Microsoft Word seyid c?F?R pis?V?RI. doc
Yüklə 1,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
172 gözdən tənəzzül etməyəcəyini iddia edən bu adam artıq daşı ə təyindən töküb, Bayata bizimlə çox tez bir zamanda danışığa girişmək üçün tapşırıq vermişdi. Bayatın ustandar ünvanilə Təbrizə göndərilməsi xalqımızın milli ehsasatının cuşa gəlməsinə (dalğalanmasına) və firqəmizin şədid fəaliyyət dövrünə təsadüf etdiyindən onun gəlişi əhali tərəfindən təqribən laqeydliklə qarşılandı. Beş-üç nəfər tacir və böyük maliklərlə bəzi Tehrandan gələn dövlət məmurlarından başqa ona müraciət edən olmadı. Nehzətimizin qarşısını almaq iddiasına baxmayaraq, Bəyat Təbrizə vürudundan daxil olmasından sonra Vaqiən heç bir iş görə bilmədi. Hətta uzun müddət təmirsiz və nəzarətsiz qalıb, xarabazara təbdil olan Aliqapı imarətində başladığı təmiratı təmin etmək üçün Tehrandan ona kifayət qədr pul verməmişdilər. Halbuki eşitdiyimizə görə şəxsən özünə adi ustandarlardan daha artıq hüquq və məxaric təyin olunmuş idi. Bununla belə demək olar ki, o Azərbaycanda pis dolamadı əslən onun pislik etmək imkanı yox idi, çünki xalq o günlərdə özünü öz sərniveştinə hakim bilir, qabağa çıxan hər bir kiçik və böyük işlərdən ötrü öz milli firqəsinə müraciət edirdi. Kəndlərdə isə vali bir iş görə bilməzdi. Çünki müstəqimən Tehrandan və Ərkani-hərbidən əmr alan jandarm rəisinin hökmunu yerli jandarm başçıları oxumurdular. Müstəqimən Tehran ilə bağlı olan xırda jandarm vahidləri öz olduqları məhəldə özlərini hakim mütləq hesab edir. Qanun hökumət və ya başqa bir qüvvəni və ya başqa qüvvəni hesaba almağ fikrini belə yaxın qoymurdular. Belə şəraitdə Bayatın iddiasında işə başlanması, təbiidir ki, gülünc bir iş idi. Buna baxmayaraq onun Təbrizə vürudilə qüşə və kənarda əl altından fəaliyyət ilə məşöul olanlar cürət tapıb bir para ələni iqdaman tez təşəbbüs etməyə başlamışdı. O cümlədən Səttar xanın qardaşı Qəvamülsəltənə xəyanətinin nəticəsində Hacı Əzim xan xadimi-millini iğfal edib, onun adından istifadə edərək, Seqətül-Islamın evində çağırılan cələsəni göstərmək olar. Bu vasitə ilə bazar dəllalları və nehzətimizə gizli surətdə müxalifət 201 müvəffəqiyyət ələ gətirənə qədər idamə verərik. Yuxarıda ümumiyyətlə Azərbaycan kəndlilərinin hərəkatını qeyd etmişdik. 12 şəhrivər, yəni firqə təşkil tapan günündə isə xüsusən kəndlərdə böyük narazılıq var idi. Kəndli ərbab mübarizəsi gününün ən mühüm məsələrindən hesab olunurdu. Liqvan hadisəsi daha bir mübarizənin əsərində irəli gəlmişdi. Hizbi-Tudənin Təbriz və sair şəhərlərində olan komitələr isə bu mübarizənin içərisində itib qalmış və kəndli cərəyanı onları çəkib ardınca aparmaqda idi. Kəndlinin dərdlərini dövlət özlərinə yetirib ədliyyə və məhkəmələrdə onların hüququndan difa etmək üçün Hizbi-Tudənin əyalət komitəsi ədliyyə vəkili Ravəndi və Ağa Qiyaminin iştirakı ilə bir komisyon dəxi intixab etmişsə də firqə işçilərinin başı bu işə qarışmıdı ki, heç bir ayrı iş görə bilmirdilər. Bunun yaxşı və pis tərəfləri var idi. Yaxşılığı onda idi ki, kəndli firqəyə yanaşır, onu tanıyır, ondan ümüd gözləyirdi. Pis o idi ki, firqə ümumi hədəfi əldən verib gündəlik nəsələlər batıb qalır. Siyasi qədəmlər götürməyə imkan tapa bilmirdi və firqə rəhbərləri isə bu səbəbdən ə vamfəribiyə nüfuz qazanmağa çalışırdılar. Buna baxmayaraq, kəndlinin dərdinə kiçik bir əlac ola bilərdi. Çünki götürülən yol qələt, zəif idi, xətti-hərəkət yad idi. Jandarm idarəsinə ərizə yazmaq, məhkəmə iclasında danışmaqla kəndliyə kömək etmək onun yükünü daima əziyyət və fişar altında saxlayan ərbabların və jandarmalrın qabağını almaq olmazdı. Bunu bildiyimizə görə biz kəndlilərin məhkəmələrdə və idarələrdə olan işlərini firqənin əsas işindən ayırıb, müəyyən bir adama tapşırmışdıq. Biz eyni zamanda bilirdik ki, bu işdən bir nəticə çıxmayacaqdır. Lakin kəndliləri də firqənin qapısından cavabsız qaytarmaq olmazdı. Jandarmların və ərbabların vəhşilikləri o yerə gəlib çıxmışdı ki, artıq bu işə mane olan adam vəzifədən imtina edib, ciddi çarə etmək lüzumunu irəli sürmüşdü. Firqə isə üsyan ruhu ilə ruhlanmış kəndlinin qabağını saxlamaqda böyük müşkülata təsadüf etmişdi. Ya bir dəfəlik onu əzib, onu öz başına buraxmalı, ya onun başladığı 200 xalqlar sülh və demokrasi bayraqlarının altında yaşayırlar və bir dünyada ki, bəşəriyyət faşizm xətərini ləğv etmişdi. Düzdür onların əziz və istəkli cavanların gözləri baxabaxa jandarmlar bu cür ürəkyandırıcı bir vəziyyətlə öldürürlər.” Eynabad kəndində Sarvan Dəbiri bir iddə jandarm və ə rbabların nökəri ilə kəndliləri tutub, səhərə kimi vurandan sonra onların qabağına arpa tökürlər və şallaq zərbəsilə onları arpa yeməyə məcbur edirlər. Kəndlilərin arvadlarını səhərə kimi öz otaqlarında saxlayırlar. Kəndli bu əhvalatı mənə deyəndə ağlayırdı. Boğz boğazının yolunu tutmuşdu. Bu qeyrətdən xəfələnmək istəyirdi. Minlərcə bu cür cərəyanlar azərbaycanda vardır. Ancaq məlum deyir ki, hansı qanun kəndliləri və ümumiyyətdə Azərbaycan xalqının bu vəziyyətlə ölməyə və gözləri baxa-baxa namusları aradan getməyə məhkum etmişdi. Burada azadlıq heç bir vəchlə yoxdur. Burada faşist üsulu hökmfərmadır (hakimdir). Möntəha faşistlərin rollarını sarı paltarlı jandarmlar ifa edirlər. Ancaq tamam dünya bilmədir ki, bugünkü dünyadakı, azadlıq milyonlarca cavanların qanlarının müqabilində faşizmin təhlükəsindən xilas olublar. Bu gün hansı bir cavan kəndli taparsınız ki, jandarmlar onu arxadan toqif etmək dərindən bir acı xatirə olmasın. Azərbaycan xalqının azadlığı tamamilə qəsb olunmuşdur. Jandarmların etdikləri cinayətlər günbəgün artır, onların etdikləri cinayətlərə biz bütün dünyanı şahid tuturuq. Tamam dünyaya elan edirik ki, Azərbaycanda azadlıq yoxdur və gələckdə həyata keçən azadlıq bizim əziz cavanlarımızın qanının qiymətinə tamam olmuşdur. Rzaqulu öldü. Amma biz onu həmişə xatırlayacağıq, o bizim nəzərimizdə həmişə diridir, onun əksini biz həmişə hifz edərək və gələcəkdə Azərbaycanın qəhrəmanlarının fədakarlarını və məzlumiyyətlərini Azərbaycan xalqına göstərəcəyik. Öldü, amma onun cənazəsinin onun qardaşı dediy söz: “Əziz qardaşım, mən sənin yerinə mübarizəmizi aparacağam”. Belədir, bizim mübarizəmiz tətil olmayaraq qəti 173 edənlər rühanilərin xalqın içində nüfuzundan istifadə etmək, onları təşkil edib, bizim ziddimizə qaytarmaq fikrində idilər. Onların etdikləri pişnəhad olduqca özünü haqlı bilirdi. Onlar kəndlərdə baş qald ran kəndli hərəkatını edəmi-əmniyyət adlandırmaq, bu bəhanə ilə Tehrandan yeni silahlı qüvvələr cəlb etmək istəyirdilər. Bu məclis bizim milli nehzətimiz tərəfindən nümayəndə göndərib ə vvələn onların məqsədlərindən xəbərdar olmaq, saniyən onlara nehzət nümayəndələrimiz Ağa Şəbüstəri, Biriya və doktor Caviddən ibarət idi. Məclisdə bizim nümayəndələrimizdən başqa Dövlətşahı, Təbatəbai, Noyani, Məmmədəli Səffət, Tağı Beytulla, Kələtəçi Sadıq Müstufi, Sədəqiyani, Şərbitzadə, Xəlil xan Ərk Rzaqulu Rüşdiyyə, Ələkbər xan Ətayi, Fiyuzat Şahin Ağazadə, Heydərzadə də şəhərin baş bilən adamları cümləsindən olmuşdular. Burada Islam ilə Biriyanın danışıqları iki tərəfin nəzərini aşkara çıxarmaq üçün kifayət etdikdən başqalarının danışıqlarını təkrar etməyə ehtiyac görmədik. Bir dəfə Heydərzadə ilə Rəfinin münaqişəsi dil məsələsinə aid olduğu üçün maraqlı olduğundan onu eynən “Azərbaycan” ruznaməsinin 67-ci şümarəsindən (nömrəsindən) buraya köçürürük. Burada Ağa Heydərzadə istədi Ağa Dövlətşahı ilə farsi danışsın, Rəfii səsləndi, Ağa Heydərzadə: “Öz dilimizdə danış Heydərzadə”-dedi. Ağa Rəfii: “Istədim bir giriz (baş) vuram. Ağa Rəfii dedi: “Lazım deyildir”. Azərbaycan məruf əşraflarından hesab olub, necə dövrə məclis vəkiliyinə intixab olunan Rəfii kimi məruf bir şəxsin dil xüsusunda bu qədər şədid mübahisəyə girişməsi o günlərdə firqəmizin şüarlarının xalq tərəfindən dərin surətdə anlaşılıb, qəbul olduğuna moheqq (haqqlı) dəlilərdən hesab olunmalıdır. Siqətübul-Islamın çıxışı isə qabaqdan hazırlanmış nəqşə üzrə olduğundan o gün Tehran hökümətinin bu yığıncağa böyük ümüd bağladığı aşkara çıxır. Bir də nəzərdə tutmaq lazımdır ki, yuxarıda adlarını yazdığımız adamları milli demokratik Yüklə 1,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|