Microsoft Word sintaksise girish 03. 07. 2017. doc

B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
178
—
ba qa, savay , özg , qeyri, sonra, kimi, haqda, baxmayaraq,  lav , 
v zin , as l  olaraq, yana  olaraq, f rqli olaraq v  s.  
2. Dan an n m qs dind n as l  olaraq b zi cüml  üzvl rinin 
vv lin  xüsus n, xüsusil , h tta, o cüml d n, özü d , illa da, illah 
da, h tta  v  s. kimi sözl r g tirilir. H min hiss   t l ffüz zaman  
daha ayd n n z r  çarp r v  xüsusil ir. M s.:  Bütün müt r qqi 
dövl tl r,  xüsus n d  (xüsusil   d , o cüml d n  v  s.) Sovet 
dövl ti müharib nin  leyhin  idi. Mehman b zi cari i l ri,  o 
cüml d n d   M mm dxan n i ini ona tap rm d . Qad nlar, 
xüsus n  rlik q zlar  ki i m clisind  oturub çör k yem zdil r ki, 
“ay bd r”. ( . f ndiyev) H l  aprel sona çatmam  bu çal-ç p r-
siz k ndin h y tl ri, x rman yerl ri, tövl   v  samanl qlar n üstü, 
h tta evl rin damlar   da ya lla m d .  ( . xl )  H tta, mü yy n 
bigan likl   qar lad  bu sözl ri. (Anar) Valideynl ri bufetl rinin 
üstünü, servantlar n n içini bahal  qab-qacaqla doldurmu dular, 
masan n,  h tta röyal n üstün   d  iri büllur güldanlar, mür bb  
vazalar , gülqab lar düzülmü dü. (Anar) Texnik oldu una 
baxmayaraq,  Adilin yazd , haqq-hesab el diyi r q ml r m n n 
bird n-bir  son d r c  cans x c  göründü.  ( . f ndiyev)  vv ll r 
özümüzl  yana , onlar üçün d  xör k asard m. ( . f ndiyev) v  s. 
Bu cür xüsusil mi  üzvl r   d qiql mi  xüsusil mi  üzvl r 
d  deyilir. 
3. Xüsusil m  söz s ras n n pozulmas  il  d  yarana bilir. B -
zi cüml  üzvl ri öz yerind n cüml nin sonuna keçirilir. Daha 
ayd n n z r  çatd r l r v  xüsusil dirilir. M s.: Bir aya b nz di – 
camal  sol un, bir q za b nz di – gözl ri dol un. (S.Vur un) H r 
cüml si bir güll dir – s rrast at lm . 
4.B z n  lav   m lumat verm k m qs dil  cüml y  daxil 
edil n b zi üzvl r d  xüsusi n z r  çatd r l r v  xüsusil ir. M s.: 
ahg ldiyeva vaxtil  
mistan  komunaya g tirib,  camaat n 
irad sinin  ksin  olaraq, s dr seçdirmi dir. 
B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
179
—
5.Bildiyimiz kimi,  lav l rin böyük bir hiss si xüsusi intona-
siya v  fasil  il  ayr laraq xüsusil ir (xüsusil
n  lav l r olur). 
M s.:  l sg r  l kb rovu  –  o  görk mli s n t xadimini ham  
sevirdi. 
D qiql dirici xüsusil mi  üzvl rl  xüsusil mi   lav l rin 
ox ar v  f rqli xüsusiyy tl ri. D qiql dirici xüsusil mi  üzvl r 
formas na gör  xüsusil mi   lav l r  ox ay r. H r ikisind  iki 
komponent mü ahid  olunur. M s.:  Britaniya nümay nd si 7 
iqlim basa-basa burada –  Az rbaycanda  n   q l t edir? Fakül-
t mizin t l b l ri,  xüsus n son kursda oxuyanlar  b di - b dii 
gec d  f al i tirak etdil r. Bu misallardan birincisind  xüsusil
n 
lav l r, ikincisind   d qiql dirici xüsusil mi  üzv vard r. 
Bunlar n  sas f rqi a a dak lard r. 
1. lav  il   lav li üzv bir m fhumun müxt lif ifad çil ri ol-
du undan onlar n aras na b rab rlik i ar si qoymaq olar. M na 
etibaril  birinci cüml d   burada sözü b rab rdir  Az rbaycanda 
sözün .  Lakin d qiql dirici xüsusil dirilmi  isiml rd   vv lc  
c m, toplu,  sas kütl  götürülür, sonra onun bir hiss si, bir cüzi 
xüsusiyy ti n z r  çatd r l r. Ona gör  d  c m, toplu,  sas kütl  il  
onun bir hiss si, cüzi xüsusiyy ti aras na b rab rlik qoymaq 
olmaz.  Fakült mizin t l b l ri  birl m si xüsus n son kursda 
oxuyanlar birl m sin  b rab r deyildir.  
2. lav l rd n  vv l  y ni sözü i l nir. Xüsusil m d n  vv l 
is  xüsus n,  l lxüsus, h tta, illah da v  s. tipli sözl r i l nir. 
3.  lav  cüml  üzvü say lm r. Hans  üzvün  lav sidirs , onun 
ad  il  adlan r. Y ni mübt dan n  lav si, x b rin  lav si v  s. 
Xüsusil
n hiss  is  cüml  üzvü hesab olunur.  slind  bütün 
cüml  üzvl ri xüsusil
 bilir. Lakin tamaml n v   z rfliyin 
xüsusil m sin  daha çox t sadüf olunur. 
Tamaml n xüsusil m si.  Tamaml qlar daha çox ba qa, 
qeyri, savay , özg ,  lav  v  s. kimi qo malar vasit sil  xüsusil -
ir. Bu qo malar bir s ra sözl r v  birl m l r  art r l r. H min 

---

B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
180
—
hiss  xüsusi s s tonu il  t l ffüz edilir v  xüsusil ir. M s.: Elmin 
qap lar  b yl rd n, a alardan savay , bütün xalq n üzün  ba lan-
m d .  Sahild  kül yin u ultusundan ba qa, heç n   e idilmirdi. 
Ey sevdiyim, s nd n qeyri  kimim var. Ham  ba a dü c k  o 
b db xtd n savay .  
 
Qeyd:  ba qa, qeyri, savay , özg ,  lav   v  s. tipli 
sözl r cüml d   sas nitq hiss si kimi olduqda qo -
mal  xüsusil m l r, y ni xüsusil m l r yaratm r. 
M s l n: Ba qa i l rl  m
ul olur. Onun gördükl ri 
özg  bir dünyad r.  
 
Tamaml qlar n xüsusil m si bir s ra m na çalarlar n n yaran-
mas na s b b olur. Bunlar a a dak lard r: 
1. B zi xüsusil
n hiss y  aid fikir cüml nin xüsusil m y n 
hiss sin  d  aid olur v  bu cür tamaml qlar aidetm  xüsusiyy tini 
da yan tamaml qlar adlan r. M s.: Mü avir y  alim v  müh ndis-
l rd n ba qa, texniki i çil r d  d v t edilmi di. 
2.B zi xüsusil
n tamaml a aid fikir istisna xarakteri da y r. 
Cüml nin qalan hiss sind n f rql nir. Bel l ri istisnaetm  
xarakteri da yan tamaml qlar adlan r. M s.: Gül bat n hiss edirdi 
ki,  z man y  tabe olmaqdan ba qa, indi qeyri- lac  yoxdur. Bu 
yerl rd  indi uçuq evl rd n savay , heç n  görünmürdü. 
 
Z rfliyin xüsusil m si. Z rflikl r d  izahedici sözl r hesab -
na geni l n r k budaq cüml y  yax nla r v  xüsusil ir. 
Baxmayaraq sözü feili ba lama kimi deyil, qo mala m  söz kimi 
i l ndikd  özünd n  vv lki t rkib hiss nin xüsusi intonasiya il  
t l ffüzün  v  xüsusil m sin  s b b olur. Baxmayaraq sözü qar-
la d rma z rfliyinin xüsusil m sin  s b b olur. M s.: Ail sinin 
da lmas na, var-yoxunun  ld n ç xar lmas na, q ç n n birinin 
itirilm sin  baxmayaraq, M sum çox nikbin idi. ( .V liyev) B rk 
B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
181
—
qorxma ma baxmayaraq,  heyvan n bu mavi nur d nizi içind  
nec  qeyb oldu una heyranl qla tama a edirdim. ( . f ndiyev) 
Havan n isti olmas na baxmayaraq,  onlar n h r ikisi b növü  
r ngli yun kostyum geymi , eyni r ngd  qalstuk ba lam d . 
( . f ndiyev) Ya  s ks ni çoxdan keçm sin  baxmayaraq, q ddi 
dümdüz, di l ri a appaq idi.  ( . f ndiyev)  May n ax rlar  
olmas na baxmayaraq,  me   a aclar ndan b zil ri çiç yini 
tökm mi di. ( . f ndiyev)  
Halda sözü d  qo mala m  söz kimi i l ndikd  özünd n 
vv lki t rkib hiss nin xüsusi intonasiya il  t l ffüz edilm sin  v  
xüsusil mi  qar la d rma z rflikl rinin ifad sin   s b b olur. 
M s.:  Bac s   m kt bi  la qurtar b h kimlik d rsi ald   v   la 
oxudu u halda, onun i i-gücü evd  oturub üz-gözün   b z k 
verm k idi.(M. brahimov)  Q rx s kkiz ya  oldu u halda, 
saçlar nda bir d n   d   a  tük yox idi.  ( . f ndiyev)  M n 
tutuldum,  yen   d   s b bini bilm diyim halda,  x cal t ç kdim. 
( . f ndiyev)  M n t ccüb edirdim ki,  day m  u ada olanda 
n n m gec -gündüz ona dua el diyi halda,  b s, niy  indi onun 
g li in  sevinmir? ( . f ndiyev) 
Halda sözü isim kimi i l ndikd , v ziyy td  sözü il  sinonim 
olduqda v  bu sözd n sonra fasil  edilm dikd  üzv xüsusil mir 
v   t rkib hiss  bütövlükd  adi – t rzi h r k t z rfliyi kimi ç x  
edir. M s.:  Gözl ri ba l  oldu u halda, m ni tan d .  g r bu 
sözd n sonra fasil  edil rs , xüsusil mi  qar la d rma z rfliyi 
ifad  olunmu  olar.  
v zin  sözü d  özünd n  vv lki t rkib hiss sinin xüsusi into-
nasiya il  t l ffüzün  v  qar la d rma z rfliyinin xüsusil m sin  
s b b olur. M s.: U a a öyüd-n sih t verm k  v zin , onu daha 
da c rnad rs n z.  Bu cüml d   v zin   sözünü at b ondan  vv lki 
söz  -dansa, -d ns   kilçisini art rmaq mümkündür. U a a öyüd-
n sih t verm kd ns , onu daha da c rnad rs n z.  Dig r misallara 
diqq t yetir k:  Lakin onun sözl ri m ni t skin etm k  v zin , 

---