Microsoft Word sintaksise girish 03. 07. 2017. doc
Yüklə 2,18 Mb. Pdf görüntüsü
|
B u l u d x a n X L L O V M Ü A S R A Z R B A Y C A N D L — 150 — 6. Yer z rflikl rinin bir qismi h r k tin, i in keçdiyi yolu bildirir. M s.: Söyüd a ac n n kölg si il iki adam gedirdi. S b b z rfliyi. S b b z rfliyi i in, h r k tin, lam tin icra v meydana ç xma s b bini bildirir. Niy ?, n üçün?, n d n ötrü? suallar ndan birin cavab verir. M s.: U aqlar qorxaraq arabalar n böyrün q s ld lar. V t nini bel görc k qeyr tind n a lad . (S.Rüst m) X st oldu u üçün r ngi sol un idi. S b b z rfliyinin ifad vasit l ri a a dak lard r. 1. S b b z rflikl ri n çox feili ba lama v feili ba lama t rkibl ri il ifad olunur. M s.: Onlar qorxaraq geri ç kildil r. H , Maya bac , n n m bunun d c lliyini görüb ac qland . (M. b- rahimov) mran n özü d çox zaman onun zarafat na döz bilm y r k qa -qaba n sallay rd . ( . xl ) mran onun yeni bir söz dey c yind n qorxaraq tez çamadan götürdü. ( . xl ) 2. S b b z rflikl ri üçün, ötrü, gör qo malar art r lm sözl r v birl m l rl daha çox ifad olunur. M s.: Güman el - dim ki, s rt dan d üçün pe iman olub könlümü al r. ( .V li- yev) Aynan n ri Tapd q C f rovu niy tutdurmusan? Yoruldu u üçün ev qay tmad . ( . xl ) M n z ifliyim qalib g l bilm diyim üçün özümü m z mm t el dim. ( . f ndiyev) Birc d f a z n aç b iclasda s nin lehyin iki k lm söz dediyin gör incimi di. Bu gün cüm günü oldu una gör ah Abbas m scidin getdim. ( .Haqverdiyev) M n ist rdim ki, “da kimi” yatd m üçün B yim m ni m z mm t etsin aram zda giley-güzar olsun. ( . f ndiyev) 3. Ç x l q halda olan isiml r, m sd r t rkibl ri, feili sif t t r- kibl ri v t yini söz birl m l ri s b b z rfliyi ola bilir. M s.: Hirsind n bilmirdi ki, n etsin. Qorxudan r ngi a arm d . Sonra sükutdan qulaq cingild yirdi. ( . xl ) ll r keçdikc bax ms z- l qdan quruyub solmu , tapdalanm v yerl yeksan edilmi di. ( . xl ) Yollara baxmaqdan gözl rim axd . G l bilm diyind n dostu il görü m di. Qon uluq üzünd n gör nd bir öt ri salam B u l u d x a n X L L O V M Ü A S R A Z R B A Y C A N D L — 151 — ver rdim. C nablar n q d r ac bir x b r olsa, bildirm liy m ki, aktrisa Tamara Pavlova x st oldu undan bu gec oyun olmayacaqd r. (C.Cabbarl ) Öz el-obas n t rk etdiyind n, t k- t nha dolan r bayqu bu gün d . (B.Vahabzad ) l-aya a dola an olmad ndan i i yax gedirdi. ( . xl ) Onun ba bu m stlikd n gic ll ndiyind n harada oldu unu unutmu du. ( . xl ) 4. S b b z rflikl rinin ifad vasit l rinin biri d niy ?, n üçün?, n d n?, n s b b ? v s. kimi sual v zlikl ridir. M s.: Niy b s böyl b r ldirs n, a qare, gözünü. (Sabir) N d n ba n yilmi dir? N d n qara gözün doluxsunmu dur? N üçün übh edirs n? – dey Laç n soru du. ( . f ndiyev) Niy orda durub- san? ( . xl ) 5. S b b z rflikl rinin bir qismi ikinci t r fi n tic sind , üzünd n, ucundan, üstünd , say sind , s b bd n v s. sözl r- d n ibar t olan t yini söz birl m l ri il ifad olunur. M s.: Görürs n, heç n yin üstünd bir dava, q q r q sald . mim o lunun say sind biz d azad olduq. Ol s b bd n xalq aras nda miqdar n yoxdur. M qs d z rfliyi. M qs d z rfliyi i in, h r k tin m qs dini bildirir v niy ?, n üçün?, n m qs dd n ötrü? suallar ndan birin cavab verir. M s.: Fa istl ri zm k üçün bu son q ti davada, Qoy ritsin ocaqlar n çoxlu metal, d mir tunc. M qs d z rfliyinin ifad vasit l ri a a dak lard r: 1. M qs d z rflikl ri daha çox üçün, ötrü, gör qo malar n n m sd rl r, m sd r t rkibi v t yini söz birl m l rin art r lmas yolu il ifad olunur. M s.: Yolda podpolkovnik, biz göz girm k üçün yox, v t ni müdafi etm k üçün çal r q. Sizinl dan maq üçün orada adamlar m z sizi gözl yirl r. (C.Cabbarl ) M n s nin dincliyini, xo gününü pozmamaq üçün onsuz da ged c y m. (C.Cabbarl ) Ç rk z g l c k t hlük nin qar s n indid n almaq üçün Xav rin s drlik v zif sind n imtina etm sini aç qdan-aç a t l b edir v bu i d n yax n tic ç xmayaca n bildirirdi. B u l u d x a n X L L O V M Ü A S R A Z R B A Y C A N D L — 152 — (M.Hüseyn) M n d onlar n kefin so an do ramamaq üçün h rd n gülüms yir v i im davam edirdim. ( . f ndiyev) Hiday t uzun get-g ld n can n qurtarmaq üçün yaln z bir yol tapd . (M.Hüseyn) 2. M qs d z rflikl ri yönlük halda olan m sd r v m sd r t rkibl ri il ifad oluna bilir. M s.: Biz bura oxuma a g lmi ik. G lmi m g zm y sizin da lar . 3. M qs d z rflikl ri daha çox niy ?, n üçün?, n d n ötrü?, n m qs dl ? v s. sual v zlikl ri il ifad olunur. Bu sual v zlikl ri s b b z rfliyi olur. Qeyd olunan sual v zlikl rinin s b b z rflikl rinin s b b v m qs d z rflikl ri oldu unu m tn sas n mü yy nl dirm k mümkündür. M s.: Aynan niy add mba izl yirik? eirl ri n m qs dl gizl misiniz? 4. M qs d z rflikl ri sonu dey sözü il qurtaran bir s ra birl m l rl d ifad olunur. M s.: mirxan oyatmay r dinc lsin dey . (S.Vur un) 5. B z n m qs d z rflikl rinin ikinci t r fi m qs dil , niy- y til , u ur, yol, niyy t, b han v s. kimi sözl rd n ibar t olan söz birl m l ri il ifad olunur. M s.: Qonaqlar qar lamaq m qs dil biz d h y t ç xd q. Ma nlara l qald rmadan, do ma yerl r doyunca baxmaq m qs dil sa a burulub k nd yoluna dü dü. ( . xl ) Bu niyy tl biz d h r yolland q. O, bu b han yl h r eyd n imtina etdi. S b b v m qs d z rflikl ri bir-birin çox yax nd r. Bunlar h m m nas na, h m ifad vasit l rin , h m d suallar na gör bir - birin ox ay r. M qs d z rflikl rind ad t n s b b çalar , s b b z rflikl rind m qs d çalar olur. H r ikisi ks r n m sd r v m sd r t rkibl ri, üçün, ötrü, gör qo mal sözl r v birl m l r, sual v zlikl ri il , t yini söz birl m l ri v s. il ifad olunur. H r ikisi niy ?, n d n ötrü?, n üçün? suallar ndan birin cavab ver bilir. Bu ox ar c h tl ri il yana , çox mühüm f rqli c h tl ri d vard r. B u l u d x a n X L L O V M Ü A S R A Z R B A Y C A N D L — 153 — 1. S b b z rfliyi s b b bildirir v buna gör d s b b z rfli- yinin oldu u cüml l rd z rflikl rd ki i x b rd ki i d n vv l aid olur. X b rd ki i bir n tic kimi ç x edir. M s.: adl ndan s may r yer -göy cüml sind ayd n olur ki, o add r, ona gör d yer -göy s m r. M qs d z rflikl rinin oldu u cüml l rd v ziyy t tamamil ksin dir. Bel cüml l rd m qs d z rflikl rinin ifad etdiyi i bir m qs d kimi g l c y aid olur. X b rd ki i ondan vv l icra olunur. M s.: B z n di l rimiz kilitl n r k, Biz ömür u runda ömürd n keçdik. Bu cüml d m qs d z rfliyinin ifad etdiyi i x b rd ki i d n sonraya, g l c y aid olur. 2. S b b z rfliyinin ifad etdiyi i d bir kort biilik, qeyri – üurluluq olur. M qs d z rfliyinin ifad etdiyi i d is bir üur- luluq olur. 3. Do rudur, s b b v m qs d z rflikl rinin suallar uy undur. Lakin ad t n s b b z rfliyin niy ?, n üçün?, n d n ötrü?, n s b b ?, m qs d z rfliyin is niy ?, n üçün?, n d n ötrü?, n m qs dl ? suallar müvafiqdir. 4. S b b v m qs d z rfliyi olan sad cüml l ri mür kk b cüml y çevirdikd s b b z rfliyi s b b budaq cüml sin , m qs d z rfliyi m qs d budaq cüml sin çevrilir. M s.: Biz p nah g tirdiyi üçün onu ba lad m (s b b z rfliyidir). Bu cüml ni s b b budaq cüml sin çevirm k olur: Onu ba lad m, çünki biz p nah g tirmi di. Ona köm k etm k üçün y nca a getdim (m qs d z rfliyi- dir). Bu cüml ni m qs d budaq cüml sin çevirm k olar: Y nca- a getdim ki, ona köm k ed m. Miqdar z rfliyi. Miqdar z rflikl ri i in, h r k tin icras n n miqdar n bildirir v n q d r?, neç -neç ? v s. suallar ndan birin cavab verir. M s.: On d f demi m, bayaqdan b ri sözüm baxm rsan. Yüklə 2,18 Mb. Dostları ilə paylaş:
|