Microsoft Word sintaksise girish 03. 07. 2017. doc

B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
162
—
v  ya söz birl m sin  xüsusil
n  lav  deyilir. Bu t rifd  
xüsusil
n  lav nin a a dak  c h tl ri n z r  al nm d r: 
 1. Ümumiyy tl ,  lav l r, o cüml d n xüsusil
n  lav l r bir 
qayda olaraq as l  oldu u, aid oldu u cüml  üzvünd n sonra 
i l nir.  
 2. Xüsusil
n  lav l r as l  oldu u, aid oldu u cüml  üzvü-
nün bir s ra qrammatik xüsusiyy tini q bul edir v  onunla uzla r.  
 3. Xüsusil
n  lav l r ad t n as l  oldu u, aid oldu u cüml  
üzvünd n ayd n fasil  v  intonasiya il  ayr l r.  
 4. Xüsusil
n  lav l r as l  oldu u, aid oldu u üzvün m na-
s n  müxt lif sözl r v  birl m l rl  izah edir, konkretl dirir, 
d qiql dirir, geni l ndirirl r. 
 5. Xüsusil
n  lav l r bir sözl  v  ya söz birl m si il  ifad  
olunur. M s.:  A a da  –
h rin gur yerind  akademiyan n 
yerl diyi binan n z rl ri q z l kimi par lday rd . ( . f ndiyev) 
Yatm  gün  kimi sirri d rind n, Mavzoley – Leninin böyük 
m zar . Bu v t n mülkünü – bu lal zar  ba r ma bas ram öz anam 
dey . (S.Vur un)  Guya o taydan – C nubdan at blar, bu üz  
çatmay b, s rh d  dü übdür. (S.Rüst mxanl ) Vara n bir üzünü 
boyaboy öz sevinci il  doldurmu du, o biri üzünü onu i  düz ld n 
xeyirxah adama – Qurbanl ya h sr el mi di. ( . ylisli) Xüsus n 
burada – M mm d Rza b yin ata-baba yurdu Qazax mahal nda 
bu tufan daha d h tli v  qorxulu olacaqd r. (M. brahimov) 
Burada – says z-hesabs z böyürtk n kollar n n arxas nda üstü-
nü, dörd yan n  kol basm , tikan basm   zgil a ac n n sallaq 
budaqlar  alt nda  jd r özün  yer el mi di. ( . ylisli) 
  lav   v   lav li üzv. Qeyd ed k ki,  lav si olan üzvü " la-
v li üzv" adland rmaq laz md r. Yuxar da qeyd etdiyimiz kimi, 
lav   lav li üzvün qrammatik xüsusiyy tini q bul edir v  onunla 
xs , k miyy t , ismin hallar na gör  uzla r. M s.:  Al geymi  
Bak da  – bizim paytaxtda, H r ulduz parlay r bir ç m n kimi. 
(S.Vur un)  Bu cüml d   lav li üzv "Bak da" sözü yerlik halda 
B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
163
—
üçüncü 
xsin t kind  oldu u üçün onun  lav si d   bizim 
paytaxtda yerlik halda üçüncü  xsin t kind dir v  onunla h r 
c h td n uzla m d r. Lakin n z r  almaq laz md r ki, b z n  lav  
üzv birinci v  ya ikinci  xsd  olur.  lav  olunan isiml  hala, 
k miyy t  gör  uzla sa da,  xs  gör  uzla a bilmir v  bel likl , 
uzla ma natamam olur. M s.: Xüsusi hörm t var bu ax am biz  – 
Sovet dövl tinin elçil rin  cüml sind   lav li üzv birinci  xsin 
c mind  yönlük haldad r (biz  sözü).  lav  is  üçüncü  xsin 
c mind  yönlük haldad r (Sovet dövl tinin elçil rin ). Bel likl , 
xs  gör  uzla ma pozulmu dur. B z n cüml d   lav li üzv  aid 
bir yox, eyni zamanda bir neç   lav  i l nir. M s.: Qoy var olsun 
Az rbaycan – Odlar yurdu, ana v t n. Az rbaycan – bu göz l v  
z ngin ölk  tarixd  çox hadis l rin  ahidi olmu dur. 
lav  il   lav li üzvü f rql ndirm k laz md r. B z n onlar 
bir-birin  çox yax nla r, eynil irl r. Bel  olduqda onlar   f rq-
l ndirm k ç tinlik yarad r. Ancaq onlar   f rql ndirm k laz md r. 
Bel  ki,  lav l r  lav li üzvd n f rqli olaraq ya möt riz y  al n r, 
ya da ondan  vv l tire i ar si (b z n vergül i ar si) qoyulur. 
M s l n: “D d  Qorqud” dastanlar nda da a q (ozan) böyük rol 
oynay r. (M. brahimov) Mirz   C lil o söhb timizd  Bak dan çox 
dan d   v  bu dan qdan hiss etdim ki, bu adam Bak n  – 
Az rbaycan n m rk zini böyük bir m h bb tl  sevir. (S.R hman) 
N  olub, Murad, ay qa a,  d rya tük nm yib ki? ( . f ndiyev) 
H rgah m nim o lumda,  Mahmudda namus, qeyr t olsayd , 
m nim ni an l rimd n biri onda olsayd , indiy  qarda n n 
intiqam  qalmazd . (N.V zirov) M n sizi, ham n z  sevir m. 
(M. brahimov) Bu cür  lav l r  paralel  lav l r deyilir.  
lav   v   lav li üzv il   h mcins üzvl rin ox ar v   f rqli 
xüsusiyy tl ri. 
lav  il   lav li üzv öz xüsusiyy tin  gör  
h mcins üzvl r  ox ay r. H mcins üzvl r eyni suala cavab verdiyi 
kimi,  lav  il   lav li üzv d  eyni bir suala cavab verir. H mcins 

---

B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
164
—
üzvl r bir üzv il  ba l  oldu u kimi,  lav  il   lav li üzv d  bir 
üzvl  ba l  olur. Lakin bunlar n f rql ri vard r.  
 1.  lav  il   lav li üzv eyni bir m fhumun müxt lif sözl rl  
ifad çil ridir. M s.:  Gün   –  t bi tin xeyirxah q z , Yerl r  
yenm di k h r at ndan (S.Vur un) misal nda t bi tin xeyirxah q z  
dedikd   gün   n z rd  tutulur.  H mcins üzvl r is  bunlardan 
f rqli olaraq tamamil  müxt lif m fhumlar  ifad  edir. H mcins 
üzvl r bir cins m fhumu alt nda birl
 bil n müxt lif növ 
m fhumlar  bildirir: M s.:  Ah nec   kommunist, nec   komsomol, 
qolçomaq  li il  do ran lm d r  misal nda  kommunist, komsomol 
sözl ri kimi. Yaxud:  f ndim,  urayi-vük la binas   hali, t l b , 
sg r, qad n, çocuq v   ixtiyarlar  t r find n  hat  olunmu dur. 
(C.Cabbarl ) Bu cüml d   hali, t l b ,  sg r, qad n, çocuq, 
ixtiyarlar sözl ri kimi.  
 2.  H mcins üzvl r sadalama intonasiyas  il  t l ffüz edildiyi 
halda, xüsusil
n  lav l r  lav li üzvl rd n ayd n fasil  il  
ayr l r. M s l n, sadalama intonasiyas  il  t l ffüz olunan h mcins 
üzvl r:  Göz ldir,  cazib lidir, m ni d   c lb edir, ç kir. (Anar) 
Dava, qalmaqal  salmayacaq.  ( . xl )  Zarafatc l, gül rüz  N sib 
day  Zeyn bi bu v ziyy td  görüb gülümsündü. ( . xl )  lav li 
üzvl rd n ayd n fasil  il  ayr lan xüsusil
n  lav l r: N rgiz  el  
g ldi ki, Teymur bir q raqda, ota n küncünd  dayan b ona bax r. 
( . xl ) M n ikiüzlülük etm m y  – briqadadan heç n  gizl tm -
m y  and içmi dim. ( . f ndiyev)  imaldan, ruslar n ölk sind n 
amax ya, ordan da G nc y  kürk, d ri, yun, mum, sirehli libas 
g lirdi. (Elçin)  
 3. H mcins üzvl r aras ndak  vergülü yaz da v , il  ba lay c -
lar  il   v z etm k mümkündür. Lakin  lav l rin  lav sini bel  
ba lay c larla i l tm k olmaz.  lav l rin  vv lind  olsa - olsa 
ayd nla d rma bildir n y ni ba lay c s n  i l tm k olar. Müqayis  
et:  O,  mehriban v   ltaq  t b ssüml   lini Nem tin saçlar na 
ç kdi. (Anar) Bel  yax n qohumlar Ziv r xan m n xalas  il  xalas  
B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
165
—
q zlar ndan ibar t idi. (Anar)  eytan Ad m il  H vvan  aldatd  v  
onlar bu da yeyib c nn td n qovuldu v   Ad m il   H vvan n 
günah   t kc  bu oldu ki, bu da yedi, b s n  üçün Ad m il  
H vvan n tör m l ri bu q d r günaha batd . (Elçin) Gec  kurs-
lar  qurtard , arvadlar il  ki il r h qqana-h qqana yaz b oxuma a 
ba lad lar ( . xl )  Uzun mübahis l rd n,  y ni xeyli ç n -bo az 
olandan sonra Sür yya onu raz  sald . (Anar) H , c nn td  ki bir 
az dövran el yirs n o yan bu yana, sonra uzad rlar s ni  x r y , 
y ni ki çarpay n n üstün . (Anar) Gül b tin diqq tl , böyük 
ehtiyatla onu ondan, y ni  Hac dan qoruyurdu. (M. brahimov) 
Lövh nin alt nda, y ni dö m nin üstünd  dair vi sink qutu qo-
yulmu du, bel  qutularda lent saxlay rd lar, indi is  h min qutu-
nun yar s  külqab  olmu du, papiros siqaret kötükl ri il  dolu idi. 
(Anar)  
Xüsusil
n  lav l rin qurulu u. Xüsusil
n  lav l r quru-
lu  etibaril  f rql nir v  müxt s r, geni  olmaqla iki növ  ayr l r. 
Müxt s r  lav l r bir cüml  üzvün  uy un g lir. M s.: Qarda m 
ona –  hm d  xüsusi qay  göst rmi di. Sevinmi  anam z – Odlar 
ölk si.  
T rp nir sahil  – bulaq ba na,  
Qoyub s h ngini sahil da na,  
Seyr edir s sl n n ormanl qlar ,  
Pozur saçlar n  s h r rüzgar ...(S.Vur un)  
Bir cüml  üzvün  uy un g l n müxt s r  lav l r h m bir 
sözl , h m d  söz birl m l ri il  ifad  olunur. 
Geni   lav l r  n az  iki v  ikid n çox üzv  uy un g lir. 
Koro lu – o möht
m da lar qartal .  Bu cüml d   lav   – o 
möht
m da lar qartal  (o möht
m)  t yin v  (da lar qartal ) 
mübt daya uy un g lir. Yaxud: N riman bu tozun içind  d  baba-
s n  – o s birli, o a r dan ql , a r h r k tli nurani ki ini gö-
rürdü, gözünü onun üzün  dikirdi. (M.C lal) Bu cüml d   lav  – 
o s birli, o a r dan ql , a r h r k tli nurani ki ini (o s birli, o 

---