Microsoft Word Radiobiologiya d?rs v?saiti sixilmish doc
Yüklə 36,65 Kb. Pdf görüntüsü
|
119 Şəkil 5.9. Yer səthinin yüksək radiasiya ilə xarakterizə olunan əraziləri (A – Posus‐di‐Kaldas və Quarapari, B – Kerala və Tamilnad, V – Ramser). Qeyd edək ki, əhəngdaşı suxurları ilə zəngin ərazilərdə Yerin səthindən 1m yüksəklikdə şüalanma dozası gücünün orta qiyməti ~ 0.2 mZv/il həddində olur. Bu ərazilər təbii radiasiya fonu yüksək olan ərazilər hesab olunur. Həmin ərazilərdə əhalinin aldığı real şüalanma dozasını müəyyən etmək üçün dəqiq, çoxlu sayda ölçmə işlərini həyata keçirmək lazımdır. Yer kürəsində təbii radiasiya fonu yüksək olan ərazilərin kifayət qədər olmasına baxmayaraq, yüksək radiasiya səviyyəsinə malik məskunlaşma yerlərinin sayı cəmisi 5 dənədir. Torpaq və dağ süxurlarının hesabına yüksək şüalanma ilə xarakterizə olunan bu yerlər Braziliyada, Fransada, Hindistanda, Misirdə və Niue adasında yerləşir. Braziliyanin San – Paulu şəhərindən şimala tərəf 200 km ‐lik məsafədə (Posus‐di Kaldas şəhərinin yaxınlığında) çox da böyük olmayan yüksəklik vardır. Burada radiasiya fonunun orta səviyyədən 800 dəfə yüksək olması (250 mZv/il) müəyyən edilmişdir. Haməlum səbəbdən bu ərazidə məskunlaşma olmamışdır, lakin bu yüksəklikdən 600 km şərqə tərəf yerləşən dəniz istirahət zonasında həmin rəqəmdən az fərqlənən radiasiya fonu qeydə alınmışdır. Adı çəkilən istirahət zonası 12000 nəfərlik əhalisi olan kiçik Quarapari şəhərində yerləşir. Bu şəhərdə hər yay təxminən 30000 nəfər qonaq istirahət edir. Torpaq və qaya süxurlarının yaratdığı yüksək şüalanma şəhərin çimərliklərinin ayrı ‐ ayrı yerlərində radiasiya səviyyəsinin ildə 175 mZv ‐ə bərabər olmasına səbəb olmuşdur. Şəhərin küçələrində radiasiya səviyyəsinin, yuxarıda qeyd edilən rəqəmlərlə müqayisədə, xeyli kiçik (8 – 15 mZv/il) olmasına baxmayaraq, bunun da orta səviyyədən əhəmiyyətli dərəcədə yüksək olması aydın görünür. Quarapari şəhərindən 50 km cənubda yerləşən balıqçıların yaşadığı Meaipe kəndində də oxşar vəziyyət müşahidə olunur. Aydın olmuşdur ki, hər iki yaşayış məntəqəsi toriumla zəngin qumlu ərazidə yerləşir. Fransa əhalisinin də təxminən 1/6 120 hissəsi (~ 7 mln nəfər) əsasən qranit tərkibli qaya süxurlarının yaratdığı yüksək radiasiya fonu (şüalanma dozasının gücü 1.8 ‐ 3.5 mZv/il) şəraitində yaşayır. Yer kürəsinin digər hissəsində yerləşən Hindistanın cənub ‐ qərbində, Kerala və Mədrəs ştatlarında uzunluğu 200 km, eni isə bir neçə yüz metr olan nazik sahilyani ərazidə 100000 ‐ə qədər əhali yaşayır. Yüksək torium tərkibli qumlu torpaqların hesabına ərazidə yaşayan əhali orta hesabla 13 mZv/il qədər şüalanma dozası qəbul edirlər. Ərazinin 8513 nəfər sakini üzərində aparılan tədqiqatlar göstərdi ki, il ərzində hər bir nəfər orta hesabla 3.8 mZv şüalanma dozası qəbul edir. Bunlardan 500 nəfərdən çoxuna ildə 8.7 mZv ‐dən çox doza düşür. 60 nəfər isə 17 mZv illik doza qəbul edir ki, bu da yer mənşəli radioaktiv mənbələrin yaratdığı xarici şüalanmanın illik orta qiymətindən 50 dəfə çoxdur (Радиация. Дозы, эффекты, риск, 1990). Qyeyd edək ki, Braziliya və Hindistanda olan bu ərazilər planetimizin hərtərəfli tədqiq edilmiş “qaynar nöqtələridir”. Sakit okeanın Niue adasının bir neçə min əhalisinin payına düşən şüalanma dozası isə 10 mZv/il qədərdir. Misirin Nil çayının şimal deltası rayonlarında əhalinin sıx məskunlaşmış bir neçə kəndində 3 ‐ 4 mZv/il həddində şüalanma dozası qeydə alınmışdır. Fransada, Nigeruyada, Madaqasqarda da yüksək radiasiya səviyyəsinə malik ərazilər mövcuddur. Az öyrənilmiş, lakin göstərilən rəqəmlərdən də yüksək şüalanma dozası yaradan ərazilər mövcuddur. Məsələn, İranda kiçik Ramser şəhərinin ərazisində radiumla zəngin yerlər vardır ki, həmin yerlərdə radiasiya səviyyəsinin ildə 400 mZv təşkil edir. Müəyyən edilmişdir ki, torpaq və suyun əsas təbii radiasiya mənbəyi qranit və bazalt kimi dağ süxurlarıdır. Bu zaman daha çox gilli və qaratorpaq tərkibli nümunələr yüksək radioaktivlik göstərir. Meşə və çimli kültorpaqların isə radioaktivliyi kiçik olur. Tədqiqatların nəticələri göstərir ki, həmin ərazilərdə radioaktiv elemenrlər “torpaq – bitki – heyvan – insan” qida zənciri üzrə (əsasən də, süd, ət, su, bitki qidaları ilə) insan orqanizminə daxil olaraq, müxtəlif orqan və toxumalarda toplanır ki, nəticədə də onların miqdarı ilkin miqdarla müqayisədə 10‐100 dəfə arta bilir (Дубров А.П., 1995). a) Biosferdə 40 K izotopunun miqdarı. Təbii radiasiya fonunun formalaşmasında kaliumun radioaktiv izotopu olan 40 K əsas yerlərdən birini tutur. Məlum olduğu kimi, təbiətdə geniş yayılmış kalium elementi çoxlu sayda izotoplara malikdir ki, onlardan yalnız ikisi (K 39 , K 41 ) stabil, qalanları isə radioaktivdirlər . Əsasən stabil 39 K izotopundan ibarət olan bu elementin radioaktiv 40 K izotopu onun təqribən 0.0119 % ‐ni təşkil edir. Bu izotop 1.3 ∙ 10 9 il yarımparçalanma perioduna malikdir və onun radioaktiv parçalanması aşağıda göstərilmiş iki yolla baş verir (Кузин А.М., 1991]. 40 Ca + e 40 K + e k → 40 Ar + γ Yüklə 36,65 Kb. Dostları ilə paylaş:
|