Microsoft Word qurbanov veis docx
Yüklə 1,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Çimli da ğ-ç əm ən
- Qaramtıl da ğ-ç əm ən
68
1
2 3
4 5
6 7
8 9
7. 0-15
15-35 32-68
68-90 90-114
3,7 4,0 4,2 4,4 4,4 3,86 3,48 2,77 1,90 5,89 6,9 7,0
7,0 7,1
7,1 1,28
3,02 3,65
3,89 4,20
36,50 35,70
38,20 39,00
36,50 10,36
11,24 11,89
12,18 12,25
36,64 39,72
40,54 41,54
41,82 8. 0-4
4-38 38-68
68-98 98-105
3,4 5,0 5,2 5,4 5,4 3,97 2,61 2,03 1,28 0,76 6,8 6,8
7,0 7,2
7,2 4,32
9,05 11,75
12,00 12,08
45,60 30,30
32,20 31,40
28,20 10,34
10,28 20,45
21,10 21,69
35,70 53,12
55,88 56,40
56,95
Çimli dağ-çəmən torpaqları respublikamızın yüksək dağlıq ərazilərin subalp qurşağında çox geniş yayılmış səciyyəvi torpaqlardır. Çimli dağ-çəmən torpaqları dağ meşələri ilə alp çəmənləri arasında yayılmışdır. Bu torpaqlar Baş Qafqaz silsiləsinin cənub yamacı boyu dar bir zolaq şəklində şərqdə Dubrar dağına qədər uzanır. Çimli dağ-çəmən torpaqların yayıldığı sahələr dik və bəzən uçurumlu olduğu üçün bu torpaqlar ancaq suayrıcı boyu inkişaf edərək dağ düzənliklərinin səthində geniş örtük yaradır. Baş Qafqaz silsiləsindən şimala isə bu torpaqlar vahid zona təşkil edir. Bazardüzü-Şahdağ-Böyük Süval istiqamətində yüksək dağlıq ə razinin genişlənməsi və əlverişli iqlim şəraiti şimal-qərb istiqamətində çimli dağçəmən torpaqlarının tutduğu ərazilərin genişlənməsinə səbəb olur. Azərbaycanın digər yerlərindən fərqli olaraq Böyük Qafqazın şimal-şərq yamaclarında, xüsusilə Şahdağ və Suval dağları arasında dağ-çəmən torpaqlarının aşağı sərhəddi 1800 m mütləq yüksəkliyə kimi enir, 2000-2200 m yüksəklikdə olan termik şəraitin meşə bitkiləri üçün əlverişli olması buna başlıca səbəbdir . Ə razinin ot örtüyü taxılkimilər və müxtəlif otlu çəmən bitkilərindən ibarətdir. Torpaqəmələgətirici süxurlar kimi turş vulkanik və aşınmanın elüvial məhsulları böyük rol oynayır. Subalp çəmənlərinin yayıldığı yüksək dağlıq zona üçün rütubətlənmə və ərazinin kifayət qədər parçalanması torpaqları yuyucu rejim şəraitində inkişaf etdirir. Tədqiqatlar zamanı alınan nəticələrə əsasən torpaqların morfoloji quruluşunun ümumiləşdirilmiş xarakteristikasını versək görərik ki, bu torpaqların profili çox da qalın olmayıb çox hallarda 60-70 sm-dən artıq olmur. Torpaqların profilinə nəzər salsaq onların genetik qatlarını aydın seçmək olar. Sanki ―hörülmüş ‖ 5-7 sm qalınlığında olan çim qatının olması bu torpaqlar üçün səciyyəvi xüsusiyyətlərindəndir. Torpaqların bitki örtüyündə taxılkimilər fitosenozunun
69
inkişafı bir çox hallarda çim qatının nisbətən yumşaq olmasına səbəb olur. Çimli dağ-çəmən torpaqlarında bitki kökləri və çürüntülü maddələrin zənginliyi torpaqların tündlüyünə və humuslu akkumlyativ horizontunun kəsim zamanı aydın seçilməsi ilə müşahidə olunur. Ümumi morfoloji təsirə nəzər salsaq görərik ki, aşınma və eroziya proseslərinin intensivliyindən asılı olaraq bütün profil iri qum və çınqıllı olur. Bu xarakter təsvir edilən torpaqların ən xarakterik xüsusiyyətlərindən biridir. Çimli dağ-çəmən torpaqlarının tipik növlərində karbonatlılıq yoxdur və onların dərinliyə qədər yuyulması müşahidə olunur. Təsvir olunan torpaqların profili qranulometrik tərkibinə görə fərqlənir. Profildə qleyləşmə əlamətləri müşahidə olunur . Dağ-çəmən torpaqları qeyd etdiyimiz kimi humusla zəngin olur. Torpaqların üst qatında humusun miqdarı 8,0-14,0% təşkil edir və dərinliyə getdikcə onun miqdarı kifayət qədər azalır. Əksər halda 50-60 sm dərinlikdən sonra humusun miqdarı 1,7-2,4% dən çox olmur. Təsvir olunan torpaqlarda ümumi azotun miqdarı humusun miqdarına uyğun olaraq yüksəlir. Torpaqların üst qatında onun orta miqdarı 0,48-0,76% təşkil edir. Çimli dağ çəmən torpaqlarında üzvi qalıqlar daha dərindən parçalanır. Bu qənaətə torpaqlarda humusun azota (C/N) olan nisbətinin böyük hüdudda dəyişməsindən gəlmək olur. Çimli dağ-çəmən torpaqlarının udma tutumu yüksəkdir. Həmin torpaqların üst qatında onun göstəricisi 45,5-50,10 mqekv t’.kil edir . Ca 2+
və Mg 2+
udulmuş əsasların cəmində üstünlük təşkil edir. Tərkibində hidrogen və aluminium olmaması səbəbindən torpaqlar zəif doymamışdır. Torpaq məhlulunun reaksiyası zəif turş və turşdur. pH göstəricisinin bir qədər yüksək olması çimli qatda kül elementlərinin çoxluğu ilə izah edilir. Qranulometrik tərkibinə görə çimli dağ-çəmən torpaqları əsasən çınqıllı, orta və yüngül gillicəlidir. Torpaqların üst qatında lil fraksiyası 10,3-21,6% dən artıq olmur, fiziki gil isə 36,9-56,7% arasında tərəddüd edir (cədvəl). Bunun səbəbi dağ süxurlarının kobud aşınma materiallarının və qravitasiya proseslərinin intensiv inkişafı ilə ə laqədardır [8]. Hal-hazırda çimli dağ-çəmən torpaqları əsasən yay otlaqları və biçənəklər üçün istifadə olunur. Əlverişli su-fiziki xassələr və sıx ot örtüyü göstərilən torpaqların səthində səth axınlarının yaranması və eroziya proseslərinin inkişafına mane olur.
ə hatə edir. Böyük Qafqaz vilayətində bu torpaqların aşağı sərhəddi dəniz səviyyəsindən 1800-2000 m yüksəklikdən keçir. Qaramtıl dağ-çəmən torpaqlarının yayıldığı ərazilər üçün relyefin daha sakit forması səciyyəvidir. Böyük Qafqazda və Yan silsilənin dağarası depressiyalarında, bəzi hallarda (Yan silsilədə) suayrıcı yaylalarda inkişaf edərək yayılmışdır. Əsas etibarı ilə bu torpaqlar yuyucu rejim şə raitində əhəngdaşı qumlucalar və karbonatlı gillicələrin aşınma qabığı üzərində formalaşır. Kalsium karbonatla zəngin süxurların üzərində yayıldığı üçün bu torpaqların profilində karbonatlar ayrı-ayrı ocaqlar şəklində yayılır, yaxud nisbətən aşağı qatlarda ağ karbonatlı ləkələrlə müşahidə olunur. Qaramtıl dağ-çəmən torpaqlarında taxılkimilər, cır yulaf və nazikgövdə kimi çim yaradan bitkilərin üstünlük təşkil etməsi torpaqlarda qalın çim qatının
Yüklə 1,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
|