Microsoft Word siyaset II cild rtf
Yüklə 4,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qeyd edildiyi kimi, müasir dünyanın sülh siyasəti sistemi öz mövcud inkişaf səviyyəsinə çatmaq üçün iki tarixi dövrdən
- Yusifov Y.B. Y-88 Qədim Şərq tarixi: Dərslik.-Bakı: Bakı Universiteti
553
sistemləşməsi dövrü kimi xarakterizə edilməlidir. Sülh siyasətinin sistemləşməsi dövrünü də öz-özlüyündə bir neçə əsaslı dövr və mərhələyə bölmək olar. Bu böyük dövrdə sülh siyasətinin sistemləşməsi məsələləri (təşkilatların yaranması, diplomatiyanın sistemləşməsi və s.) artıq bütün böyük və orta gücə malik olan dövlətləri narahat edirdi. Böyük dövlətlər sülh siyasətinin sistemləşməsinin bazasında özlərinin sistemli (çoxtərkibli)
müharibəsindən sonrakı yaradılmış beynəlxalq siyasi sitemlərin fəaliyyətini buna misal çəkmək olar.) Beynəlxalq sülh siyasəti sisteminin formalaşması böyük dövlətlərin maraqları ilə bağlı olan məsələ idi. Birinci (erkən dövr) dövrün ilkin mərhələsi də dövlətlərin maraqlarını əks etdirirdi. Lakin bu dövrdə sülh siyasətinin sistemləşməsindən danışmaq yanılışlıq olardı, yalnız iki dövlət arasında sülh qaydaları müəyyən edilirdi. Sülhə nəzarəti həyata keçirən üst qurumlar (məsələn, təşkilatlar) mövcud deyildi. Sonrakı dövrün mərhələlərində sülh siyasəti sistemi əsasən regional və qlobal səviyyədə ümumi vəziyyətin tənzimlənməsi məqsədilə yaranırdı və bir növ dövlətlərin qarşılıqlı nəzarət sisteminin yaranmasına xidmət edirdi. Beynəlxalq sülh siyasəti sistemi dövlətlərin öz sərhədlərindən kənara çıxaraq böyüməsinə də xidmət edirdi. Sülh siyasəti həmçinin böyük dövlətlər əllərində dünyanın ayrı-ayrı regionlarına nəzarəti həyata keçirmək üçün də bir vasitəyə çevrilirdi. Beynəlxalq sülh siyasətinin ikinci dövrünə xas olan bu proses hələ də davam etməkdədir. Dünyanın sülh siyasəti sistemi özündə müharibə və sülh (dinclik və əmin-amanlıq dövrü) vəziyyətlərinin təsirlərinə məruz qalan bir sistemdir. Müasir sülh siyasəti sistemi əslində baş vermiş müharibələrin qarşısını almaq və ehtimal oluna bilən, gözlənilə bilən müharibələrin qarşısını vaxtında, öncədən almaq üçün yaradılan bir sistemdir və beynəlxalq vəziyyəti tənzimləyici funksiyanı yerinə yetirən aparatlardan ibarət olan mexanizmdir. Dünyanın sülh siyasəti sisteminin inkişaf dövrləri və mərhələləri özündə beynəlxalq sülh sənədlərinin və sülh proseslərinin tarixini (beynəlxalq sülh müqavilələri və sülh siyasəti tarixi) və bu tarixi 554
yaradan vasitələrin hərəkətlərini birləşdirən keçici vəziyyətlərdən ibarətdir. Müharibə və sülh maraq və tələbatdan irəli gələrək siyasi fəaliyyətin yaratdığı vəziyyətlərdir və bu vəziyyətlər də dövlətlərin qarşılıqlı münasibətlərinə təsir edir. Bu vəziyyətlər eyni zamanda beynəlxalq siyasətin istiqamətlərini, həyata keçmə qaydalarını müəyyən edir. Siyasi hərəkət vəziyyəti yaradır, vəziyyətin tələb etdiyi şərait də öz növbəsində siyasət istiqamətlərini müəyyən edir. Qeyd edildiyi kimi, müasir dünyanın sülh siyasəti sistemi öz mövcud inkişaf səviyyəsinə çatmaq üçün iki tarixi dövrdən və dövrlərin içərisində olan bir neçə dövrü mərhələdən keçmişdir. Bu baxımdan dünyanın sülh siyasəti sisteminin yaranmasının dövr və mərhələlərini dövlətlərin ictimai formasiya quruluşlarından keçdikləri və beynəlxalq hüququn tarixi mərhələləri ilə eyniləşdimək olar. Dövlətlər arasında yaradılan barışıq normaları dövlətlər arasında hüququn, davranış qaydalarının mənşəyini əsaslandırır.
Qədim dövrlərdə dövlətlərarası, xalqlararası sülh siyasəti sistemli xarakter ala bilməzdi. Birincisi, ona görə ki, dövlətlərin sayı hələ lap çoxalmamışdı, eləcə də müasir anlamda qəbul edilən və təkmilləşmiş daxili hüquq sisteminə malik olan dövlətlər mövcud deyildi. Qədim dövlətlərdə hüquq normaları əsasən dövlətin hakiminin diktəsinə əsaslanırdı. Qədim dövrün sülh siyasətinin əsas mahiyyəti diplomatik yazışmalarda və sülh müqavilələrində öz əksini tapmışıdr. Bağlanmış beynəlxalq müqavilələr də daha çox dövlətin hakiminin şəxsi iradəsini əks etdirirdi və çarların (fironların) hakimiyyətinin saxlanmasına və möhkəmlənməsinə xidmət edirdi. Müqavilə mətnlərindən və diplomatik yazışmalardan belə qənaətə gəlmək olar. Digər tərəfdən də dövlətlərarası münasibətlərin ümumi bir istiqamətini müəyyən edən birliklər, konfranslar, təşkilatlar mövcud deyildi. Bu baxımdan da sülh siyasəti sistemli xarakter ala bilməzdi. Sülh 555
barışıqları münaqişələrdə məğlubiyyəti təsdiqləmək üçün bağlanırdı. Eyni zamanda əvvəlcədən də münaqişələrə yol verməmək, həmçinin, üçüncü və dördüncü tərəfin hücumlarından birgə qorunmaq məqsədilə tərəfdaşlıq, əməkdaşlıq, ittifaq müqavilələri də imzalanırdı. Məsələn, Akkad dövlətinin hökmdarı olmuş Naram-Suenin (e.ə. 2236-e.ə. 2200-cü illər) hakimiyyəti illərində kutilər
(İkiçayarasının şimal-şərqində-indiki İran
ərazisində (Cənubi Azərbaycan və Kürdistan vilayətində) lullubilər və kutilər –qutilər yaşayırdılar)) Akkad dövlətini tez-tez narahat edirdilər. Kutilərlə mübarizədə olan Elam hökmdarı Kutik-İnşuşinak (e.ə.2240-e.ə.2220) yardım göstərirdi. Elam bu dövrdə Akkadla müqavilə ilə bağlı idi. Elam ilə Akkad arasında bağlanmış beynəlxalq müqavilədə Elam hökmdarı adından qeyd edilirdi: “Naram-Suenin düşməni mənim düşmənimdir, Naram-
İnşuşinak Zaqroş dağları ölkələrinə hərbi yürüşlər təşkil etmişdi. 70-ə qədər xırda ölkələri, o cümlədən Kutiumu (kutilərin ölkəsini) zəbt etmişdi. 1
qədim dövlətlərin hakim sülalələrinin hakimiyyət ərazilərini genişləndirmək üçün apardıqları müharibələr nəticəsində əldə etdikləri əraziləri saxlamaq üçün də imzalanırdı. Müqavilədən aydın görünür ki, müqavilə hökmdarların (çarların, fironların) hakimiyyətinə xidmət edən vasitələr idi. Dövlətlər daha çox hökmdarların şəxsi iradələri ilə münasibətlər yaradırdılar.
1 Yusifov Y.B. Y-88 Qədim Şərq tarixi: Dərslik.-Bakı: Bakı Universiteti Nəşriyyatı, 1992, 496. s., s. 81. Yüklə 4,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|