Microsoft Word sintaksise girish 03. 07. 2017. doc

B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
210
—
–  Hara? – Siz  Qonaqlar n yan na.  ( .Hüseynov) – Ax r nc  
günl r harada ya ay rd n? – General 
lixanovun evind . 
(M.S.Ordubadi) – Siz indi hara gedirsiniz? – X st xanaya.           
– Hara z ng çal rsan? – Polis idar sin .  ( .Qurbanov); Zaman 
z rfliyind n ibar t yar mç q cüml l r: - B s Elxangil   n  vaxt 
ged c yik? – Sabah. (O.Salamzad ) Onunla n  zaman ni anlan-
m san? – Çoxdan... (M.S.Ordubadi) – Dey s n, sizin bin l r  
basq n edibl r? – Kim? N  vaxt? – Dün n gec .  ( . xl ) – N  
vaxt tutulub? – Otuz alt da. (O.Salamzad ); S b b z rfliyind n 
ibar t yar mç q cüml l r: - B s paltar n   n  üçün geymirs n?       
–  Yuxum qaçd  üçün.  ( . f ndiyev) – B s niy  çiling rlikl  
m
ul olmursan? –   tapa bilm diyim üçün. (S.R hman)  – M -
nim atamla,  mimin arvad  göz l Mehrican  1930-cu ild  qolço-
maqlar öldürübl r. – N  üstünd ? – Kolxoz üstünd .  ( . f n-
diyev); M qs d z rfliyind n ibar t yar mç q cüml l r:  – Araz 
q ra na n y  gedirsiniz? – El  bel  g zm y . ( . xl ) – N  üçün 
qay td n? – Anam  aparma a.  ( .Qas mov);  K miyy t z rfliyin-
d n ibar t yar mç q cüml l r: – Bu sözl ri o luna demis nmi?     
– D f l rl . – N  q d r çatm r? – dey  Qönç  naraz  halda soru -
du. – Alt   ah .  
Müasir Az rbaycan  d bi dilind  mür kk b cüml l rin t rkib 
hiss l ri d  yar mç q cüml   klind  i l nir. M s.: Bu m s l d  n  
s n günahkarsan, n  d  m n. (O.Salamzad ) Orada n  ot var, n  
silos. (O.Salamzad ) U aqlar da ist yir, m n d . ( .Qasmov) Yer 
varm ? – S n   d  var, s nin nök rl rin   d . (S.R himov) Bu 
cüml l rin birincisind   günahkaram, ikinci cüml d   var, üçüncü 
cüml d   ist yir m, dördüncü cüml d   var sözl ri burax lm , 
i l nm mi dir.  
d biyyat: 
 
1.
.Abdullayev, Y.Seyidov, A.H s nov. Müasir Az rbaycan 
dili. IV hiss . Sintaksis. Bak , “ rq-Q rb”, 2007, s.235-259 
B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
211
—
2. N.Abdullayeva. Müasir Az rbaycan dilinin sintaksisi. Bak , 
ADPU-nun n ri, 1999, s.77-83 
3. N.Abdullayeva. Sad  cüml  (Müasir Az rbaycan dilind n 
mühazir l r m tni). Bak , AP -nin n ri, 1979, s.17-29 
4. Q. .Kaz mov. Müasir Az rbaycan dili. Sintaksis. Bak , 
“Aspoliqraf LTD” MMC, 2004, s.171-204 
5. Müasir Az rbaycan dili. Sintaksis. Bak , Az rt drisn r, 1962, 
s.125-166 
6. Müasir Az rbaycan dilinin sintaksisind n praktikum. Bak , 
ADU-nun n ri, 1978, s.39-43 
7. Müasir Az rbaycan dilinin sintaksisind n çal malar. Bak , 
AP -nin n ri, 1985, s.5-36 
8. Az rbaycan dilinin qrammatikas . II hiss , Az rbaycan SSR 
EA-n n n ri, Bak , 1959, s.263-307 
9. Az rbaycan dilinin qrammatikas . III hiss , Az rbaycan SSR 
EA-n n n ri, Bak , 1981, s.160-161, 258-296 
10. Z.X.Ta zad . Müasir Az rbaycan dilinin sintaksisi. Bak , 
AP -nin n ri, 1960, s.103-107, 114-124 
11. Z.Budaqova. Müasir Az rbaycan  d bi dilind  sad  cüml l r. 
Az rbaycan SSR EA-n n n ri, Bak , 1963, s.6-39, 116-183 
12. .D mirçizad . Müasir Az rbaycan dilind  sad  cüml l r. – 
“Az rbaycan m kt bi”,  1, 1950 
13. B.S.Sad qova. Bütöv v  yar mç q cüml l r haqq nda. – Az r-
baycan dili v   d biyyat  t drisi, I burax l , Bak , 1957, s.19-
27 
14. B.S.Sad qova. Az rbaycan dilind   xsli v   xssiz cüml l r 
v  onlar n t drisi haqq nda. – “Az rbaycan m kt bi”. 
12, 
1952, s.58-66 
15. .M.Cavadov. Müasir Az rbaycan dilind   xssiz cüml l r. 
(Birinci m qal ).  – Dilçilik m cmu si,  d biyyat v  Dilçilik 
nstitutunun  s rl ri, X cild, 1957, s.129-145 
 

---

B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
212
—
 
 
Ñ
ÞÇ-ÚÖÌËÿ 
 
 
 Söz-cüml  haqq nda m lumat. Bel likl , biz sad  cüml -
nin cütt rkibli v  t kt rkibli, müxt s r v  geni , bütöv v  yar mç q 
növl rinin oldu unu görürük. Bundan  lav , b zi d rslikl rd   v  
d rs v saitl rind  sad  cüml nin t sdiq v  inkar cüml l r, ismi 
x b rli v  feili x b rli cüml l r, m sd r cüml l r v  s. kimi növ-
l ri d  qeyd olunur. Bunlar sad  cüml nin o q d r d   sasl  böl-
gül ri olmasalar da, bütün yuxar da qeyd olunan cüml  növl rini 
ümumil dir n, bir c rg y  daxil ed n  sas xüsusiyy tidir. Bu 
sas xüsusiyy t ondan ibar tdir ki, bunlar n ham s  üzvl n n 
cüml l rdir. Y ni bu cüml l ri biz asanl qla t rkib hiss sin  ay ra 
bilirik. Bunlar n müxt lif üzvl rini göst r  bilirik. Bu cüml l rd  
ba   v  ikinci d r c li üzvl r özünü göst rir. Ona gör   d  bu cür 
cüml l r bir ümumi ba l q alt nda üzvl n n cüml l r ad  alt nda 
öyr nilir. Lakin dild  el  cüml l r d  vard r ki, onlar mü yy n 
fikir ifad  edir, buna baxmayaraq, bunlarda bu v  ya dig r cüml  
üzvünü – ba   v  ikinci d r c li üzvl ri mü yy n etm k qeyri-
mümkündür. Bu cür cüml l r üzvl nm y n cüml l r adlan r. Üzv-
l nm y n cüml l rin  n tipik növü söz-cüml dir. Ad ndan 
göründüyü kimi, bu cür cüml  bir sözd n ibar t olur. Lakin h r 
söz söz-cüml ni t msil ed  bilm z. Söz-cüml l r: b li, yox, xeyr, 
h ,  lb tt ,  lb tt  ki,  übh siz, heç  übh siz,  sla, q tiyy n, ba  
üst , salam, xudahafiz, hayd   v  s. kimi spesifik sözl rl  ifad  
olunur. Bu sözl r m tn daxilind  xüsusi intonasiya il ,  ks r n 
nida v  sual intonasiyas  il   t l ffüz edilir v  söz-cüml  kimi 
B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
213
—
formala r. Söz-cüml l r  n çox dialoqlarda i l dilir. Dialoqlar n 
qar l ql  replikalar nda daha çox cavab cüml si kimi ç x  edir. 
M s.:  
– Yen  d  ar ç l qla m
ulsunuz? 
–  B li. 
– ndi s n onun gorbagor atas na l n t dal nca l n t 
oxuyursan? 
– Yox. (S.R himov) 
– Y ni bu s rf kadr q h dliyidir? 
– Xeyr,  sla. (S.R himov) 
– B lk  siz  soyuq üz göst ribl r? 
–  sla. 
– Naxo  deyilsiz ki?  
– Yox. (M. brahimov) 
– Südab ni görmüs nmi?  
– Xeyr. (M. brahimov)  
– Cüt  minmis n?  
– B li. (M.C lal) 
– Hans   r f, Göyt p limi?  
– B li. ( . xl )  
Heç, s hn d  olmusunuzmu, xan m  f ndi?  
– Yox! (C.Cabbarl ) 
 Söz-cüml  uzun müdd t t kt rkibli cüml l r ba l  alt nda 
t kt rkibli cüml nin be inci növü kimi öyr nilmi dir. Bu cür cüm-
l l r bir zamanlar öz bütöv kütl si  sas nda formala an t kt rkibli 
cüml l r adland r lm d r. Lakin sonralar bunlar n üzvl n  bilm -
m k xüsusiyy ti  sas götürülmü dür. Bu cür cüml l rin t kt rkibli 
cüml l r s ras ndan ç xar l b üzvl nm y n cüml l r kimi öyr nil-
m si daha düzgün hesab edilmi dir. 
 Söz-cüml  termini iki sözd n ibar tdir. Bu sözl rd n birincisi 
göst rir ki, bel  cüml l r ad t n bir sözl rd n ibar t olur.  kinci 
t r fi göst rir ki, bunlar bir sözd n ibar t olsa da, bütöv bir 

---