Microsoft Word sintaksise girish 03. 07. 2017. doc
Yüklə 2,18 Mb. Pdf görüntüsü
|
B u l u d x a n X L L O V M Ü A S R A Z R B A Y C A N D L — 146 — adamlar il t rif g tirdi. ( .Haqverdiyev) Gec -gündüz, s h r- ax am, m n yaz ram, oxuyuram. (B.Vahabzad ) Könül s rraflar , söz s rraflar D rdlinin d rdini qan b h mi . (B.Vahabzad ) 2. Zaman z rfliyinin mühüm ifad vasit sind n biri d zaman m nal isiml rdir. Bunlar zaman z rfliyi v zif sind o q d r geni i l nir ki, h tta bir çox hallarda zaman z rflikl ri il qar d r l r. M s l n: Me l r, me l r, do urdan da siz, Yayda da, q da da bir bahars n z! (S.Vur un) Yayda yayla md r, q da oyla m, Yazda seyrangah m bu da lar m nim! (A. l sg r) Yazda ya l gey r ya l bulaqlar Pay zda bo alar ba çalar, ba lar. (H.Arif) M n Az rl u aql qdan tan idim. mran Zeyn bi u aql qdan tan y rd . ( . xl ) M kt b gedib-g ldiyi günl ri, q da bir- birl rini qara basd qlar n , yaz aylar nda ç m nlikd oynay b kollar n dibind n b növ y d qlar n yad na sald . ( . xl ) 3. Dilimizd bir s ra zaman m nal qo malar vard r ki, (m s l n, vv l, sonra, qabaq, b ri v s.) bunlar bir s ra söz v birl m l r qo ularaq zaman z rfliyi v zif sind ç x edir. M s l n: P l ng n r ç kir hücumundan qabaq. On d f demi m bayaqdan b ri sözüm baxm rsan. B s molla deyirdi, bir h ft d n sonra m lum olacaqd r. (N.N rimanov) ndi o vaxtdan b ri h r bahar o t k m zar üstünd bir bülbül oxuyur. ( . f ndiyev) M n Güney q laqdan ç xandan b ri h yat m n bu k d rli s rgüz ti haqq nda kims y bir söz dem mi m. ( . f ndiyev) Ayr l qdan sonra do ma yerl r ona daha göz l görünürdü. ( . xl ) Bir az bundan vv l ç xmam d nm ? ( . xl ) 4. Zaman z rfliyinin ifad vasit l rind n biri d t yini söz birl m l ridir. I növ t yini söz birl m l rinin t r fl ri, ad t n B u l u d x a n X L L O V M Ü A S R A Z R B A Y C A N D L — 147 — ayr -ayr l qda cüml üzvl ri olur. Lakin t r fl rd n biri, xüsusil ikincisi çox zaman semantik c h td n z ifl yir. Bu zaman t r fl r bir-birind n ayr lm r v n tic d birlikd zaman z rfliyi kimi ç x edir. M s l n: Birinci add mda lov alananlar, ikinci add mda y x lacaqlar. S n yaman günd öz ilqar ndan ayr dü m . II, III növ t yini söz birl m l ri cüml d tez-tez zaman z rfliyi kimi ç x edir. M s l n: riyir yaz günü güzeyd ki qar. H l bu müzakir l r ilin vv lind n ba lanm d . Gec nin meh- ribanl nda bir int has zl q, bir ehti am var idi. ( . f ndiyev) 5. Zaman z rfliyinin sas ifad vasit l rind n biri d feili ba lama v feili ba lama t rkibidir. M s l n: Çalxaland qca, buland qca zaman nehr kimi, ya ya üst ç x r, ayran ayranl q olur. (Sabir) S h r m ni yola salanda camaat n qar s nda a lasan s nd n inciy r m. Yar an n qa nda at ki n y nd rinin g ldiyini hiss etdi. ( . xl ) Biz d yirmandan ç x b ged nd , Q dir qaqq lday b ucadan gül r k – siz öl siniz – dedi. ( . f ndiyev) 6. B z n sonu an, vaxt, zaman sözl ri il bit n feili sif t t rkibi d cüml d zaman z rfliyi olur. M s l n: Bir gün me d g zdiyimiz zaman Ülk r doluxsunmu halda m n dedi. Geni q lbiniz irin bir yuxu kimi m ni c zb etdiyi zaman d rnaqla- r mla sin mi did r k hönkür-hönkür a lad m. ( . f ndiyev) M kt bd oxudu u vaxt q v yay t till rind yolda lar il h r h min bu k s c rla g lib-ged rdi. ( . xl ) Zaman z rfliyinin bir s ra m na növl ri var. Bunlar a a dak - lard r: 1. Zaman z rfliyinin bir qismi ümumi zaman m zmununa malik olur. M s l n: Q m ç km , Musa day , dünya h mi bel qalmaz. 2. Zaman z rfliyinin bir qismi i in, ç x ba lan c zaman n bildirir v haçandan?sual na cavab verir. M s l n: B u l u d x a n X L L O V M Ü A S R A Z R B A Y C A N D L — 148 — Dedi: bilm z idim binadan, ba dan, Öyr nmi m gözü ç xm qarda dan. (Q.Zakir) 3. Zaman z rfliyinin bir qismi i in qurtaracaq zaman n bildirir. M s l n: Ordan bura g linc bir az ömür qazand m. 4. Zaman z rfliyinin bir qismi i in h m ba lan c n , h m d qurtaracaq zaman n bildirir. M s.: S h rd n ax ama q d r kül k m ni vurmasa, gec l r rahat yuxum g lm z. Yer z rfliyi. Yer z rflikl ri i in, h r k tin icra olundu u yeri, h r k tin istiqam tinin ba lan c v qurtaracaq nöqt sini, i in, h r k tin keçdiyi yolu v yan n tutdu u sah ni bildirir. Haraya?, haradan?, haraya kimi?, haradan haraya?, hara il ? suallar ndan birin cavab verir. Yer z rfliyinin bir s ra m na növl ri vard r. Bunlar a a dak lard r: 1. Yer z rflikl rinin bir qismi i in, h r k tin icra olundu u yeri v yan n yerl diyi sah ni bildirir. Yer z rfliyinin bu növü ismin yerlik hal nda olan yer z rfl ri, yer bildir n isiml r, t yini söz birl m l ri, frazeoloji vahidl r v s. il ifad olunur, i in, h r k tin icra olundu u yeri bildirir. M s.: ndi m n s ni burda körp ça lar nda t s vvür edir m. Uçdum, qanadlar m b rkidi göyd . Hökmdar yeddi q z l dir kli çad rda, yeddi tirm dö k üstünd yl di. ( . f ndiyev) O, ayaqlar n cütl y r k xalçan n üstünd süzürdü. Yarm mm d Rüst m ki iy oferin yan nda yer haz rlam d . (M. brahimov) Müharib Ba dad n qula n n dibind gedirdi. Bel bir göz l vaxtda a ac n alt nda, otun üs- tünd bir universitet t l b si, “student” yl mi di v h rd nbir öz traf na n z r yetirib fikr gedirdi. (N.N rimanov) B y iç ri buyurub gördü ki, samovar stolun üstünd qaynamaqdad r v xan m da samovar n yan nda yl ib. ( .Haqverdiyev) Yolda yazm am, pis x tt dü übdür, in allah Peterburqa ged nd bir neç yerini düz ldib ver r m oxuyarsan. (N.N rimanov) Lakin el bu vaxt ah n qorxunc v ziri Taygöz Yusif iç ri girib hökmdar n B u l u d x a n X L L O V M Ü A S R A Z R B A Y C A N D L — 149 — hüzurunda yer q d r t zim etdi. ( . f ndiyev) Qar ayaqlar n n alt nda xar lday r, islanm ot kökl ri zilirdi. ( . xl ) El bu vaxt qar yara-yara g l n “Pobeda” idar nin qaba nda dayand . ( . xl ) 2. Yer z rflikl ri i in, h r k tin istiqam tini bildirir. stiqam t bildir n yer z rflikl ri ismin yönlük hal nda olan yer z rflikl ri, yer bildir n isiml r, t yini söz birl m l ri v frazeoloji vahidl rl ifad olunur. M s.: Oraya n t h r g lim, p nc r d n g ls m gör rl r. Uzaqdan qara nöqt l ri and ran heyvanlar çöll r s p l nmi di. ( . xl ) Bir azdan o üz adlay b, qarla örtülü qoru a keçdi. ( . xl ) Ya arm gözl rimi yana çevirib h y t ç xd m. Sanki atas yumru u Qara n kür yin yox, P ri an n ür yinin ba na endirmi di. (M. brahimov) Onu canl döyü mey- dan ndan ay r b, dörd divar aras na qapad lar. Yax , b s oraya köçüm? Oraya dü nin heç sümüyü d l g lm zdi. ( . xl ) 3. Yer z rflikl rinin bir qismi i in ç x nöqt sini bildirir. Yer z rfliyinin bu növü ç x l q halda olan yer z rfl ri, yer bildir n isiml r, t yini söz birl m l ri v s. il ifad olunur. M s.: R dd ol buradan a lama zar-zar, dil nçi. Elçil r bir gün s n yoldan salam gönd r r. Bir gün eyx ban n ç p rinin yan ndan ötürdüm. Bir göz q rp m nda sahild n araland . ( . xl ) 4. Yer z rflikl rinin bir qismi i in, h r k tin varaca , çataca son nöqt ni bildirir. Yer z rflikl rinin bu növü kimi, q d r, t k, can, c n v s. hüdud bildir n qo malar n art r ld sözl r v birl m l rl ifad olunur. M s.: öhr timiz qalx b indi ulduzlara, aya kimi. Yol qalan n iç risin d k uzan rd . 5. Yer z rflikl rinin bir qismi i in, h r k tin h m ba lan c, h m d qurtaraca nöqt ni bildirir. Birincisi ç x l q, ikincisi yönlük halda olan sözl rl ifad olunur v haradan?, haraya kimi? suallar na cavab verir. M s.: Bu g mi arxadan c bh y qo un, c bh d n arxaya yaral da y rd . Sahild n ortaya q d r suyun üzü sakit idi. Yüklə 2,18 Mb. Dostları ilə paylaş:
|