Microsoft Word Radiobiologiya d?rs v?saiti sixilmish doc
Yüklə 36,65 Kb. Pdf görüntüsü
|
101 Şəkil 5.1. Müxtəlif radiasiya mənbələrinin yaratdığı şüalanmaya dair pay diaqramı. radionuklidlər başa düşülür. Bu mənbələrin yaratdığı şüalanmaları, uyğun olaraq, kosmik və yer mənşəli şüalanmalar adlandırırlar. Şüalanmanın kosmik və ya yer mənşəli olmasından asılı olmayaraq, onların əksəriyyətinin yaratdığı şüalanmanın təsirindən qətiyyən qorunmaq mümkün deyil. Belə ki, yarandığı gündən Yerin səthi kosmosdan gələn müxtəlif şüaların təsirinə məruz qalır və Yer qabığının özündə mövcud olan müxtəlif radioaktiv maddələrin şüalanması bu təsiri daha da gücləndirir. İnsanların məruz qaldığı şüalanmanı iki növə ayırmaq mümkündür. Radioaktiv maddə, bir halda, orqanizmdən kənarda ola bilər və bu halda onu xaricdən şüalandıra bilər. Bu şüalanma növü xarici şüalanma adlanır. Digər halda isə, havada, suda və qidada olan radioaktiv maddə asan yolla orqanizmə daxil ola bilər ki, belə olan halda artıq orqanizmin daxili şüalanmasından söhbət gedə bilər. Orqanizmin əsas şüalanma yolları və onların ümumi şüalanmaya verdikləri pay diaqram şəklində (faizlərlə), uyğun olaraq, şəkil 5.2 və şəkil 5.3 ‐də öz əksini tapmışdır. Artıq qeyd etdiyimiz kimi, təbii şüalanma mənbələrinin yaratdığı şüalanmaya Yer kürəsinin hər bir sakini məruz qalır. Fərq onlardan bir qisminin az, digər qisminin isə çox şüalanma dozası qəbul etmələridir. Buna səbəb isə onların fərqli yerlərdə yaşamalarıdır. Aydındır ki, radioaktiv süxurlarla zəngin ərazilərdə yaşayan əhali daha çox şüalanmaya məruz qalmalıdırlar. Qəbul olunan şüalanma dozası həmçinin əhalinin yaşayış tərzindən də asılı olur. Belə ki, istifadə olunan bəzi tikinti materialları, qida hazırlamaq üçün təbii qazdan 102 istifadə, açıq kömür kürələri (manqallar), binaların germetiklik dərəcəsi, həmçinin də təyyarələrdə uçuşlar şüalanma səviyyəsini əhəmiyyətli dərəcədə artıra bilir. Şəkil 5.2. Orqanizmin əsas şüalanma yolları. Şəkil 5.3 ‐ dən göründüyü kimi, Yerin özünə məxsus radiasiya mənbələri insanların məruz qaldığı təbii radiasiyanın yaratdığı şüalanmanın çox hissəsini təşkil edir . Müəyyən edilmişdir ki, orqanizmin, əsasən, daxili şüalanmasını yaradan Yer mənşəli radiasiya mənbələri əhalinin qəbul etdiyi illik effektiv ekvivalent dozanın orta hesabla 5/6 hissəsini təşkil edir. Qalan hissəni isə xarici şüalanma mənbəyi rolunu oynayan kosmik şüalanma yaradır. Dediklərimizdən aydın olur ki, Yerdə təbii radiasiya fonunu əsasən Yer süxurlarının tərkibində olan radioaktiv elementlərin yaratdığı şüalar və kosmosdan gələn şüalar formalaşdırır ki, bunlar da insan orqanizminin xarici və daxili şüalanmasına səbəb olur. Bu zaman Yer qabığının özündə və bəzi tikinti materiallarında mövcud olan təbii radioaktiv elementlərin yaratdığı şüalar, insan bədənini deşib keçməklə, orqanizmin xarıcı radiasiya şüalanmasını yaradır. Bəzi tikinti materiallarından, yanacaq kimi təbii qazdan, həmçinin də duş qəbulu zamanı təbii sudan istifadə onlardan ayrılan radioaktiv radon qazının nəfəs yolları ilə insan orqanizminə yol tapmasına və nəticədə onun daxili şüalanmasına gətirib çıxarır. Bundan başqa, qida rasionumuzu təşkil edən məhsulların bəzi hallarda mikroskopik miqdarda radioaktiv elementlərə malik olması da orqanizmin daxili şüalanmasına səbəb olur. Tikinti materialları Kosmik şüalar Tikinti materialları Yerin səthi Yerin səthi Kosmik şüalar 103 Şəkil 5.3. Yer və kosmik mənşəli şüalanma mənbələrinin daxili və xarici şüalanmada payı. Kosmik və Yer mənşəli şüalanmaların yaratdığı xarici şüalanmaya dair məlum olan bəzi faktlarla tanış olaq. 5.1. Kosmik mənşəli təbii şüalanma mənbələri Kosmik fəzanı dolduran yüksək enerjili zərrəciklər seli və həmin zərrəciklərin Yer atmosferində yaratdığı ikinci şüalanma kosmik şüalar və ya kosmik şüalanma adlanır. Hal‐hazırkı dövrdə kosmik şüaların fiziki xüsusiyyətləri, onların energetik spektrləri, bucaq paylanmaları, yaratdığı şüalanma dozaları haqqında geniş məlumatlar toplanmışdır. Yer ətrafı fəzada və atmosferin yuxarı qatlarında kosmik şüaların geniş tədqiqinə 60 ‐cı illərdən başlamışdır. Qeyd edək ki, bu tədqiqatlar Yerin süni peyklərindən, yüksəklik aerostatlarından və təyyarələrdən istifadə nəticəsində mümkün olmuşdur. Müəyyən edilmişdir ki, ilkin kosmik şüalar 0.01 ‐ 1 QeV və daha çox enerjiyə malik Qalaktik kosmik şüalardan və enerjisi bundan xeyli kiçik olan Günəş şüalarından ibarətdir. Günəş şüalarının qeydə alınmış tipik enerjisi 40 ‐ 50 MeV ‐ ə bərabər olur. Kosmik zərrəciklərin kinetik enerjisi də 0.1 ‐ 1 Mev ‐ ə bərabər Yer mənşəli şüalanmanın kinetik enerjisindən bir neçə tərtib yüksək olur. Qalaktik şüalanmanı Günəş sistemindən çox ‐ çox uzaqlıqda yerləşən obyektlər yaratdığı halda, Günəş şüalanması Günəşin səthində baş verən möhtəşəm Xromosfer partlayışları nəticəsində yaranır. Bu partlayışlar həm rentgen, Yüklə 36,65 Kb. Dostları ilə paylaş:
|