Microsoft Word Radiobiologiya d?rs v?saiti sixilmish doc

 
 
127 
 
    Cədvəl 5.11. 
       226
Ra  izotopunun ətraf mühit komponentlərində miqdarına dair göstəricilər 
 
Ətraf mühit  
komponenti  
226
Ra ‐nın 
miqdarı 
Ətraf mühit 
komponenti 
226
Ra –nın 
miqdarı 
Dağ süxurları (Bk/kq) 
Tikinti materialları (Bk/kq) 
Qranit  
96 – 114 
Kərpic 
23 – 152 
Bazalt 
18.5 – 40.7 
Əhəngdaşı 
kərpici 
 
6 – 25 
Qumdaşı 
11.1 – 25.9 
Beton 
11 – 80 
Əhəngdaşı 
14.8 – 25.9 
Sement 
9 – 168 
Şist 
14.8 
Gilli şist əsaslı  
qaz betonu 
 
320 – 2620 
Alüminium şisti 
2220 
Su hövzələri (Bk/l) 
Ağac 
0.3 – 0.5 
Çaylar 
1.85∙10
‐4
 – 2.96∙10
‐2
 
 
Mineral su 
mənbələri 
 
2.59∙10
‐3
 – 5.1 
Torpaqda  
3.3 – 29.6 
Okeanlar  
7.4∙10
‐4
 – 1.1∙10
‐2
 
 
Müxtəlif 
şəhərlərdə su 
kəmərlərindəki 
sular 
 
 
 
3.7∙10
‐3
 – 38.8∙10
‐2 
 
 
 
 
Radium torpaq və sudan asanlıqla bitkilərə keçə bilir. Müəyyən edilmişdir ki,  
radiumun  bitkilərdə (onların  külündə)  miqdarı 2.1 ∙ 10
‐2
 Bk / kq  ‐dan   2.5 Bk / kq  ‐ a 
qədər ola bilir. Konkret olaraq, bu izotop qaragilədə  26 ∙10
‐13
  q/q,  mərsində  21∙10
‐13
 
q/q,  tozağacının  yarpaqlarında  və şam ağacının iynəyarpaqlarında nisbətən az (14.8 
–  12.5∙10
‐13
  q/q),    şibyə,  süpürgə  kolu  və  ardıc  kolunda  isə  daha  az    (9.7∙10
‐13
  q/q) 
miqdarda toplana bilir  (Хотько Э. И.   и др., 1983).  
 
Qida  zənciri  üzrə  radium  balıqların  orqanizminə  2.5∙10
‐2
  ‐  23∙10
‐2
  Bk/kq, 
heyvanların ətinə  isə 1.6∙10
‐2
 – 5∙10
‐2
 Bk / kq miqdarında  daxil ola bilir. 
 
Aydındır  ki,  radium  bitki  və  heyvan  mənşəli  qida  məhsulları  ilə  insan 
orqanizminə də yol tapmalıdır. Qələvi ‐ torpaq elementi  olaraq, radium,  kalsium kimi,  
əsasən skelet sümüklərində toplanır. Bu elementin  ion halında yumşaq toxumalarda 
da toplana bilməsi müəyyən edilmişdir.
   
Radiumun  insan  orqanizminə  daxil  olması  və  opqanizmin  ayrı‐ayrı 
orqanlarında toplanmasına dair nəticələr
 
cədvəl 5.12. ‐də
 
öz əksini tapmışdır. 
Qeyd  edək  ki,  radiumun  parçalanması  nəticəsində  radioaktiv  radon  qazı 
əmələ  gəlir  ki  (bu  haqda  bir  az  sonra),  onun  da  parçalanması,  öz  növbəsində,  az 
yaşama  müddətinə  malik  radioaktiv  elementlər  zəncirini  əmələ  gətirir.  Əsasən 
atmosferdə  baş  verən  bu  parçalanma  nəticəsində  qurğuşun  ‐210  (yarımparçalanma 
periodu  22.3  il )    və   polonium ‐ 210   (yarımparçalanma   periodu  138.4  gün)   kimi 

---

 
 
128 
 
Cədvəl 5.12. 
                           
226
Ra izotopunun qida ilə daxil olma nəticəsində insan orqanizmində  
                                                            toplanmasına  dair göstəricilər 
 
 
Miqdarı 
Normal radiasiya fonuna  
malik rayonlarda 
1.48∙10
‐2
 – 6.3∙10
‐2
 Bk/sutka 
Yüksək radiasiya fonuna  
malik rayonlarda 
12.2∙10
‐2
 Bk/sut. 
Sümüklərdə konsentrasiyası 
7.4∙10
‐2
 – 2.8 Bk/kq 
Yumşaq toxumalarda  
konsentrasiyası 
2.7∙10
‐3
 – 1 Bk/kq 
Bədəndə ümumi miqdarı 
5.5∙10
‐1
 – 51.8 Bk 
 
radionuklidlər əmələ gəlir. Bu izotopların biosferdə özünəməxsus yayılması bioloji təsir 
baxımından xüsusi əhəmiyyət kəsb etdiyindən onların üzərində ətraflı dayanaq.      
 
Qurğuşun ‐ 210  ( 
210
Pb )  və  Polonium ‐ 210 ( 
210
Po ).  α  ‐ şüalanma mənbəyi 
olan  bu  radionuklidlərin  insan  orqanizminə  təsiri,  əsasən,  onların  orqanizmə  daxil 
olmasından  sonra  baş  verir.  Radonun  atmosferdə  parçalanması  nəticəsində  yaranan 
bu radionuklidlər atmosferin özündə  aerozollar  şəklində olur.  Qitələr  üzərində (30
o
 
şimal    en  dairəsində)    onların  konsentrasiyası  1.1∙10
‐3
  Bk/m
3
,  okeanlar  üzərində  isə 
(60
o
 cənub en dairəsində)  0.07∙10
‐3
 Bk/m
3
 həddində olur.  
 
210
Pb  və 
210
Po  izotopları  yağış  suları  vasitəsilə  torpağa  və  bitkilərin 
yarpaqlarına çökür  (yağış  suyunda 
210
Pb  ‐  un    konsentrasiyası    0.7∙10
‐2
  –  29∙10
‐2
 Bk/l  
həddində  olur).  Beləliklə  də,  onların,  ya  bilavasitə  yarpaqlarla,  ya  da  torpaqdan  kök 
sistemləri  vasitəsilə  bitkilərə  keçməsi  baş  verir.  Qeyd  edək  ki,  torpaqda 
210
Pb 
izotopunun miqdarı  4.2 – 38.5 Bk/kq həddində olduğu halda, ali bitkilərdə bu rəqəm 
1kq quru maddə üçün 37∙10
‐2
 – 37∙10
‐1
 Bk qədər olur. Şibyə bitkilərində isə bu rəqəm 
50  dəfəyə  qədər  çox  ola  bilir  (Гродзинский  Д.М.,  1965).  Kanada,  Finlandiya,  Rusiya 
(Murmansk  bölgəsində),  ABŞ  (Alyaska  bölgəsində)  kimi  şimal  ölkələrində  bitən 
şibyələrdə 
210
Pb  və 
210
Po  radioizotoplarının  miqdarı  daha  da  çox  olur.  Adı  çəkilən 
ərazilərdə  stratosferi  traposferdən  ayıran  substratosfer  qatından  (bu  qat,  həm  də 
troponauza adlanır) 
210
Pb və 
210
Po izotoplarının daha çox çökməsi baş verir ki, bu da 
onların  uzun  yaşama  müddətli  şibyə  yarpaqları  tərəfindən  intensiv  udulması  ilə 
nəticələnir. ARTEK ‐in
 
1978 –ci il nəticələrinə  əsasən  
210
Pb  və  
210
Po  izotoplarının bu 
bitkilərdə  konsentrasiyası  1kq  quru  kütləyə  görə  214  ‐  292  Bk    qədər    olur.  Bu  
səbəbdən də  şibyə  ilə  qidalanan  şimal  marallarının bədənlərində çöxlu miqdarda  
210
Pb  və 
210
Po  izotopları  toplanmış  olur.  Qeyd  edək  ki,  bu  ölkələrdən  ixrac  olunan 
maral ətində 
210
Pb izotopunun miqdarı 22∙10
‐2
 ‐ 1.4 Bk/kq,  
210
Po izotopunun miqdarı 
isə  2.96 – 13.3 Bk/kq  həddində olur.  

---