Microsoft Word qurani-kerim-de-qida-kinci-n-r-2015. doc

 

19

Vitaminlər – insanların qidalanmasında əsas qida 

maddələrinə  (karbohidrat,  yağ,  zülal  və  mineral  mad-

dələr)  nisbətən  cüzi  miqdarda  tələb  olunan  müxtəlif 

kimyəvi  tərkibə  və  quruluşa  malik  olan  bioloji  fəal 

üzvi  birləşmələrdir.  Hazırda  30-dan  çox  vitamin  mə-

lumdur.  Vitaminlər  həllolma  qabiliyyətinə  görə  2 

qrupa bölünür: 

1.  Suda  həll  olan  vitaminlərə  B

1

,  B

2

,  B

6

,  PP,  B

3

, 

B

12

, B

9

, H, C, P, B

15

 və başqaları aiddir. 

2.  Yağda  həll  olanlara  isə  A,  D,  E,  K  vitaminləri 

aiddir. 

Ə

sas  vitaminlərlə  yanaşı  ərzaq  məhsullarında 

vitaminəbənzər  maddələrdən  orot  və  lipoy  turşuları, 

xolin-xlorid,  ubixinon,  U  vitamini,  polidoymamış  yağ 

turşuları  (linol,  linolen,  araxidon)

  da  vardır.  Bu 

maddələr  vitaminlərə  xas  olan  bütün  xassələrə  malik 

olmasalar  da,  gündəlik  qidanın  tərkibinə  mütləq  daxil 

edilməlidir. 

Vitamin  C  –  askorbin  turşusu  –  əsasən  bitki 

mənşəli məhsullarda olur. Gündəlik tələbat 70-100 mq-

dır. Ağbaş kələmdə 25-60, kartofda – 5-50, pomidorda 

– 20-40, limonda – 55, itburnu meyvəsində – 450 mq% 

C  vitamini  vardır.  Çatışmadıqda  əsəb  sistemi  pozulur, 

yuxusuzluq və həddən artıq hissiyyat yaranır. 

Vitamin  B

1

 – tiamin – əsasən dənli bitkilərdə, gül 

kələmdə, ət, maya və kəpəkli çörəkdə vardır. Gündəlik 

tələbat 1,5-2 mq-dır. Çatışmadıqda karbohidrat mübadi-

ləsi pozulur, iştaha azalır, beri-beri xəstəliyi əmələ gəlir. 

Vitamin  B

2

  –  riboflavin  –  bəzi  fermentlərin 

tərkibinə  daxildir,  mayada,  qara  ciyərdə  və  böyrəkdə, 

süd, ət, yumurta və yarmada vardır. Gündəlik tələbat 2-

4  mq-dır.  Çatışmadıqda  ağız  və  gözün  selikli  qişası 

---

 

20

zədələnir, tüklər tökülür, görmə qabiliyyəti zəifləyir və 

üz qızarır. 

Vitamin B

6

 – piridoksin və ya antidermatit-təbiət-

də çox yayılmış vitamindir. Mayada, buğdada, tərəvəz-

lərdə və ət məhsullarında vardır. Gündəlik tələbat 1,8-

2,5  mq-dır.  Çatışmadıqda  sinir  sistemi  pozulur,  qıcol-

ma halları müşahidə edilir və azot mübadiləsi pozulur. 

Vitamin  PP  –  nikotin  turşusu  –  dehidrogenaza 

fermentlərinin  tərkibinə  daxil  olmaqla  40-dan  çox 

oksidləşdirici-bərpaedici  reaksiyalarda  iştirak  edir. 

Quru  mayada,  qaraciyərdə,  ət  və  süddə,  kartof  və 

yerkökündə  vardır.  Gündəlik  tələbat  15-25  mq-dır. 

Çatışmadıqda pellaqra (kələ-kötür dəri) xəstəliyi əmələ 

gəlir,  qidanın  mənimsənilməsi  və  yaddaş  zəifləyir, 

ə

səb sistemində pozğunluq getdikcə güclənir. 

Vitamin  P  –  rutin  –  kapilyar  qan  damarlarının 

divarlarını möhkəmlədən maddələr (flavanoidlər) kom-

pleksidir.  Qara  qarağatda,  itburnu  meyvəsində,  porta-

ğ

al və limonda, üzüm, alma, çuğundur, kələm, yerkökü 

və kartofda vardır. Gündəlik tələbat 35-40 mq-dır. 

Vitamin  B

12

  –  sianokobalamin  –  çatışmadıqda 

qanazlığı baş verir, qidanın həzmi, o cümlədən zülalla-

rın,  yağların  və  karbohidratların  mübadiləsi  pozulur. 

Mal  əti,  qaraciyər,  böyrək,  ürək,  süd,  pendir,  yumurta 

sarısı və siyənəkdə vardır. Gündəlik tələbat 2-5 mkq-dır. 

Vitamin  A  –  retinol  –  əsasən  heyvanat  mənşəli 

məhsullarda  olur.  Bitki  mənşəli  məhsullarda  olan 

sarımtıl-narıncı  rəngli  karotin  piqmenti  orqanizmdə  A 

vitamininə  çevrilir.  1  mkq  karotin  bioloji  fəallığına 

görə  0,167  mkq  A  vitamininə  bərabərdir.  Gündəlik 

tələbat  A  vitamininə  1,5-2,5  mq,  karotinə  isə  3-5  mq-

dır. Karotin yağda həll olduğuna görə tərkibində karo-

---

 

21

tin olan tərəvəzləri yağda emal edib yemək daha fayda-

lıdır.  A  vitamini  treskanın  qara  ciyərində,  yumurtada, 

camış  südündə  və  yağında,  karotin  isə  yerkökü,  ərik, 

qabaq, pomidor, göy noxud və s. məhsullarda vardır. 

Vitamin  D  –  kalsiferol  –  antiraxit  vitamini  adla-

nır. D

2

 və D

3

 formalarda rast gəlinir. Erqosterinləri ul-

trabənövşəyi  şüalarla  şüalandırdıqda  D  vitamininə 

çevrilir.  Balıq  yağında,  yumurta  sarısında,  süddə  və 

qaraciyərdə  var.  Çatışmadıqda  kalsium  və  fosfor  mü-

badiləsi pozulur və uşaqlarda raxit xəstəliyi əmələ gə-

lir.  Gündəlik  tələbat  400  beynəlxalq  vahidə  və  ya  10 

mkq-a bərabərdir. Beynəlxalq vahid (BV) olaraq erqo-

kalsiferolun 0,025 mikroqramı qəbul edilmişdir. Uşaq-

ların D vitamininə tələbatı yaşlılara nisbətən 2-2,5 dəfə 

çoxdur. 

Vitamin E - tokoferol – nəsil vitamini adlanır. Dən-

li  bitkilərin  özək  yağında  daha  çoxdur.  Çatışmadıqda 

dölsüzlük əmələ gəlir. Gündəlik tələbat 12-15 mq-dır. 

Vitamin  K  –  filloxinon  –  qanın  normal  laxtalan-

ması  üçün  vacibdir.  Bitki  mənşəli  məhsullarda  olur. 

Gündəlik  tələbat  təxminən  0,2-0,3  mq-dır.  K  vitamini 

bağırsaqlarda da sintez olunur. 

Qida  məhsullarının  tərkibində  onlara  dad,  tam  və 

rəng  verən  maddələrdən  üzvi  turşular  (sirkə,  süd, 

limon, alma, şərab, quzuqulağı, kəhrəba, qarışqa və s.), 

ə

tirli  maddələr,  fenol  birləşmələri  (aşı  maddələri), 

fitonsidlər,  qlükozidlər,  boya  maddələri  və  digər 

birləşmələr vardır.  

 

Maddi və mənəvi qida haqqında kəlamlar 

 

1.  Hər  bir  məhsulun  tərkibi  onun  qidası  ilə  bağlı 

olur. 

---