Microsoft Word Radiobiologiya d?rs v?saiti sixilmish doc

 
 
35 
 
                                                             t λ N
o 
e
‐λt 
∙dt     olar. 
 
 Bu  ifadəni  bütün  t  müddətləri  üçün  inteqrallamaqla  isə  tam  yaşama  müddəti 
üçün   
                                                  
dt
e
t
dt
e
N
t
N
t
t








0
0
0
0
1





    (2.10)     
şəklində   ifadə almış olarıq.     
Buradan isə                         


1

     (2.11)      alınar.  
 
 Belə məlum olur ki, orta yaşama müddəti parçalanma sabitinin tərs qiymətinə 
bərabərdir. 
 
(2.11)  və  (2.9)   ifadələrinin müqayisəsindən  yarımparçalanma  periodu  üçün 
                                                          





2
2
5
.
0
n
n
T


            (2.12)    
ifadəsini  almış olarıq.  
 
Deməli,    nüvələrin  yarımparçalanma    periodu    onların  orta  yaşama 
müddətlərindən  ℓn2  ‐  yə  bərabər olan ədədi əmsalla fərqlənir.    
 
Aydındır ki, γ ‐ şüaların hər hansı mühitə (maddəyə) nüfuz etməsi onların təkcə 
sürətinin deyil, həm də intensivliyinin azalmasına səbəb olur. Mühitlə  γ ‐ şüaların bu 
formada qarşılıqlı təsiri udulma adlanır. Bu halda γ ‐ şüaların udulması Buqer qanunu 
ilə təsvir olunur ki, bu qanuna əsasən  də  şüanın  zəifləməsi  onun  intensivliyi və şüanı  
udan  maddənin  konsentrasiyası  ilə  düz  mütənasib  olur  (Мухин  К.Н.,  1982;  
Кольчужкин А.М., Учайкин О.В., 1978).  
 
Bərk cismin müstəvi  səthinə  γ ‐ şüaların  perpendikulyar düşməsi halında nazik  
dx  təbəqəsində  intensivliyin dj azalması       
                                                       
dx
j
s
dj






    
kimi təyin olunur (şəkil 2.5).     
   
 
                            
 
 
                                              J
o                                                                              
J            
 
         
 
                                                             dx       x                                                                                                            
 
 
            Şəkil 2.5.  Buqer qanununun təsviri  (J
o 
– düşən, J – isə mühitə daxil olan   
                              şüaların  intensivliyidir). 
 
İntensivliyin azalmasına uyğun ifadəni inteqrallamaqla, Buqer qanununu     
                                             
J = j
o 
e 
‐εsx  
  
şəklində   almış olarıq.     

---

 
 
36 
 
 
Elmi     ədəbiyyatda    bu      ifadənin              
D
x
s
j
j
g
o












4343
.
0

    
şəklində loqarifmik formasından da istifadə olunur. 
 
Burada  ε – molyar ekstinksiya əmsalı,  s – uducu mühitin konsentrasiyası,  x – 
uducu mühitin qalınlığı, 
o
j
– düşən, 
j
– isə keçən şüaların intensivliyidir. İfadəyə daxil 
olan   ε s x    hasili  çox  vaxt mühitin optik sıxlığı adlandırılır
      
              
                             
2.6.   Radioaktiv parçalanma sıraları 
 
           Radioaktivlik  hadisəsinin  mahiyyətinin  öyrənilməsi  göstərdi  ki,  bu  prosesdə  bir 
element parçalanmaqla, başqa elementə çevrilir. Əgər yaranan element də radioaktiv 
olarsa,  o  da,  öz  növbəsində  parçalanmaqla,  üçüncü  elementə  çevrilir  və  bu  proses 
radioaktiv  olmayan  element  alınana  qədər  davam  edir.  Yaranan  bu  cür  elementlər 
sırası radioaktiv sıra adlanır.   
Dediklərimizə  misal  olaraq,  radiumun  çevrilmə  sırasını  göstərmək  olar. 
Məlum olduğu kimi, radiumun parçalanması zamanı radioaktiv radon yaranır ki, o da, 
öz  növbəsində  parçalanmaqla,  radium  ‐  A  yaradır.  Radioaktiv  olan  bu  element  də 
parçalanaraq,  bir‐birinin  ardınca      radium  ‐  B,  radium  ‐  C    və  s.  kimi  yeni  radioaktiv 
elelmentlər  yaradır.  Son  nəticədə  kimyəvi  xassələrinə  görə  adi  qurğuşundan 
seçilməyən dayanıqlı radium – G elementi yaranır.  
Yaranan  elementlərin  atom  kütlələri  (elementin  işarəsini  üstündə  yuxarıda 
yazılmış rəqəmlər) və yarımparçalanma periodları (şəkilin solunda və sağında yazılmış 
rəqəmlər) və şüalanmanın növü (oxların üzərindəki işarələr) göstərilməklə, radiumun  
ardıcıl parçalanma sxemi şəkil 2.6 ‐ də təsvir edilmişdir. 
Radiumdan  başqa,  uran,  torium  və  aktinium  elementləri  də  oxşar  formada 
parçalanmaya  məruz  qalırlar.  Adı  çəkilən    çevrilmələrin  öyrənilməsi  göstərdi  ki, 
radiumun özü uranın uzun parçalanma məhsulları zəncirinin aralıq həlqəsini təşkil edir. 
Bu  prosesi  təsvir  edən  sxem  (uranın  radiuma  çevrilmə  sxemi)  şəkil  2.7‐  da 
göstərilmişdir. 
Hal‐hazırkı  dövrdə  təbii  radioaktiv  elementlərin  3  sırası  məlumdur  ki,  bu 
sıraların başlanğıcında uran, torium və aktinium elementləri durur. Hər üç sırada son 
parçalanma məhsulu qurğuşun elementidir. 
Son  illər  süni  radioaktiv  elementlərə  aid  olan  dördüncü  radioaktiv  sıra  da 
müəyyən  edilmişdir.  Bu  sıra  süni  yolla  alınan  neptuniumda  başlayır  və  bismutda 
qurtarır. 
İndi də ayrı‐ayrılıqda bu sıraların bəzi detalları üzərində dayanaq. 
 
2.6.1.  Uran  (uran‐radium)  sırası.  Radioaktiv  izotopların  α  ‐,  β  ‐,  γ  ‐
şüalanmalara  məruz  qalmaqla    parçalanması    nəticəsində    yaranan  yeni    nüvələrin 
özləri də, artıq qeyd etdiyimiz kimi, dayanıqsız ola bilirlər  ki, bunlar da,  öz növbəsində 
parçalanmaqla, son nəticədə stabil nüvələrə çevrilirlər.  

---