66
ayrılan qollarının suayrıcı (Qonaqkənd zonasında), Yan silsilənin suayrıcı
düzənliklərində və Şahdağın maili yamaclarında yayılmışdır.
Bu torpaqlar kifayət qədər yüksək biokütləyə və yaxşı inkişaf etmiş kök
sisteminə malikdir. Lakin torpaqların yayıldığı ərazilərin iqlim xüsusiyyətlərinə
nəzər salsaq görərik ki, bu ərazilərdə sərt iqlim şəraiti olur ki, bu səbəbdən də çimli
torflu dağ-çəmən torpaqlarında qisa vegetasiya müddəti mikrobioloji proseslərin
fəallığını aşağı salır, üzvi qalıqların parçalanması prosesi xeyli zəifləyir. Bütün
bunlar isə torpaq səthində kobud humusun akkumulyasiyasına və səthdə çoxda
qalın olmayan torflaşmış çim horizontunun əmələ gəlməsinə şərait yaradır .
Çimli torflu dağ-çəmən torpaqlarının bir sıra səciyyəvi morfoloji əlamətləri
mövcuddur. lk növbədə səthdə zəif torflaşmaya məruz qalmış möhkəm çim
təbəqəsinin olmasını göstərmək lazımdır. Çürüntülü qatlar bilavasitə ana süxurun
üzərində yerləşir. Ümumiyyətlə, çimli torflu dağ-çəmən torpqlarının profili əksər
hallarda qisa olur (40-50 sm), bəzi hallarda isə bundan da qisa olur. Yerli bioiqlim
şə
raiti ilə əlaqədar olaraq çimli torflu dağ-çəmən torpaqlarının üzvi maddələrlə
zənginləşməsi onların səciyyəvi xüsusiyyətlərindən hesab olunur .
Bu torpaqlarda humusun miqdarı 8,0-16% təşkil etməklə, dərinliyə
getdikcə kəskin şəkildə azalır. Onu da qeyd edək ki, çimli torflu dağ-çəmən
torpaqlarında humusun miqdarı təyin edilərkən yarımparçalanmış və xırdalanmış
bitki qalıqların torpaqdan ayırmaq çox çətindir. Elə bununla əlaqədar olaraq
humusun miqdarının yüksəlməsi müşahidə olunur. Çimli torflu dağ-çəmən
torpaqlarında ümumi azotun miqdarı humusa uyğun olaraq yüksək olub, 0,6-0,9%-
təşkil edir. C/N nisbəti geniş intervalda 17-12 arasında dəyişir.
Udulmuş əsasların tərkibi 50-60%-dən 80%-ə qədər kalsium kationundan
ibarətdir. Udulmuş hidrogenin miqdarı yüksək olmayıb, udulmuş əsasların cəminin
1,9-9,7%-ni təşkil edir. Çimli torflu dağ-çəmən torpaqları udulmuş əsaslarla zəif
doymuşdur-18-20%, dərinə getdikcə doyma dərəcəsi artaraq 20-35%-ə çatır.
Torpaq məhlulunun reaksiyası turş, yaxud zəif turşdur. Torpaqlarda lil
hissəciklərinin azlığı müşahidə olunur. Lil hissəciklərinin miqdarı 10-12%, fiziki
gil isə 21-40% arasında tərəddüd edir. Qranulometrik tərkibinə görə bu torpaqlar
yüngül və orta gillicəlidir. ri qum və çınqıl hissələrinin miqdarı 6-12% arasında
dəyişir. Bu torpaqların üst 0-12 sm-lik qatında humus ehtiyatı 300-350 t/ha, ümumi
azot ehtiyatı isə hər hektarda 15-16 tona çatır. Torpaqlarda mütəhərrik qida
elementlərinin ehtiyatı da kifayət qədərdir. Hidroliz olunan azotun miqdarı 15-18
kq/ha, mütəhərrik P
2
O
3
4-6 kq/ha təşkil edir . Çimli torflu dağ-çəmən torpaqları
ə
lverişli su fiziki xassələrə malikdir. Bu torpaqların yayıldığı sahələrdən yay
otlaqları kimi geniş istifadə olunur.
67
Böyük Qafqazın ş imal-şə rq yamacı dağ -çə mə n torpaqlarının fiziki-kimyə vi
analizin nə ticə lə ri
Cədvəl 10
Kəsiş-
mə
Dərinlik
sm
Nəmlik
%
Humus
%
pH
CaCO
3
Udulmuş
ə
sasl.
cəmi
Mexaniki tərkib,%
< 0,001 < 0,01
1
2
3
4
5
6
7
8
9
1.
0-12
12-27
27-59
59-76
76-106
4,5
4,7
4,8
4,9
5,5
3,10
2,99
2,16
1,78
0,54
7,2
7,4
7,4
7,4
7,5
8,20
9,05
10,21
11,75
12,00
45,50
50,10
48,20
43,30
28,90
18,12
20,30
19,73
20,36
21,16
48,68
49,42
51,20
55,51
57,82
2.
0-8
8-16
16-30
30-48
4,6
4,5
4,4
3,3
3,92
3,05
2,78
2,51
6,3
6,3
6,4
6,6
6,91
7,76
9,08
12,86
47,50
45,00
41,10
32,30
13,10
15,71
19,26
22,38
44,68
46,73
51,16
58,20
3.
0-5
5-16
16-29
29-4-
40-62
62-85
85-112
3,6
5,8
5,6
5,6
5,7
5,5
5,5
4,79
4,62
3,98
3,05
2,77
1,59
0,49
6,1
6,2
6,2
6,2
6,3
6,4
6.5
5,18
7,74
7,98
8,06
9,25
11,16
12,43
50,50
51,60
45,30
41,20
37,80
32,10
30,80
9,58
10,50
13,25
18,15
19,32
21,70
24,00
35,24
37,66
42,11
43,50
45,76
48,05
59,94
4.
0-10
10-28
28-40
40-98
98-113
5,4
5,7
5,4
5,5
5,6
2,33
1,31
1,06
0,90
0,61
6,6
6,5
6,6
6,7
6,7
9,48
9,91
10,06
10,47
11,28
28,20
25,10
23,20
32,30
30,00
20,10
24,62
23,27
21,42
22,31
54,36
56,46
57,03
57,26
58,05
5.
0-8
8-21
21-37
37-69
69-80
80-112
5,1
5,4
5,4
5,5
5,6
5,6
3,48
2,94
2,06
1,68
0,94
0,56
7,3
7,4
7,5
7,6
7,7
7,7
7,34
8,20
9,32
10,08
11,64
11,25
48,50
44,40
41,20
35,60
28,70
28,10
18,42
20,08
20,75
21,60
23,14
23,96
50,62
53,58
55,16
57,02
59,62
59,19
6.
0-3
3-25
25-40
40-70
3,9
4,1
4,3
4,6
3,86
3,48
2,77
1,90
7,9
7,8
7,9
8,1
1,28
0,86
2,71
3,45
30,30
34,40
31.20
29,80
11,12
11,54
12,08
14,20
38,66
42,02
43,75
45,44
Dostları ilə paylaş: |