Microsoft Word Radiobiologiya d?rs v?saiti sixilmish doc
Yüklə 36,65 Kb. Pdf görüntüsü
|
121 Sxemdən göründüyü kimi, parçalanmanın birinci yolu β ‐ şüalanma ilə müşayiət olunur. β ‐ parçalanma 40 K izotopunun ümumi parçalanmasının 88 % ‐ ni təşkil edir və bu parçalanma nəticəsində stabil kalsium elementi və 1.32 MeV enerjili elektronlar seli (β ‐şüalanma) yaranır. Parçalanmanın 12% ‐ i isə elektron zəbti (K ‐ zəbti) hesabına yaranır və bu parçalanma arqon elementinin və 1.46 MeV enerjili γ ‐ kvantlar selinin yaranması ilə nəticələnir. Cədvəl 5.3. ‐də 40 K izotopunun müxtəlif nümunələrdə miqdarına dair nəticələr göstərilmişdır. Cədvəl 5.3. 40 K izotopunun müxtəlif nümunələrdə miqdarına dair göstəricilər Mənbə 40 K‐ın konsentrasiyası (Bk∙kq ‐1 ) Mənbə 40 K‐ın konsentrasiyası (Bk∙kq ‐1 ) Dəniz suyu 12 – 15 Qumdaşı 300 – 400 Torpaq 37 – 1100 Apatitlər 44 – 170 Əhəngdaşı 30 – 40 Fosfatit 230 Qranit 925 – 1200 Kaliumlu‐fosfat kübrəsi 5900 Bazalt 290 – 400 Kaliumlu‐azot‐ fosfor kübrəsi 1200 ‐ 5900 Vulkanik süxur 814 – 925 Gilli şist 85 ‐ 850 Çoxlu sayda mineral və torpaq süxurlarının tərkibinə daxil olan 40 K izotopu biotun β ‐ və γ ‐ şüalanmaya məruz qalmasına səbəb olur. Qeyd edək ki, biotun əsas xarici şüalanma mənbəyi rolunu oynayan 40 K izotopu onunla bilavasitə təmasda olan torpağın mikroflorası, bitkilərin kök sistemləri, torpaq faunası üçün daha böyük əhəmiyyət kəsb edir. Orqanizmin, onun ayrı ‐ ayrı orqan və toxumalarının daxili şüalanması baxımından da 40 K izotopunun əhəmiyyəti böyükdür. Bildiyimiz kimi, kalium, əvəzolunmaz element olaraq, bir sıra metabolik proseslərdə iştirak edir və ətraf mühitin ayrı ‐ ayrı komponentlərindən çox fəal şəkildə müxtəlif orqanizmlərə daxil ola bilir. Müəyyən edilmişdir ki, orqanizmin müxtəlif strukturlarında kaliumun miqdarı, xüsusi sistemlərlə tənzimlənməklə, daimi homeostatik nəzarət altında olur. Dediklərimiz kaliumun bütün izotoplarına, o cümlədən də 40 K izotopuna aiddir. 40 K izotopu torpaqdan kök sistemi vasitəsi ilə bitkilərə, onlardan isə heyvan, son nəticədə isə qida məhsulları vasitəsi ilə insan orqanizminə daxil ola bilir. Cədvəl 5.4. ‐də bitkilərdə 40 K izotopunun miqdarına dair göstəricilər öz əksini tapmışdır. Qeyd edək ki, 40 K izotopu ilə daha çox zəngin olan bitki lobya, kartof, qoz və quşüzümüdür. Bu bitkilərdə 40 K izotopunun miqdarı uyğun olaraq, 229 Bk/kq, 122 Cədvəl 5.4. Bəzi bitkilərdə 40 K –ın miqdarına dair göstəricilər Bitkinin növü Təzə toxumada 40 K‐ın miqdarı (Bk/kq) Bitkinin növü Təzə toxumada 40 K‐ın miqdarı (Bk/kq) Dənli bitkilər 18.5 – 159 Təzə meyvə (biol. döl) 7.4 – 355 Paxlalı bitkilər 177 – 299 Göbələklər 277 Təzə tərəvəz 40 ‐ 174 174 Bk/kq, 210 Bk/kq və 355 Bk/kq ‐ dır. 40 K izotopu ya birbaşa bitki mənşəli qidalarla, ya da dolayı yolla heyvan orqanizmindən insan orqanizminə daxil ola bilir. Cədvəl 5.5. ‐ də isə 40 K izotopunun insan orqanizminin ayrı‐ayrı toxuma və orqanları üzrə paylanması təsvir edilmişdir. Cədvəlin təhlilindən aydın olur ki, dalaqda, eritrositlərdə və qırmızı sümük iliyində bu izotopun miqdarı daha yüksək olur. Cədvəl 5.5. 40 K izotopunun insan orqanizminin müxtəlif toxumaları üzrə paylanması Tədqiqat obyekti Toxumalarda K elementinin orta konsentrasiyası (q/kq) Toxumalarda 40 K izotopunun aktivlik konsentrasiyası (Bk/kq) Tədqiqat obyekti Toxumalarda K elementinin orta konsentrasiyası (q/kq) Toxumalarda 40 K izotopunun aktivlik konsentrasiyası (Bk/kq) Timus 0.6 18 Ürək 2.1 63 Dəri 0.8 24 Qaraciyər 2.5 75 Qalxanvarı vəzi 1.2 36 Mərkəzi sinir sistemi 2.9 87 Bağırsaqlar 1.2 36 Baş beyini 3.0 90 Nazik bağırsaq 1.3 39 Skelet əzələsi 3.0 90 Qan 1.6 48 Dalaq 3.1 93 Ağ ciyər 1.9 57 Eritrositlər 3.4 102 Yumurtalıq 2.0 60 Qırmızı ilik 4.0 121 b) Biosferdə uranın və onun parçalanma məhsullarının miqdarı. Uran torpaq örtüyünün süxurlarında geniş yayılmış elementdir. Təbii uranın 238 U, 235 U və 234 U kimi üç müxtəlif izotopu vardır. Bu izotopların yarımparçalanma periodları uyğun olaraq, 4.5 ∙10 9 il, 7.13 ∙10 8 il və 2.48 ∙10 5 il ‐ dir. Təbii uranın əsas kütləsini Yüklə 36,65 Kb. Dostları ilə paylaş:
|