Microsoft Word sintaksise girish 03. 07. 2017. doc

B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
174
—
 Az rbaycan dilind  aktyorlar n adlar  il  onlar n canland rd q-
lar  obrazlar n adlar  veril rk n obrazlar n adlar  möt riz d  
göst rilir, ya da tire il  ayr l r. Bu zaman möt riz d ki söz v  
tired n sonra g l n söz  lav  olur. M s l n: Bu tama ada  . l k-
b rov  (Tibald),  R. fqanl   (Merkusio)  çox göz l oynay rd lar. 
Da stanl  – Otello,  fqanl  – Yaqo, Barat – Dezdemona v  ba -
qalar  Az rbaycan aktyor s n tind  silinm z izl r buraxan  ekspir 
obrazlar d r.  
  s rl rin dilind   ( d biyyat ünasl q,  d bi t nqid, b dii 
s rl r v  s.)  lav l r a a dak  kimi diqq ti c lb edir
1
:  
a) Sitat n mü llifi  lav  söz kimi i l nir: “X yal m n qanad-
lar  üfüql ri yara-yara...” (Q. mamverdiyev) 
b) Sitat n aid oldu u  s rin ad   lav  söz kimi i l nir: “Vicdan! 
Vicdan! Ox, vicdan! P l ngi-biaman...” (“Sol un çiç kl r”) 
c) H m mü llifin, h m d   s rin ad   lav  söz kimi i l nir: 
“Biz köçürük bu dünyadan, onlar qal r yadigar”  (S.Vur un. 
“Yand r lan kitablar”) 
 
 Qeyd: B z n b dii  s rl rin adlar , mü llifin ad , su-
r tl rin adlar   lav  söz kimi i l nir: Bunlar n iç ri-
sind  “Hilal” (R.Rza), “Bak n n dastan ” (S.Vur un) 
kimi poemalar; “Sar  Sim” (M. brahimov), “Ni an 
üzüyü” (M.Hüseyn) kimi n sr  s rl ri var idi; V t n-
da  müharib sind  i tirak ed n M rdanlar (“Bir g n-
cin manifesti”),  amolar (“ amo”), S rxanlar (“Da -
q n”),  lil r (“Partizan  li”) h l   sg r v  komandir 
deyildirl r. (M.Arif); Onun sev n q hr manlar , xüsu-
s n q zlar (Sona, P rzad, S kin  xan m) saf, qüvv tli 
v  qar l ql  bir e ql  ya ay rlar. (M.Arif) 
1
 Y.Seyidov. Az rbaycan  d bi dilind   lav  sözl r v   lav  cüml l r. Bak , 
2000, s.117-148
B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
175
—
d biyyat: 
 
1.
.Abdullayev, Y.Seyidov, A.H s nov. Müasir Az rbaycan 
dili. IV hiss . Sintaksis. Bak , “ rq-Q rb”, 2007, s.195-205 
2. Q. .Kaz mov. Müasir Az rbaycan dili. Sintaksis. Bak , 
“Aspoliqraf LTD” MMC, 2004, s.156-162 
3.
.D mirçizad . Müasir Az rbaycan dili. Cüml  üzvl ri. Bak , 
Az rn r, 1947, s.70 
4. Y.Seyidov. Az rbaycan  d bi dilind  söz birl m l ri. Bak , 
2000 
 

---

B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
176
—
 
 
 
Õ
ÖÑÓÑÈËÿØÌÿËÿР
 
 
 
Xüsusil m l r haqq nda m lumat. Nitq prosesind  cüml  
üzvl rind n biri xüsusi s s tonu il  t l ffüz edilir. Fasil  v  dur u 
il  ba qa üzvl rd n ayr l r. Dild  olan bu proses  xüsusil m , bu 
cür üzvl r  is  xüsusil mi  üzvl r deyilir. M s.: Ev  ged c yin  
söz verm sin  baxmayaraq, Qafar day  yen   m d nd  qald . O 
zamanlar bir çoxlar , xüsus n d  danaba , tülkisif t birisi Molla 
N sr ddinin vaxt n n keçdiyini onu Allahs za çevirm k laz m 
g ldiyini iddia edirdil r v  s. 
 
Qeyd: 
lav l rl  xüsusil m l ri qar d rmamaq 
üçün a a dak lar  bilm k vacibdir:  
1.
lav l r özünd n  vv lki cüml  üzvünü izah edir. 
Xüsusil m l r is  söz v  ya söz birl m l rinin m -
na rolunu n z r  çarpd rmaq üçün xüsusi intonasiya 
v  fasil  il  ayr l r.  
2.
lav l r aid oldu u cüml  üzvünü  v z ed  bilir. 
Xüsusil m l rd  is  bel  bir xüsusiyy t yoxdur.  
3. Xüsusil m l r cüml d  müst qillik t kil edir, 
qrammatik c h td n cüml  üzvl ri il   laq dar ol-
mayan sözl r kimi, cüml nin h m  vv lind , h m d  
ortas nda g l  bilir. Ancaq  lav l r aid oldu u cüml  
üzvünd n sonra (h m d  onun yan nda) i l nir.  
B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
177
—
4.
lav l rl  xüsusil m l r bir-birind n t l ffüz xü-
susiyy tl rin   v  dur u i ar l ri il  ayr lmalar na 
gör  d  bir-birind n f rql nir. Bel  ki,  lav l r  ifahi 
nitqd  cüml  üzvünd n mü yy n fasil  il  ayr l r. 
Yaz da bu zaman tire  i ar sind n istifad  olunur. 
Xüsusil m l rd  is  mü yy n fasil  edilir, bu zaman 
yaz da onlar vergüll  ayr l r. Onu da qeyd ed k ki, 
xüsusil m l rd  vergülün qoyulmas , dem k olar ki, 
qrammatik c h td n cüml  üzvl ri il   laq dar 
olmayan sözl rd  dur u i ar sinin i l dilm sin  
uy un g lir. H mcins üzvl rin xüsusil m sind  
vergül xüsus n,  l lxüsus sözl rind n  vv l qoyulur.  
5. Xüsusil m l r  baxmayaraq, halda, savay , 
v zin , kimi,  l lxüsus, xüsus n  v  s. sözl rin 
köm yi il  yaran r.  lav l rd  is  bel  yard mç  
vasit l rd n istifad  edilmir.  
 
Xüsusil m nin   m l  g lm si. Xüsusil m  dild  müx-
t lif m qamlarda,  raitl rd   m l   g lir. Xüsusil m ni  m l  
g tir n  rait ba l ca olaraq a a dak lard r. 
1. Feili sif t, feili ba lama v  m sd r t rkibl ri b z n qo -
malarla v  ya qo mala maqda olan sözl rl   laq y  girir, cüml -
nin  sas x b ri il   laq ni xeyli z ifl dir. H cm etibar  il  geni -
l n r k budaq cüml y  yax nla r. Xüsusi intonasiya v  fasil  il  
t l ffüz edil r k cüml nin qalan hiss sind n f rql nir v  xüsusi-
l ir. M s.:  Göyün üzünü qara bulud alan kimi,  b zi x st l r  
m nfi t sir göst rir.  stirah t vaxt  oldu una baxmayaraq, o bir 
ba a müdirin yan na yolland . H l  bir çox sa ol dem k  v zin , 
minn t d  qoyursan v  s. 
Feili sif t, feili ba lama v  m sd r t rkibl ri qo malarla v  ya 
qo mala maqda olan sözl rl   laq y  girib xüsusil dikd   f al 
i tirak ed n qo malar, qo mala maqda olan sözl r bunlard r: 

---