Microsoft Word siyaset II cild rtf
Yüklə 4,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Gümüş lövhə üzərində mixi yazı ilə köçürülmü
- Дипломатия Древнего Востока. Документы древневосточной дипломатии. Договор египетского фараона Рамсеса II с царем хеттов
- Хаттушилем III (1278г.до нашей эры). http://www.diphis.ru/index. phpoption=contentask=viewid=671.
- Дипломатия Древнего Востока. Документы древневосточной
- Tarixi araşdırmalardan belə bir qənaətə gəlmək olar ki, müasir zamanda dövlətlər arasında qurulan iqtisadi(ticari)-siyasi
559
müqaviləsi imzalandı. (Digər bir mənbəyə əsasən müqavilə tarixi e.ə.1278-ci ildir.) 1 Müqaviləyə görə hər iki tərəf işğalçılıqdan imtina edib dostluq münasibətləri yaratmağa and içirlər. Hər iki tərəf onların himayəsi altında olan Aralıq dənizi ölkələrində baş verən üsyanları birgə yatırmağa söz verir, qaçqınların geri qaytarılması barədə razılığa gəlirlər. Fələstin, Finikiya və Cənubi Suriya yanidən Misirin himayəsi altına keçdi. Şimali Suriya isə Hetlərin əlində qaldı. II Ramzes Het hökmdarının qızı ilə evləndi. Müqavilə Het dövlətilə Misirin uzun müddət sülh şəraitində yaşamasını təmin etdi. Müqavilə Şərqi Aralıq dənizi ölkələrində Misir və Het dövlətinin siyasi təsir dairəsini müəyyənləşdirdi. 1286-cı il müqaviləsi e.ə.XIII əsr beynəlxalq münasibətlərində müsbət rol oynadı. Gümüş lövhə üzərində mixi yazı ilə
ildə BMT-yə hədiyyə vermişdi. O zaman akkad dili beynəlxalq dil kimi işlənirdi. Misir fironu cavab mətnini həmin akkad dilində tərtib etdirdi. Müqavilənin mətni Boğazköydə (qədim Hattuşaş) və Fivin iki məbədinin divarlarında qalmışdı. Müqavilənin bağlanması Misir və hetlərin Asiya vilayətlərində əmin-amanlıq şəraitində yaşamaq üçün əlverişli şərait yaratdı. 2 Müqavilə üç hissədən ibarət idi: 1) giriş, 2) müqavilə maddələrinin mətni, 3) yekun hissə-bu hissədə allahlara müraciət edilirdi, and içilirdi və müqaviləni pozan tərəflər lənətlənirdi. Müqavilənin girişində qeyd edilirdi ki, əsrlərdən bəri misirlilər və hetlər arasında düşmənçilik olmayıbdır. Onlar arasında əlaqələr yalnız Xattuşilin böyük Misir fironu Ramzeslə müharibəsi zamanı korlanıbdır. Bu “gözəl müqavilə”nin imzalanması günündən çarlar arasında əbədi zaman üçün sülh, qardaşlıq və dostluq münasibətləri qurulur. “Qoy böyük Het çarlığı və böyük Misir çarlığının uşaqları arasında gözəl sülh
1
2 Yusifov Y.B. Y-88 Qədim Şərq tarixi: Dərslik.-Bakı: Bakı Universiteti Nəşriyyatı, 1992, 496. s., s. 192. 560
və qardaşlıq münasibətləri yaşansın” kimi fikirləri bu müqavilədə öz əksini tapırdı. Hetlər və Misirlilər arasında dostluq münasibətlərinə əsaslanan müdafiə və hücum ittifaqı yaradılırdı. Bu baxımdan müqavilədə qeyd edilirdi: “Əgər Ramzesin hakimiyyətinə qarşı hər hansı bir düşmən çıxarsa, Ramzes böyük Het çarına desin ki, bütün öz qüvvənlə gəl ona qarşı çıx”. Burada hakimiyyətə qarşı çıxan daxili və xarici düşmənlərə qarşı yardım edilməsi nəzərdə tutulurdu. Müqaviləyə əsasən onlara tabe olan ərazilərdə üsyanların yatırılması üçün qarşılıqlı kömək edilməsi də nəzərdə tutulurdu. 1 Diplomatik yazışmalar hətta çariçalar arasında da həyata keçirilirdi. Müqaviləyə əməl edilməsinin etbarlığına və düzgünlüyünə şahidlik etmək hər iki tərəfin allah və ilahələrinə həvalə edilirdi. Burada hər iki tərəfdən minlərlə allah və ilahələr müqavilə icrasında öhdəliyə nəzarəti öz üzərlərinə götürürdü. 2
Qədimdə Ön Asiyanın ən nəhəng dövləti Misir hesab edilirdi. Qədim Şərqin (e.ə.II minilliyin ortalarında) beynəlxalq həyatında Misir öncül rol oynayırdı. Misirlilər onlara məlum olan dünyanın ölkələri ilə, xüsusilə Ön Asiyada Het çarlığı, şimal dövlətləri, Mesopotomiyanın cənubu ilə (Babilistan, Assuriya), Suriya və Fələstin knyazlıqları, Krit çarlığı və Egey dənizinin adaları ilə ticarət, siyasi və mədəni əlaqələr saxlayırdılar. Msirdə diplomatik yazışmalarla xarici işlər üzrə xüsusi dövlət dəftərxanası məşğul olurdu. Tel-Amarna yazışmaları və Misir fironu II Ramzesin Het çarı III Xattuşil ilə b.e.ə.1287-ci ildə imzalanmış müaviləsi qədim Şərq diplomatiyasının ehkamları içərisində ən zəngini və məzmun etibarilə dolğunu olan mənbədir. Amarna Orta Misirdə Nil çayının
1 Дипломатия Древнего Востока. Документы древневосточной дипломатии. Договор египетского фараона Рамсеса II с царем хеттов Хаттушилем III (1278г.до нашей эры). http://www.diphis.ru/index.php?option=conten&task=view&id=67#1. 2 Həmin mənbə. 561
Amenofisin b.e.ə. II minilliyin ortalarında diplomatik yazışmaları əks olunur. Hal-hazırda Londondakı Britaniya muzeyində və Berlin Dövlət muzeyində saxlanılır. Bu sənəd 360 ədəd gil lövhələrdən ibarətdir. Bu arxivə əlavə olaraq digər bir arxiv də Het çarı Subbililiumun Boğazköydə olmuş arxividir. Bu şəhər indiki Ankara şəhərindən bir qədər aralıda yerləşir və vaxtilə Het çarlığının paytaxtı olubdur. Tel-Amarna arxivindəki yazışmaların əksəriyyəti Suriya və Fələstin knyazlarının Misir fironuna yazdığı məktublar olubdur. Bu knayzlıqlar vaxtilə qədim şərq dünyasının iki böyük dövləti olan Misir və Het çarlığının arasında bufer zonada yerləşirdilər. Məktubların başlıca məzmunu ondan ibarət idi ki, bu məktublarda qarşılıqlı hörmət öz əksini tapırdı, izdivaclar haqqında danışıqlar, hərbi yardım göstərilməsi, qızıl və digər qiymətli hədiyyələr göndərilməsi üçün firona olan xahişlər məktublaşmanın məzmununu təşkil edirdi. Məktublarda göstərilirdi ki, Misirdə olan qızıl qum qədər çoxdur 1
Tarixi araşdırmalardan belə bir qənaətə gəlmək olar ki, müasir zamanda dövlətlər arasında qurulan iqtisadi(ticari)-siyasi münasibətlər və digər münasibətlər, həmçinin bu münasibətlər üzrə sənədlərin yaranması öz başlanğıcını dövlətlər arasında mövcud olan qədim sülh müqavilələrindən götürür. Sülh müqavilələri, sülh siyasəti digər münasibətlərin yaranmasına imkan yaradırdı. Sülh sənədləri sonrakı dövrlərdə meydana gələcək digər sahələr üzrə sənədlər üçün başlanğıc hesab edilə bilər. O zamankı sülh siyasəti və müharibə vəziyyətləri dövlətləri ticarət vasitələrindən, eləcə də şəxsi izdivaclardan istifadə etməyə məcbur edirdi. Müharibə təhlükəsi, müharibə qorxusu çarların öz hakimiyyətlərini itirmələri məsələlərini ortaya çıxarırdı və çarlar isə öz maraqlarını təmin etmək üçün qiymətli əşyalara və izdivaclara əl atırdılar. Yazılma tarixi 03 avqust 2010-cu il
1 Дипломатия Древнего Востока. Документы древневосточной дипломатии. Телль -Амарнская переписка (XV-XIV века до нашей эры. http://www.diphis.ru/ index.php?option=conten&task=view&id=67#1)
Yüklə 4,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|