10 mq-a qədər mis, 500 mq-a qədər sink və 200 mq qalay ol- masına icazə verilir. Qurğuşun, civə və arsen duzlarının olmasına normativ-texniki sənədlərdə yol verilmir.
oliqosaxaridlər və polisaxaridlər. Monosaxaridlərə qlükoza – üzüm şəkəri, fruk- toza – meyvə şəkəri və digərləri aiddir. Oliqosaxaridlərə saxaroza-çuğundur şəkəri, mal- toza-səməni şəkəri, laktoza-süd şəkəri, treqaloza-gö- bələk şəkəri və digərləri aiddir. Polisaxaridlərə nişasta, inulin, qlikogen, sellüloza, hemisellüloza və digərləri aiddir.
Dənli bitkilərdə 60-75%, kartofda 12-25%, çörəkdə 43-56% nişasta olur.
maddədir. Sellüloza mədə-bağırsaq sistemində həzm 17 olunmur, lakin gündəlik qidanın tərkibində 2-5 q olması fizioloji norma hesab edilir. Mədə-bağırsaq sistemində qidanın hərəkətini sürətləndirir. Lipidlər – qrupuna yağlar, mumlar, fosfoqlise- ridlər, steroidlər və s. bu kimi suda həll olmayan, lakin həlledicilərdə həll olan maddələr aiddir. Yağlar başqa lipidlərdən fərqli olaraq ərzaq mallarının tərkibində daha çox olur. Orta yaşlı insan gündə 80-100 q yağ qəbul etmə- lidir. Bunun 20-30 q bitki yağından, 25-30 q isə süd yağından (kərə yağı) ibarət olmalıdır. Ümumiyyətlə 40% heyvanat, 30% bitki, 30% isə bitki yağı əsasında hazırlanmış mətbəx və marqarin yağı təşkil etməlidir. Doymamış yağ turşuları 3-6, fosfatidlər 5 və xolesterin 0,3-0,6 q qəbul edilməlidir. Kimyəvi tərkibinə görə yağlar üç atomlu spirt qli- serinlə yağ turşularının mürəkkəb efirləridir. Yağ tur- ş uları doymuş və doymamış olur. Doymuş yağ turşula- rından kapron, miristin, palmitin, stearin və araxin; doymamış yağ turşularından olein, linol və linolen misal göstərilə bilər. Yağın tərkibində doymuş yağ tur- ş uları çox olduqca, onların ərimə və donma tempe- raturu yüksək və mənimsənilməsi nisbətən aşağı olur. Yağda doymamış yağ turşuları çox olduqda maye konsistensiyaya malik olmaqla orqanizmdə asan mənimsənilir. Yeyinti məhsullarından süddə 3-4%, yumurtada 12%, qərzəkli meyvələrin ləpəsində 60%-ə qədər, bitki yağında 98%, ərinmiş yağda 99% xalis yağ vardır.
maddələrdən ən mürəkkəbidir. Zülali və zülalsız azotlu maddələr vardır. Zülallar bütün canlı orqanizmin
18 ə sasını təşkil etdiyindən onlarsız həyat yoxdur. Orta yaşlı insan gündə 80-100 q, fəal fiziki əməklə məşğul olduqda isə 120 q zülal istehlak etməlidir ki, bunun da 50-60%-ni heyvani zülal təşkil etməlidir. Zülali maddələrin əsasını aminturşuları təşkil edir. Təbiətdə 150-dən çox aminturşusu tapılmışdır. Bunla- rın 20-i zülalların tərkibinə daxildir. 8 aminturşu əvəz- edilməzdir və mütləq qəbul olunan qidanın tərkibində olmalıdır. Qalan aminturşuları isə orqanizmdə sintez oluna bilir. Əvəzedilməz aminturşularına sutkalıq tələb q-la aşağıdakı kimidir: valin – 3-4; leysin – 4-6;
– 3-4; lizin – 3-5; metionin – 2-4; treonin – 2- 3; triptofan – 1; fenilalanin – 2-4. Zülallar sadə – proteinlər və mürəkkəb – proteidlər qruplarına bölünür.
(neytral duzların məhlulunda həll olur), prola- minlər (spirtdə həll olur), qlyutelinlər (zəif qələvi məh- lulunda həll olur), histonlar və s. aiddir. Albumin- lərdən yumurtada – ovoalbumin, süddə laktoalbumin, buğdada leykozin zülalları vardır. Qlobulinlərdən ətdə
, süddə laktoqlobulin, kartofda tuberin, noxudda lequmin zülalı var. Prolaminlərdən buğdadakı
, qarğıdalıdakı zein, vələmirdə avenin, qlyute- linlərdən buğdada qlyutelin, qarğıdalıda orizenin var.
kimyəvi təbiətindən asılı olaraq fosfoproteidlər, qlikop- roteidlər, lipoproteidlər, xromoproteidlər və nuklep- roteidlər qrupuna ayrılır. Fosfoproteidlərdə fosfor tur- ş usu, qlikoproteidlərdə karbohidratlar, lipoproteidlərdə yağ, nukleproteidlərdə isə həyat üçün vacib sayılan ribonuklein və dezoksiribonuklein turşuları vardır. Yüklə 2,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|